Læknablaðið - 15.11.1992, Síða 26

370
LÆKNABLAÐIÐ
UMRÆÐA
Miðað við mat og flokkun áverkanna
samkvæmt alþjóðlegum aðferðum voru afdrif
sjúklinga vel viðunandi.
Höfuð- og/eða hálsáverkar reyndust
langalgengastir og var dánartíðni þessara
sjúklinga áberandi hærri en hinna sem ekki
höfðu áverka á höfði eða hálsi. Langhæst
reyndist dánartíðni sjúklinga með hreina
höfuðáverka og benda fleiri kannanir í svipaða
átt (28-30).
Fylgikvillar áttu mjög verulegan þátt í
14,5% dauðsfalla, sem er nokkru lægra
en í könnuninni frá 1980-1984 (19,6%).
Heildardánartíðnin var 12,0% eða svipuð og
þá (11,5%). Dánartíðni sjúklinga með ISS
>20 reyndist nokkru hærri í þessari rannsókn
(1975-1979) eða 29,2% en á árunum 1980-
1984 var hún 24,4%, sem gæti bent til ívið
betri meðferðar seinni árin, en vart er um
marktæka breytingu að ræða. Utkoman 1980-
1984 þótti ekki lakari en hjá öðrum með
uppgjör frá svipuðum tíma (26) og er þá
eingöngu miðað við dánartíðni enda erfitt að
meta árangur á annan hátt.
Meira var af minna slösuðum sjúklingum í
þessari könnun og sjúklingar voru 12,4% fleiri
(458/401). Þetta kann að skýrast af tilkomu
gæsludeildar við slysadeildina í byrjun árs
1982, en þar er veitt gæsla og meðferð þeim
sem hlotið hafa minni áverka. Með ISS 0-9
voru 129 af 458 sjúklingum (28,2%) miðað
við 78 af 401 sjúklingi (19,5%) í könnuninni
frá árunum 1980-1984, en nánast jafn margir
með ISS >20, eða 178 í þessari könnun en
180 á árunum 1980-1984.
Hlutfallslega fleiri dóu fyrr í þessari könnun
borið saman við könnunina frá árunum
1980-1984 (26). Innan þriggja klukkustunda
frá komu á spítalann höfðu til dæmis níu
sjúklingar látist af 55 alls (16,4%), en á
árunum 1980-1984 höfðu fimm látist af 46
(10,9%) innan þess tíma. Innan sólarhrings
voru 22 látnir (40%) á móti 10 (21,7%) í
seinni könnuninni og innan viku 37 (67,3%) á
móti 25 (54,3%). Þetta gæti bent til magnaðri
(more intensive) meðferðar á seinni árunum.
Eins og áður sagði dóu fleiri af fylgikvillum
á árunum 1980-1984. Það gæti hugsanlega
skýrst af þvf að fleiri dóu seinna á þessum
árum, en alþekkt er að eftir því sem lengra
líður frá slysi þar til viðunandi árangur næst
af meðferðinni eykst hættan á fylgikvillum.
Erfitt getur reynst að dæma eftir á, hvað átti
endanlega mestan þátt í dauða mikið slasaðra
sjúklinga. Hvort einhverjum sjúklingum hefði
beinlínis mátt forða frá dauða, ef betur hefði
verið staðið að endurlífgun eða meðferð
í heild, verður oft ekki dæmt um. Enginn
sjúklingur dó á gjörgæsludeild með ISS undir
25 en vera kann að fleiri sjúklingar hefðu lifað
af, ef þeir hefðu lengur notið untönnunar þar.
Vel kemur fram að dánartíðni hinna slösuðu
jókst með hækkandi aldri og minni áverka
þurfti til að eldra fólk léti lífið (LD 50).
Vaxandi fjöldi eldra fólks á næstu áratugum
mun kalla á aukna læknishjálp ekki síst
eftir slys. Jafnvel litlir áverkar geta leitt
hina eldri til dauða, því þol þeirra við
blóðþurrð er minna og hætta á alvarlegum
fylgikvillum er meiri en hjá þeim sem yngri
eru. Þörf fyrir lengri dvöl á sjúkrahúsi og
endurhæfingardeildum er líka ótvíræð (26,31-
33). Betri aðgæsla og innvortis vöktun
(invasive monitoring) er oftar nauðsynleg hjá
eldra fólki (34,35). Það hefur komið í ljós
að hinir öldruðu þola alvarleg höfuðmeiðsli
verr, einkum ef blóðþrýstingsfall er samfara.
Þetta ber að hafa ofarlega í huga við mat
og ákvarðanatöku um vöktun á eldra fólki.
Með árvekni má einnig ná góðum árangri hjá
öldruðum, jafnvel eftir alvarlega áverka (36).
Stöðugt skal unnið að bættri aðstoð við þá
sem fyrir slysum verða, bæði á slysstað og
ekki síður eftir að á sjúkrahús er komið.
Hraðflutningur af slysstað er nú talinn
sjálfsagður, ásamt sérhæfðu starfsliði í vel
útbúnum sjúkrabíl eða þyrlu. Hin dreifða
byggð og erfiða veðrátta í norðlægu landi
hlýtur oft að leiða til tafa við flutning af
slysstað eða á stofnun sem er vandanum
vaxin.
Miklu varðar að meðhöndla blóðþurrð ákaft
og stöðva blæðingu sem fyrst. Líklegt má telja
að »small volume resuscitation« eða notkun
ofþrýstinnar (hypertonic) saltvatnslausnar með
dextran (til dæmis 7,2% NaCl + 10% dextran)
muni færast i vöxt á næstu árum einkum við
flutning af slysstað (37,38). Reynist tafsamt
að komast í æð ætti að gera ástungu á bein
(intraosseus) til vökva-, blóð- og lyfjagjafar
(39-41). Hjá bömum ber sérstaklega að hafa