Læknablaðið - 15.12.1995, Blaðsíða 69

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
895
„Engan má beitapyndingum
né annarri ómannúðlegri
eða vanvirðandi meðferð
eða refsingu. “
í greinargerð með frumvarpi
til framangreindra stjórnskip-
unarlaga var meðal annars þetta
tekið fram um 6. gr.:
„Þá felst í ákvæðinu bann
við lœknisfrœðilegum og vís-
indalegum tilraunum án
samþykkis hlutaðeiganda,
en slík vernd er sérstaklega
orðuð í síðari málsl. 7. gr.
alþjóðasamningsins um
borgaraleg og stjórnmálaleg
réttindi. Má líta svo á að
ákvæðið feli almennt í sér
bann við læknisaðgerðum
án samþykkis hlutaðeiganda
ef líf er ekki í brýnni hættu,
en sem dæmi um aðgerðir,
sem hér geta átt undir, má
nefna ófrjósemisaðgerðir og
aðrar aðgerðir sem geta haft
varanleg áhrif á líf manns. “
(4)
Sjúklingur verður að gefa
samþykki af fúsum og frjálsum
vilja, en áður ber lækni að fræða
hann um þær afleiðingar sem
kunna að fylgja aðgerðinni,
einkum hættur. Hann verður að
búa sjúkling sem bezt undir að-
gerðina, andlega og líkamlega.
— Ekki er þessi regla undan-
tekningarlaus. Sjúklingur kann
að vera meðvitundarlaus eða í
slíku ástandi að ekki sé unnt að
ræða við hann. Þegar þannig
stendur á verður að gera ráð
fyrir að sjúklingur vilji þiggja
læknishjálp sem til boða stend-
ur, enda sé hún í samræmi við
viðurkenndar aðferðir. Al-
mennt samþykki sjúklings við
tilgreindum eða ótilgreindum
aðgerðum hefur ekkert gildi að
íslenzkum lögum, enda skortir
þá eina mikilvæga forsendu,
nánar tiltekið þá að sjúklingur
sé sérstaklega búinn undir hina
tilteknu aðgerð. Sama á við al-
menna yfirlýsingu um að allri
læknishjálp sé hafnað. Meira
álitamál er um yfirlýsingar þar
sem beðizt er undan tilteknum
aðgerðum. Slíkar yfirlýsingar
verður að meta eftir aðstæðum,
en þó túlka með gagnrýni, enda
kunna aðstæður að hafa breyzt
frá því að yfirlýsing var gefin
(5).
Sérstakur vandi rís þegar for-
eldrar hafna aðgerðum á börn-
um sínum til dæmis vegna trúar-
eða siðaskoðana sinna. í slíkum
tilfellum verður að hafa hliðsjón
af barnalögum og leita til yfir-
valda. Vandamál af þessu tagi
væri eðlilegt að kæmu til kasta
umboðsmanns barna, saman-
ber lög nr. 83/1994. Meginstefn-
an er þar sú að hagsmunir
barnsins skulu lagðir til grund-
vallar; að auki ber að hafa neyð-
arréttarsjónarmið að leiðar-
ljósi.
Vafa veldur túlkun á orðun-
um að lækni beri „að jafnaði" að
upplýsa sjúkling. Hvað merkja
orðin „að jafnaði"? Ef læknir
gengi mjög langt í að upplýsa
sjúkling um alla hugsanlega
hættu sem aðgerð kynni að
fylgja færi ef til vill svo að sjúk-
lingur yrði verr undir hana
búinn en ella, eða hafnaði henni
án þess að ástæða væri til. Því
verður ekki talin ástæða til að
læknir geri sjúklingi grein fyrir
fjarlægum hugsanlegum afleið-
ingum, svo sem mjög sjaldgæf-
um fylgikvillum (6).
Um skyldu til að vanda til
vottorða og láta þau í té eru
ákvæði í 11. og 12. gr.
í 11. gr. segir:
„Lækni ber að sýna varkárni
og nákvœmni við útgáfu
vottorða og annarra lækna-
yfirlýsinga. Skal hann votta
það eitt er hann veit sönnur
á.
Ráðherra setur nánari reglur
um gerð og útgáfu lœknis-
vottorða að fengnum tillög-
um landlœknis og Lœknafé-
lags íslands og að fenginni
umsögn heildarsamtaka
launafólks og vinnuveit-
enda. “
112. gr. segir þetta:
„Lœkni er skylt að láta hinu
opinbera í té vottorð um
sjúklinga er hann annast
þegarslíkra vottorða er kraf-
ist vegna viðskipta sjúklinga
við hið opinbera. “
Læknisvottorð eru oft mjög
mikilvæg gögn bæði í stjórnsýslu
og dómsmálum. Þau ráða
stundum úrslitum um niður-
stöðu. Því er mikilvægt að
vanda til þeirra. Á því er stund-
um nokkur misbrestur, en þó er
ljóst að oft eru læknar undir
miklum þrýstingi að gefa vott-
orð, jafnvel þótt þeim sé óhægt
um vik. Þennan vanda þekkja
vafalaust allir læknar.
Um gerð og útgáfu læknis-
vottorða gilda nú reglur nr. 586/
1991.
Þá ber lækni skylda til að
veita skyndihjálp og um það eru
ákvæði í 13. gr.:
„Lœkni ber, sé hann nær-
staddur eða sé til hans leitað,
að veita fyrstu nauðsynlega
læknishjálp í skyndilegum
sjúkdóms- eða slysatilfellum
nema þeim mun alvarlegri
forföll hamli. “
Þetta ákvæði er svo sjálfsagt
að ekki sýnist þörf á að fjalla
frekar um það.
Skylda til læknavaktar er orð-
uð í 14. gr. laganna sem hljóðar
svo:
Lækni, sem stundar almenn-
ar lækningar, er skylt, þótt
hann sé ekki opinber starfs-
maður, að gegna aðkallandi
sjúkravitjunum í því heilsu-
gæsluumdæmi þarsem hann
starfar nema þeim mun al-
varlegri forföll hamli. “
Skyldur lækna til hjálpar sem
hér eru orðaðar eiga sér stoð í