Læknablaðið - 15.11.1992, Qupperneq 6

350
LÆKNABLAÐIÐ
miltisáverka í ómun eftir klíníska skoðun og
byrjunarmeðferð á slysamóttöku. Omskoðun
var talin jákvæð ef: 1) Augljósir áverkar sáust
á milta, 2) frír vökvi sást í kviði og óregluleg
ómgerð milta, 3) frír vökvi sást r kviði og
klínískt var sterkur grunur um miltisáverka.
Væri ómskoðun eðlileg í byrjun var hún
oft endurtekin nokkrum tímum síðar. Með
ómskoðun greindust þannig 29 af þeim 44
miltisáverkum sem hér um ræðir (67%).
Fyrir daga ómskoðunar byggðist greiningin
fyrst og fremst á klínískri skoðun og síðan
aðgerð (tafla I). í einu tilviki, þar sem nokkrir
dagar voru liðnir frá slysinu, var greiningin
staðfest með æðamyndatöku og í þremur
svipuðum tilfellum með miltisskönnun.
Þessum aðferðum var annars sáralítið
beitt. Þó að sneiðmyndatæki hafi verið við
Borgarspítalann frá 1981 var það heldur
ekki mikið notað til byrjunargreiningar á
miltisáverka á tímabilinu þar sem rannsóknin
þótti oftast of seinvirk miðað við ástand
sjúklings. Einungis í tveimur tilvikum
byggðist upphafsgreiningin fyrst og fremst á
sneiðmyndatöku. Hjá þeim sjúklingum sem
ákveðið var að meðhöndla án uppskurðar
hvíldi upphafsgreiningin í öllum tilvikum
á ómun. Endurteknar ómanir og ekki síst
sneiðmyndatökur voru síðan notaðar til að
fylgjast með hugsanlegum breytingum á milta
og vökvasöfnun í kviði.
Metið var hversu alvarlega slasaðir
sjúklingamir voru með því að reikna út
heildaráverkastig (injury severity score eða
ISS). Þessi tala er þannig fundin, að hverju
líffærakerfi eru gefin stig frá 0-5 eftir því
hve áverkinn er alvarlegur. Vægur áverki
fær 1 stig, miðlungs 2, alvarlegur en þó
ekki lífshættulegur 3, lífshættulegur en þó
yfirleitt læknanlegur 4, lífshættulegur og óvíst
um afdrif 5. Stig þeirra þriggja líffærakerfa
a b c sem flest stig fá eru síðan sett inn í
jöfnuna a2 + b2 + c2 = ISS. Sjúklingur sem
er í hjarta- og öndunarstoppi við komu fær
þó alltaf hæsta skor burtséð frá áverka, þ.e.
75 stig. Sjúklingur sem er með miltisáverka
eingöngu fær yfirleitt 16 stig (42) en sé
hann í slæmu losti fær hann 25 stig (52).
Heildaráverkastigið (ISS) þannig reiknað,
er í næstum beinu hlutfalli við dánartíðni
en aldurinn skiptir einnig miklu máli. Ef
heildaráverkastigið nær 40 má reikna með að
helmingur sjúklinga á aldrinum 0-49 ára lifi
Table I. The diagnostic methods.
Diagnosis obtained by n
Ultrasonography........................ 29
Explorative laparatomy
Previous peritoneal
tap in 2 patients ................... 9
Scintigraphy ........................... 3
CT of abdomen........................... 2
Angiography............................. 1
Total 44 patients
Table II. Age (years) distrihution of patients studied.
Median Range Mean
All patients n=44 ........... 20 1-78 29
Operated patients n=30 .... 20.5 1-78 32
Observed patients n=14 .... 13 3-68 22
slysið af en sé sjúklingurinn yfir sjötugt eru
lífslíkur nær engar (5).
A umræddu tímabili lögðust 44 sjúklingar inn
á skurðlækningadeild Borgarspítalans vegna
lokaðs áverka á milta. Kynskiptingin var
næstum jöfn, 23 karlar og 21 kona.
NIÐURSTÖÐUR
Orsakir slysanna voru langoftast umferðarslys
eða í 29 tilvikum af 44. Aðrar orsakir voru
fall (9), íþróttaslys (3) og ýmislegt annað
(3). Helmingur umferðarslysanna átti sér stað
á vorin eða snemmsumars, þ.e. 1. aprfl-1.
ágúst. Fyrstu fimm árin greindust aðeins 11
sjúklingar (25%) með lokaðan miltisáverka en
33 greindust seinni hluta rannsóknartímans.
Aldursdreifing kemur fram í töflu II, en 65%
hópsins voru yngri en 25 ára.
Nítján sjúklingar höfðu lágan blóðþrýsting
eða hraðan hjartslátt við komu sem ekki
lagaðist við 1000 ml af saltlausn í æð,
sem líta verður á sem merki um alvarlega
blæðingu. Kviðskoðun var eðlileg við koinu
hjá aðeins fjórum sjúklingum. Sjö höfðu
staðbundin eymsli yfir vinstra efra fjórðungi,
dreifð eymsli höfðu átta og tuttugu og einn
sjúklingur hafði einkenni um ertingu á
lífhimnu svo sem vöðvavöm, sleppieymsli
eða verk upp í öxl. Hjá fjórum sjúklingum var
ekki hægt að meta ástand kviðar við komu
vegna meðvitundarleysis.
Einungis 15 sjúklingar (34%) höfðu
miltisáverka eingöngu. Hinir 29 (66%)
höfðu allir viðbótaárverka, annað hvort utan