Læknablaðið - 15.09.1988, Qupperneq 24

270
LÆKNABLAÐIÐ
tegundum spendýra og ýmsum fuglategundum
víða um heim, en ekki í manni fyrr en árið
1923 (1).
Toxoplasma er hér íslenskað með orðinu
bogfrymill. Nafnið eiturdoppa hefur stundum
verið notað á þennan sýkil, en er óheppileg
þýðing, þar sem aldrei hefur sannast, að hann
framleiði nein eiturefni.
Fjölgun bogfrymla fer fram inni í frumum með
kynlausri skiptingu í öllum tegundum hýsla nema
dýrum af kattaætt. í þeim verður bæði kynlaus
skipting og kynjuð fjölgun. Kynlausa skiptingin
er hröð i nýsýktum hýsli og er sýkillinn þá sagður
vera í hraðfjölgunarformi (tachyzoit, trophozoit).
Þegar frá líður hægir á skiptingunni og
blöðruveggur myndast utan um sýktar frumur í
vefjum hýsils. Kallast þetta form
hægfjölgunarform (bradyzoit) eða
vefjablöðruform (cystozoit). Við kynjuðu
fjölgunina i þörmum kattdýra myndast karl- og
kvenfrumur (gamet), sem sameinast og mynda
frjóvgunarform (zygot) með tvöfaldri himnu,
þolhjúp, utan um. Þetta form kallast frjóhylki
(oocyst). Bogfrymill hefur því þrenns konar
þróunarform (14-16, 41).
1. Hraðfjölgunarformið er hið virka form í hýsli
með frumsmit. Aðalsmitleiðin er um
meltingarveg, en talið er, að fyrst og fremst
vefjablöðru- og frjóvgunarformin komist lifandi
gegnum meltingarsafa magans, þar eð þau hafa
utan um sig verndandi himnur. Á leið niður
smágirni meltast himnurnar í sundur og hefst þá
innrás bogfrymla í slímhúðarfrumur þarmsins.
Við hina hröðu fjölgun sýklanna fara hýsilfrumur
fljótlega að springa og afkvæmin ráðast inn í
næstu frumur, þar á meðal stóru átfrumurnar í
blóði og með þeim berast sýklarnir út í hin ýmsu
líffæri. Um tíma er hinn sýkti því með lifandi
bogfrymla í blóði. Vefjasækni bogfrymla er ekki
sértæk, heldur geta þeir fjölgað sér inni í kirndum
frumum af hvaða vefjategund sem er. í rauðum
blóðkornum og utan lifandi fruma geta þeir hins
vegar ekki fjölgað sér.
2. Hcegfjölgunarformið í vefjablöðrum kemur
fram, þegar ónæmiskerfi hýsils fer að virkjast og
hægja á skiptingu sýklanna. Sumar blöðrur
haldast litlar, en aðrar stækka smám saman og
geta sýklar í þeim skipt hundruðum eða
þúsundum. Mest ber á þessum vefjablöðrum í
heila og vöðvum. Springi blaðra í vefjum hýsils,
ræður ónæmiskerfi hans niðurlögum óvarinna
bogfrymla, svo framarlega sem það er fullvirkt.
Komist vefjablaðra óskemmd ofan í hýsil, sem
ekki hefur smitast áður af bogfrymli, kemur
hraðfjölgunarformið fram í honum.
3. Frjóvgunarformið kemur fram, þegar köttur
étur t.d. sýkta mús eða fugl. Nokkrum dögum
eftir smit fara frjóhylkin að ganga niður af
kettinum í milljónatali og halda því áfram í tvær
til þrjár vikur. Þessi hylki eru aflöng, 10-12