Læknablaðið - 15.12.1993, Síða 37

LÆKNABLAÐIÐ 1993; 79: 409-414
409
Þóröur Harðarson
NÝMÆLI í LYFLÆKNISMEÐFERÐ
Það er ekki auðvelt verkefni að tilgreina
og lýsa helstu meðferðarnýjungum í svo
stórri grein sem lyflæknisfræði. Fræðasjór
lyflæknisfræðinnar er sívaxandi að umfangi
og dýpt og enginn kann á honum full skil.
í hugleiðingum mínum hef ég að sjálfsögðu
stuðst við ýmsa samstarfsmenn og félaga
um kennileiti og kann ég þeim þakkir fyrir.
Eg mun einskorða mig við nokkrar helstu
nýjungar á sviði læknismeðferðar, sem hafa
jafnframt gildi utan lyflæknisfræðinnar og
leyfi mér fyrst að víkja að því líkamskerfi
sem gömlum mönnum er hugleiknast: maga
og meltingu.
MAGI OG MELTING
í aprfl 1982 tókst í fyrsta skipti að rækta
Helicobacter pylorí úr magaslímhúð á Royal
Perth sjúkrahúsinu í Ástralíu. Ræktunartími
er langur, vöxtur kom fram í æti vegna þess
að ræktunarskálar gleymdust í páskafríi. Þetta
var upphafið að þróun sem leiddi til aukins
skilnings á tilurð sára í inaga og skeifugörn
og hefur valdið byltingu í meðferð þessara
sjúkdóma. Hinar hefðbundnu hugmyndir
unt tilurð sára eru að vísu enn í gildi, þ.e.
að um er að ræða misvægi milli árásar- og
varnarþátta og sömuleiðis hin gantla regla:
engin sýra, engin sár. Helicobacter pylori
virðist hins vegar hafa áhrif báðum megin
jöfnunnar á mjög flókinn hátt og hafa nú
komið fram skýringar á mörgu því sem áður
var óljóst í meingerð sára. Faraldsfræði H.
pylori sýkingar er nú allvel þekkt. I flestum
löndum vex sýkingartíðni nteð aldri og um
fimmtugsaldur er um 40-50% fólks með
sýkingu sem virðist vera ævilöng, nema
meðferð komi til.
Ýntsir áhættu- eða fylgiþættir sýkingar eru
þekktir. Meðal þeirra má nefna lágtekjustig,
Erindi flutt á vísindaþingi Læknafélags íslands 15.
september 1993 sem haldið var í tengslum við 75 ára
afmæli LÍ.
magakrabba og sár í meltingarfærum auk
aldurs. Smitleið er hins vegar ekki jafnvel
þekkt. Sýkillinn heldur sig nær eingöngu í
magaslíminu og íferð í slímhimnuna sjálfa
er óveruleg. Þetta er sennilega ein ástæðan
fyrir því að ónæmiskerfi líkamans nær ekki
að uppræta sýkilinn. Þó er athyglisvert að
endursýkingartíðni hjá þeirn sem hafa losnað
við sýkilinn við meðferð er mjög lítil eða
minna en 1 % sem bendir til þess að áunnið
ónæmissvar komi að gagni við að hindra
endursýkingu. Allir sem hafa H. pylori
sýkingu hafa jafnframt bólgu í magaports-
slímhúð magans sem einkennist af íferð
eitilfrumna. Aðeins lítill hópur sýktra fær sár
í meltingarfæri og rannsóknir beinast nú mjög
að því að finna hverju það sætir.
Hlutverk H. pylori í meingerð meltingarsára
kemur best frain í því sem gerist þegar
sýkillinn er upprættur hjá sjúklingum með
þessa sjúkdómsmynd. Það er nánast óumdeilt
að allt að 100% sjúklinga með sígeng
skeifugarnarsár hafi H. pylori sýkingu og
þegar sýklinum er eytt virðist sjúkdómurinn
læknaður varanlega f að minnsta kosti
95% tilvika. Enn sem komið er eru ekki til
rannsóknir sein ná yfir mjög langan tíma,
en allar rannsóknir seni enn hafa birst eru
samhljóða um þetta og þau fáu sár sem aftur
koma í þessurn hópi stafa annað hvort af
endursýkingu eða af töku gigtarlyfja. Hér
er um mjög mikilvægan áfanga að ræða
því að þessi hópur hefur þurft nær stöðuga
lyfjameðferð árum saman og átt á hættu
lífshættulega fylgikvilla, svo sem blæðingar
og holsár, en nú er fram komin lækning á
þessum sjúkdómi, 10-14 daga fúkkalyfjakúr.
Það blasir jafnvel við í náinni framtíð að
hægt verði að uppræta þennan sjúkdóm
að verulegu leyti. Það gildir svipað um
magasárin, en þar er um að ræða mun færri
rannsóknir og línur eru ekki alveg eins skýrar.
Þannig virðist H. pylori vera meginorsök í
um 75% magasára og læknast þau eins og