Læknablaðið - 15.09.1988, Síða 49

LÆKNABLAÐIÐ
287
Við eitlabólgu á hálsi er sýkingarleiðin talin vera í
gegn um munnslímhúð en síðan setjast
bakteríurnar að í aðlægum eitlum. Talið hefur
verið að tanntaka með tilheyrandi brestum í
slímhúðinni eða aðrir áverkar í munnholi gæti
frekar stuðlað að því að sýklarnir nái sér niður
(12). Börn með frábrigðilegar berklasýkingar í
eitlum eru oftast í þeim aldursflokki sem setur
hluti upp í sig og jafnvel borðar sand og mold.
Þær tegundir frábrigðilegra berklasýkla sem
langoftast valda eitlasýkingum á hálsi eru M.
avium intracellulare og M. scrofulaceum, sem
kemur heim og saman við ræktunarútkomu hér.
Við hinar miklu sjaldgæfari sýkingar í nára eða
holhandareitlum er oftast saga um sár á útlimum,
sem telja má þá líklega sýkingarleið (6, 13).
Nýlega var greint frá fjórum börnum, sem öll
voru með ígerð og bólgu í fæti, rúmum mánuði
eftir að hafa stigið á nagla. Af útlitinu einu saman
var þetta óaðgreinanlegt frá stungusárasýkingum
af völdum algengari igerðarbaktería svo sem S.
aureus eða Ps. aeruginosa. Hins vegar ræktaðist
M. fortuitum í öllum tilvikum. Hér virðist
sýkillinn vissulega hafa borist úr jarðvegi (14).
Meðallangvinn eitlabólga á hálsi, sem þróast á
tveimur eða fleiri vikum, getur auk frábrigðilegra
berklasýkla stafað af veirum svo sem
Epstein-Barr veiru eða cytomegaloveiru, sem
valda þó yfirleitt eitlastækkunum beggja megin á
hálsi, eða sníklum eins og bogfrymlum
(toxoplasma gondii). Einnig koma aðrar hægt
vaxandi bakteríur til greina s.s. loftfælnar
bakteríur og sú er veldur
kattarklórssjúkdómnum; einnig Actinomyces
israelii og siðast en ekki síst hin hefðbundna
berklabaktería, M. tuberculosis. Sjúkrasaga,
klínískt útlit, sjúkdómsgangur og ýmsar
rannsóknir greina þær oft frá sýkingum af
völdum frábrigðilegra berklasýkla, en
mismunargreining getur verið erfið, einkum í
sambandi við tvær síðastnefndu sýkingarnar.
Ekki má heldur gleyma að illkynja sjúkdómar
geta valdið eitlastækkunum, sem rugla mætti
saman við langvinnar eitlasýkingar. Það sem helst
vekti grun um slíkt væri stækkaðir eitlar ofan
viðbeins, festing við undirlag og hratt stækkandi
þéttur eitill yfir 3 cm í þvermál. Þyngdartap og
langvarandi hiti benti til hins sama.
Lélegt ástand tanna, tannkýli og bólgur í
tannholdi gætu bent til eitlabólgu af völdum
loftfælinna baktería.
Kattarklórssjúkdómur er víða talinn algengastur
allra hægfara eitlasýkinga (8, 15), þótt ekki hafi
hann greinst hérlendis svo vitað sé. Þá er saga um
kattarklór eða bit í langflestum tilvikum og
yfirleitt má sjá áverkastaðinn þegar sjúklingur
leitar til læknis. Oftast er eitillinn dálítið aumur
viðkomu, ólíkt því sem er við f.b. eitlabólgu. Til
eru áreiðanleg húðpróf til greiningar og með
sérstökum litunum hefur nýlega tekist að sýna
fram á litla Gram neikvæða stafi við vefjaskoðun
frá eitla- eða húðsýni (8).
Actinomycosis á hálsi eða andliti svipar að útliti,
meintri sýkingarleið og tilhneigingu til
fistilmyndunar mjög til frábrigðilegra
berklasýkinga. Þessi sjúkdómur er þó talinn 10 til
30 sinnum sjaldgæfari hjá börnum en fullorðnum
og mun sjaldséðari en frábrigðilegar
berklasýkingar. Sést þá frekar hjá eldri börnum,
komnum á skólaaldur. Þrjú börn, 8 til 9 ára,
greindust þó á Landakotsspítala 1970-1976
með actinomycosis sýkingar á hálsi og tókst
aðeins að rækta sýkilinn frá einu þeirra, eftir ótal
margar tilraunir (16).
Fyrst og fremst þarf að greina milli sýkinga af
völdum frábrigðilegra berklasýkla og M.
tuberculosis. Enda þótt útlit fyrirferðar,
almennur sjúkdómsgangur og vefjaskoðun sé allt
mjög áþekkt, eru þó ýmis atriði, sem gefa
vísbendingu um orsök áður en grípa þarf til
sýnatöku (Tafla II).
Aldur sjúklings skiptir miklu máli, þar sem
eitlasýkingar af völdum frábrigðilegra
berklasýkla eru fyrst og fremst sjúkdómur barna,
Mynd 1. Svörun við húðprófum hjá barni nr. 2 strax
við innlögn á spítala. (A: M. avium, M: M. marinum,
Tb: M. tuberculosis).