Læknablaðið - 15.05.1991, Síða 20

182
LÆKNABLAÐIÐ
Visna og mæði eru hæggengir veirusjúkdómar sem
gengu 1 íslensku sauðfé á árunum 1935-1965. Visna er
sýking í miðtaugakerfi en mæði er lungnabólga. Sama
veiran er talin valda báðum þessum sjúkdómum. Bæði
faraldsfræðilegar athuganir og sýkingartilraunir benda
til þess að munur sé á vefjasækni veirustofna, þannig
séu sumar veirur líklegri til að valda visnu en aðrar,
og á sama hátt valdi aðrar veirur frekar mæði. Einnig
hafa verið einangraðir visnustofnar sem valda bráðari
skemmdum en aðrir. Okkur þótti forvitnilegt að kanna
hve mikill erfðamunur væri á visnu- og mæðiveirum,
og hvort hægt væri að finna þann breytileika í erfðaefni
sem lægi að baki mismunandi vefjasækni og meinvirkni
veirustofna. Erfðaefni úr þesum veirustofnum var klónað
og greint með skerðikortlagningu og raðgreiningu. I ljós
kom 5-7% munur á basaröð mæðiveira og visnuveira.
Við höfum klónað og raðgreint hluta úr env geni
veiru sem var einangruð snemma, og borið saman við
basaröðina í veiru sem var einangruð eftir níu ára ræktun
í kindum, og lagt þannig mat á stökkbreytingartíðnina í
þessum veirum. Stökkbreytingatíðnin reyndist um það bil
10-3 basaskipti á núkleotíð á ári, en sú tíðni bendir til
þess að visnu- og mæðistofnamir hafi greinst að um það
leyti sem þessar veirur bárust til landsins.
MEINVIRKT VISNUVEIRU DNA
Höfundur: Olafur S. Andrésson. Tilraunastöð Háskóla
Islands í meinafræði, Keldum
A Keldum hefur verið valinn stofn af visnuveiru (K1772),
sem veldur bráðari skemmdum á miðtaugakerfi en
áður hefur þekkst. Mjög áhugavert er að greina hvaða
breytingar á erfðaefni veirunnar auka getu hennar til að
valda heilaskemmdum, einkum með hliðsjón af svipuðum
skemmdum, sem eyðniveiran (HIV) veldur oft á tíðum.
Lykilatriði í frekari greiningu á þesum eiginleikum visnu
er að einangra meinvirkt erfðaefni (DNA) veirunnar.
Eftir viðamikla leit í rúmlega 10 milljón genaferjum,
tókst að einangra um 100 genaferjur með visnuerfðaefni,
en það gefur til kynna, að í hverri sýktri frumu séu að
meðaltali tvær forveirur. Aðeins tókst að greina fjórar
genaferjur með erfðaefni úr báðum endum visnuveiru,
og voru þær athugaðar nánar með skerðikortlagningu
og raðgreiningu (sjá erindi Valgerðar Andrésdóttur).
Jafnframt var reynt að framkalla starfhæfar veirur af hinu
ferjaða DNAi. Enda þótt engin genaferjanna innihaldi
fullgerða forveiru, þá gefur eitt DNAið (KV72) af sér
meinvirka veiru (sjá erindi Guðmundar Péturssonar).
Til að auðvelda frekari vinnu með einangrað, meinvirkt
visnu DNA, hefur fullgerð forveira verið endurreist í
plasmaíðinu pBR322.
KLÓNUÐ DNA FORVEIRA VELDUR VISNU f
KINDUM
Höfundar: Guðmundur Pétursson, Ólafur S. Andrésson,
Elsa Benediktsdóttir, Guðmundur Georgsson, Roger
E. Lutley, Páll A. Pálsson, Björg Rafnar, Valgerður
Andrésdóttir. Tilraunastöð Háskóla íslands í meinafræði,
Keldum
Tekist hefur að klóna DNA forveiru úr visnustofni K1772
(sjá erindi Ólafs Andréssonar og annarra). DNA úr þessu
klóni (KV-72) var sett inn í ræktaðar liðhimnufrumur
úr ærfóstri (transfection) og fékkst þannig veiruafleiða
KV-72-A2, sem var ræktuð og sprautað í heila fimm
kinda. Sýking tókst í öllum kindum og veiran ræktaðist
úr miðtaugakerfi, blóðfrumum og ýmsum líffærum.
Kindumar mynduðu mótefni gegn veirunni, sem sýnt
var fram á með ELISA prófi og vaxtarstöðvandi prófi
(neutralization). Þau síðamefndu komu fyrr fram og náðu
hærri titer en sést hefur áður í visnukindum. Frumum
fjölgaði í mænuvökva allra kindanna. Einni þeirra varð
að lóga vegna klínískra visnueinkenna tveimur og hálfum
mánuði eftir sýkingu. Hinum var lógað eftir sex mánuði
og fundust greinilegar, dæmigerðar visnuskemmdir í
öllum og allsvæsnar í tveimur. Þetta er fyrsta klón af
erfðaefni visnu, sem sannanlega er meinvirkt (pathogen)
in vivo. Slíkt klón má nýta á margvíslegan hátt til betri
skilnings á mikilvægi hinna ýmsu gena veirunnar í
meinferli (pathogenesis) visnu.
MEINFERLI (PATHOGENESIS) VEFJASKEMMDA
í VISNU
Höfundar: Guðmundur Georgsson, Eygló Gísladóttir, Páll
A. Pálsson, Guðmundur Pétursson. Tilraunastöð Háskóla
Islands í meinafræði, Keldum
Ymsir drættir í vefjaskemmdum í visnu bentu til þess að
þær kynnu að vera af ónæmistoga (immune-mediated).
Niðurstöður fyrri tilrauna okkar á meinferli skemmda
í miðtaugakerfi (MTK), studdu þá hugmynd og bentu
til þess að hið skaðlega ónæmissvar beindist gegn
veiruvöktum (virus-induced) vækjum. I vefjaskemmdum
finnst talsvert af plasmafrumum, sem sýnt hefur verið
fram á að mynda mótefni í MTK (intrathecalt) og athugun
með einstofna mótefnum gegn undirflokkum eitilfruma
hefur leitt í ljós að mikið er af T-4 hjálparfmmum og
T-8 bæli-/drápsfmmum í skemmdum. Jafnframt leiddi
ónæmislitun með einstofna mótefnum gegn MHC-
vækjum af flokki I og II í ljós að visnuveiran veldur
aukinni tjáningu á þessum sameindum í MTK. Þannig
eru öll skilyrði fyrir ýmsum formum beins ónæmisáverka
fyrir hendi. Niðurstöður sambreiskjunar á vef (in situ
hybridization) fyrir erfðaefni veirunnar og ónæmislitunar
fyrir veimprótínum leiddu hins vegar í ljós vemlegt
misræmi milli vefjaskemmda og fjölda sýktra fmmna
í MTK, sem bendir til þess að beinn ónæmisáverki
geti tæpast verið meginorsök vefjaskemmda. Líklegt
er að meira máli skipti óbein áhrif ónæmissvömnar
vegna cytokína og annarra skaðlegra efna frá virkum
gleyplum (macrophages) og eitilfrumum. Afmýling kann
einnig að vera að nokkm vegna röskunar á starfi sýktra
fágriplufmmna (oligodendrocyta).
Styrkt af líf- og læknisfræðideild Vísindasjóðs.
HLUTFALL UNDIRFLOKKA EITILFRUMNA f
BLÓÐI HEILBRIGÐRA OG VISNUSÝKTRA KINDA
Höfundar: Sigurbjörg Þorsteinsdóttir, Eygló Gísladóttir,
Guðmundur Georgsson, Páll A. Pálsson, Guðmundur
Pétursson. Tilraunastöð Háskóla íslands í meinafræði,
Keldum
Mæði/visnu veiran (MVV) tilheyrir lentiveimm og er
náskyld eyðniveirunni (HIV) en vitað er að HIV veldur
röskun á hlutfalli CD4 hjálpar T-fmmna og CD8 dráps
T-fmmna (CD4/CD8) í blóði eyðnisjúklinga. Kannað var
hlutfall undirflokka eitilfmmna í blóði íslenskra kinda,
heilbrigðra og sýktra með mæði/visnu veim (MVV).
Notuð vom einstofna mótefni gegn kinda- CD5, CD4,
CD8, T19 (einkennir sérstaka tegund T-fmmna í kindum)