Læknablaðið - 15.12.1995, Blaðsíða 75

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
901
Nú synjar nefnd um fóstur-
eyðingu af því að hún metur fé-
lagslegar ástæður ekki fullnægj-
andi, en sá sem synjað var leitar
til annars læknis sem leggur á
annað mat og eyðir fóstri og
þetta er gert innan þeirra tíma-
marka sem lög mæla — hver er
þá staða hans?
Nú segir í 9. gr. læknalaga að
læknir beri ábyrgð á greiningu
og meðferð þeirra sjúklinga sem
til hans leita. Hvernig er þá
ábyrgð hans háttað? Samrýmist
það 9. gr. læknalaga að stjórn-
sýslunefndir taki fram fyrir
hendur læknis? — Hér verður
að hafa í huga að félagslegar
ástæður og læknisfræðilegar
ástæður verða ekki alltaf að-
greindar til fulls; má hér minna
á að í 1. gr. laga um heilbrigðis-
þjónustu er gert ráð fyrir að
heilbrigði tengist félagslegum
aðstæðum.
Slík skipan mála sem hér hef-
ur verið drepið á ýtir undir vafa
um hver séu réttindi og hverjar
skyldur lækna.
Skyldur læknis við
þjóðfélagið
Loks verður að minna á að
læknir gegnir ekki eingöngu
skyldum við skjólstæðinga sína,
heldur einnig við þjóðfélagið í
heild sem þegn þess. Nú eru það
gömul sannindi að enginn kann
tveimur herrum að þjóna og hér
kunna læknar að vera í vanda
staddir þegar skera á úr um
hversu víðtækan rétt sjúklingur
hefur á hendur þjóðfélaginu til
að njóta læknismeðferðar og
annarrar heilbrigðisþjónustu.
Hér takast á annars vegar hags-
munir sem lúta að lífi og heilsu
og verða ekki metnir til fjár og
peningalegir hagsmunir ríkis-
ins, nánar tiltekið skattgreið-
enda. Þessi vandi brennur sér-
staklega á mönnum á niður-
skurðartímum.
Og hvaða svar veita lögin?
í lögum um heilbrigðisþjón-
ustu nr. 97/1990 segirsvo íl. gr.:
„Allir landsmenn skulu eiga
kost á fullkomnustu heil-
brigðisþjónustu, sem á
hverjum tíma eru tök á að
veita til verndar andlegri,
líkamlegri og félagslegri heil-
brigði.
Heilbrigðisþjónusta tekur til
hvers kyns heilsugœslu, heil-
brigðiseftirlits, lœkninga-
rannsókna, lœkninga og
hjúkrunar í sjúkrahúsum,
lœknisfrœðilegs endurhæf-
ingarstarfs, tannlœkninga og
sjúkraflutninga.
Ráðherra heilbrigðis- og
tryggingamála sér um að
heilbrigðisþjónusta sé eins
góð og þekking og reynsla
leyfir og í samrœmi við lög
og reglugerðir. “
Þetta ákvæði gekk fyrst inn í
íslenzkan rétt með lögum nr. 56/
1973. I athugasemdum með
frumvarpinu fylgdi svofelld
skýring:
„Hér er um að rœða stefnu-
yfirlýsingu þess eðlis, að
landsbúar allir skuli eiga
kost á eins fullkominni heil-
brigðisþjónustu og kostur er
að veita á hverjum tíma.
Skilgreiningin er í samrœmi
við skilgreiningu Alþjóða-
heilbrigðisstofnunarinnar á
heilbrigði. “ (10)
Með þessari lagasetningu var
sú stefna mörkuð að landsmenn
skyldu eiga kost á fullkomnustu
heilbrigðisþjónustu sem á hverj-
um tíma eru tök á að veita.
Enn verða fyrir tvö teygjan-
leg matsorð: „fullkomnastur“
og „tök á“. Eins og oft áður
veita lögin ekki óyggjandi svar;
marka einungis stefnu. Enga
nánari skýringu er að finna í lög-
skýringargögnum. Á merkingu
ákvæðisins reynir ekki sízt
þegar taka á ákvörðun um nið-
urskurð í heilbrigðismálum. í
því samhengi hefur verið rætt
um forgangsröðun sjúklinga. Sú
umræða sem fram hefur farið
um þau mál meðal lækna hefur
ekki borizt út til almennings svo
að heitið geti. Enn hefur ekki
verið samin sjúkdómaskrá til
leiðbeiningar um forgangsröð-
un og kvartanir hafa ekki kom-
izt í hámæli. Dómsmál hafa ekki
verið höfðuð til heimtu bóta
fyrir ónóga læknisþjónustu — til
dæmis ef dauðsfall hefur hlotizt
af — en slík málaferli gætu orð-
ið til að varpa ljósi yfir vandann.
— Og svo hafa ekki verið kynnt-
ar sem skyldi aðrar sparnaðar-
leiðir.
Niðurstaða mín er sú að starf
lækna sé þess eðlis að réttindi
þeirra og skyldur verði einungis
að takmörkuðu leyti ákvarðað-
ar í lögum. Til viðbótar verða að
koma viðurkenndar starfsað-
ferðir og siðareglur sem verða
mikilvægastar þegar raunveru-
lega á reynir.
Heimildir
1. Grágás II. Kbh. 1879, bls. 382; Grá-
gás, lagasafn íslenzka þjóðveldisins.
Reykjavík, 1992: 267.
2. Við eftirfarandi samantekt hefur
fróðleikur verið sóttur í greinargerð
Ingimars Sigurðssonar lögfræðings
sem fylgdi athugasemdum við frum-
varp til læknalaga nr. 53/1988, sbr.
Alþingistíðindi 1986-1987 A, þskj. nr.
120, bls. 815-21.
3. Arnljótur Björnsson. Bótaábyrgð
heilbrigðisstétta og sjúkrastofnana.
Tímarit lögfræðinga 1994; 44: 229.
4. Alþingistíðindi 1993-1994 A, þskj. nr.
389, bls. 2093-4.
5. Sjá nánar um þetta efni: Þórunn Guð-
mundsdóttir: Upplýsingamiðlun til
sjúklinga og samþykki. Tímarit lög-
fræðinga 1994; 44: 260.
6. Sama rit: 263-4.
7. Alþingistíðindi 1932 A, þskj. nr. 35,
bls. 187.
8. í 2. gr. mannréttindasáttmála
Evrópu segir einungis: „Réttur hvers
manns til lífs skal verndaður með lög-
um“.
9. Garðar Gíslason. Um lög og siðferði.
Eru lög nauðsynleg? Reykjavík:
Bókaútgáfa Orators, 1991: 115-35.
(Áður birt í Úlfljóti, tímariti laga-
nema, 3-4 tbl. 1990.)
10. Alþingistíðindi 1972-1973 A, þskj. nr.
310 bls. 1179.