Læknablaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 29

LÆKNABLAÐIÐ
273
augnskemmdir, m.a. vanþroski á augum
(micropthalmia). En algengasti fylgikvilli
fóstursýkingar, hvort sem hún er alvarleg eða
væg, er bólga í sjónhimnu (chorioretinitis), sem
veldur varanlegri skemmd. Bólgan sést stundum
við fæðingu, en oft verður hennar ekki vart fyrr
en löngu síðar. Talið er, að þá hafi gömul
vefjablaðra í augnbotni sprungið og þeir
bogfrymlar, sem losna og ónæmisviðbrögð gegn
þeim, valdi bólgu, drepi og síðar örmyndun í
himnunni. Verður við það mismikil sjónskerðing
eftir því hvar skemmdin er staðsett.
Við augnbotnaskoðun sést gulhvítur blettur líkur
bómullarhnoðra. Með tímanum setjast gjarnan
litarefni í örið (12, 16, 17). Sjónhimnuskemmdir
geta einnig orðið hjá fólki, sem fær áunna
bogfrymlasótt, en eru taldar stafa oftar af
meðfædda forminu (15).
Greining á bogfrymlasýkingu í augum er ekki
auðveld með mótefnamælingu í blóði, ef langt er
liðið frá frumsýkingu. Þá mundu mótefni mælast
í litlu magni og þau aukast ekki, þó að ein og ein
gömul vefjablaðra springi. Sé hins vegar hægt að
ná sýni úr forhólfsvökva augans, eru mótefni í
honum líkleg til að vera hærri en í blóði, ef um
virka bogfrymlasýkingu í augnbotni er að ræða
(28).
Áunnin bogfrymlasótt (toxoplasmosis acquisita)
Þetta sjúkdómsform kemur fram, þegar
frumsýking af völdum bogfrymla orsakar
merkjanleg einkenni hjá börnum eða fullorðnum.
Sabin, Pinkerton og Henderson lýstu því fyrstir
árið 1941 (2, 3), einnig rannsakaði Siim það mikið
(8). Algengustu einkennin eru eitlastækkanir á
hálsi, en eitlar í holhöndum, nárum og innvortis
geta einnig bólgnað. Stundum fylgja almenn
einkenni, svo sem slappleiki, hiti og útbrot.
Sjúkdómurinn getur þá líkst einkirningasótt, m.a.
getur orðið fjölgun á eitilfrumum (lymphocytum)
í blóði og stækkun á milti og lifur.
Sjónhimnubólga kemur fyrir, einnig geta heila-,
hjartavöðva- og lungnabólga fylgt, en slíkt er
fátítt í fólki með eðlilegar varnir. Einkenni hverfa
yfirleitt á nokkrum vikum eða mánuðum. Talið
er, að sumir einstaklingar vinni alveg bug á
sýkingunni, en aðrir gangi með mismikið af
lifandi bogfrymlum í vefjablöðrum ævilangt (14,
15, 16).
Greining byggist fyrst og fremst á
mótefnamælingum, þ.e. að há eða hækkandi IgG
og IgM mótefni finnist í blóði. Stækkun á eitlum
stafar af frumufjölgun vegna ónæmisviðbragða,
en litið er í þeim af bogfrymlum, og því ólíklegt,
að þeir sjáist við vefjaskoðun á eitlum (27).
Bogfrymlasótt í varnarskertu fólki
Upp úr miðjum sjötta áratugnum fór athygli að
beinast að lífshættulegu formi bogfrymlasóttar í
fólki með illkynja sjúkdóma, einkum í merg og
eitlakerfi (15, 21-23). Síðar bættust í þennan hóp
varnarskert fólk vegna bandvefssjúkdóma og
líffæraflutninga og loks alnæmissjúklingar
(24-26). Talið er, að hjá þessu fólki sé oftast um
endurvirkni á fyrri sýkingu að ræða.
Ónæmiskerfi þess ræður þá ekki við bogfrymla,
sem losna, þegar vefjablöðrur springa og þeir fara
að skipta sér ört í hraðfjölgunarformi. Þetta fólk
getur auðvitað einnig orðið fyrir frumsýkingu
eftir venjulegum smitleiðum eða við að fá
bogfrymlasýkt blóð eða líffæri.
í þessari sjúkdómsmynd eru einkenni frá heila
algeng, svo sem sljóvguð meðvitund,
krampaköst, lamanir. Vefjaskemmdirnar, sem
orsaka þessi einkenni eru dreifðir bólgublettir i
heila, oft með drepi í. Þeir fara smám saman
stækkandi og draga sjúkling að lokum til dauða,
ef ekki tekst að hemja fjölgun sýklanna með
lyfjagjöf. Sjúklingarnir geta líka fengið
hjartavöðvabólgu, lungnabólgu, útbrot og
eitlastækkanir.
Greining bogfrymlasóttar hjá varnarskertu fólki
er ekki auðveld, þar sem mótefnamyndun er
meira og minna skert og mótefnamælingar því
ekki sérlega líklegar til að gefa til kynna, hvort
um virka sýkingu er að ræða. Hjá fólki með
illkynja sjúkdóma verður þó oftar marktæk
hækkun á mótefnum í blóði en hjá
alnæmissjúklingum (26, 32, 38). Nýlega hefur
komið fram, að mótefnamælingar í mænuvökva
geti hjálpað við greiningu á bogfrymlasýkingu í
heila hjá alnæmissjúklingum (25, 33).
Reyna má að taka sýni úr sýktu líffæri og leita að
bogfrymlum með vefjaskoðun. Einnig má reyna
ræktun bogfrymla úr vefjasýni, blóði eða
mænuvökva. Aðferðir til leitar að mótefnavökum
bogfrymla hafa verið reyndar, en eru ekki
einhlítar til að greina virka sýkingu frá óvirkri
(35).
Þó að bogfrymlar finnist ekki við þessar
rannsóknir getur sjúklingurinn samt verið með
virka sýkingu. Því er talið ráðlegt að hefja
lyfjameðferð gegn bogfrymlum hjá
varnarskertum sjúklingum, sem miklar líkur eru
til, að séu með virka sýkingu. Dæmi um slíkt eru
alnæmissjúklingar, sem áberandi skemmdir sjást