Læknablaðið - 15.11.1997, Blaðsíða 6

722
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83: 722-5
Ritstjórnargrein
Óttinn við aukaverkanir af pillunni
Það er alvarlegt mál ef rekja má heilsutjón til
algengra lyfja, einkum ef neytandinn er ungur
og að öðru leyti hraustur einstaklingur. Sam-
setta östrógen-prógestógen pillan hefur verið
aðalgetnaðarvörn ungra kvenna í yfir 30 ár, á
íslandi sem annars staðar (1). Allt frá upphafi
var læknum ljóst að pillan var öruggt lyf, enda
þótt henni gætu oft fylgt vægar aukaverkanir.
Yfirleitt dró úr þeim við lengri notkun. Alvar-
leg veikindi og jafnvel dauðsföll vegna krans-
æðasjúkdóma og blóðsega voru þekkt, en
sjaldgæf, og einkum bundin við eldri konur og
þær sem reyktu. Etínýlöstradíólið, sem enn er
nær eina östrógenið í pillunni, var minnkað allt
að sexfalt í 20-35 míkrógrömm á dag. Nýrri og
virkari prógestógen, laus við truflandi andró-
genáhrif og með mun hreinni prógesterónverk-
un voru framleidd (kölluð „þriðji ættliður"
prógestógena). Þau höfðu nær engin og jafnvel
jákvæð áhrif á bindiprótín kynhormóna og há-
þéttnilípóprótín í blóði (2). Nú er talið óhætt
að ávísa pillunni fram að tíðahvörfum hjá
hraustum konum sem ekki reykja og eru ekki
of feitar (3). Pillunni fylgdu ennfremur heilsu-
farslegir og þjóðfélagslegir kostir. Hún er vörn
gegn eggjaleiðarabólgum og legslímuflakki,
legslíman þynnist sem dregur úr magni blæð-
inga, blæðingatruflanir og blæðingaverkir
minnka, legbolskrabbmein verður sjaldgæfara,
færri eggjastokkablöðrur myndast og eggja-
stokkakrabbamein verður fimmtungur þess
sem annars yrði. Með pillunotkuninni hvarf
ótti við ótímabæra þungun. Staða kvenna í
þjóðfélaginu breyttist meðal annars vegna þess
að þær gátu stýrt frjósemi sinni mun betur.
Pillan gerði fólki betur fært að eignast börn
þegar þeirra var óskað.
Fjöldi rannsókna hefur staðfest þessar já-
kvæðu hliðar á notkun hormóna til getnaðar-
varna. Samt sem áður hafa grunsemdir um að
pillan hafi skaðleg áhrif ekki hljóðnað og oft
hlotið mikla athygli, stundum mun meiri en
efni stóðu til. Pilluskelfing (pill panic) hefur
orðið til þegar sögur af alvarlegum fylgikvillum
eða neikvæðum niðurstöðum rannsókna hafa
skotist fram á forsíður fréttablaða. Oftast hef-
ur það aðeins leitt til óæskilegra þungana, með
fóstureyðingu eða ótímabærri barneign í kjöl-
farið.
Ein mesta pilluskelfingin varð í lok október
1995, þegar bresk nefnd um lyfjaöryggi sendi
út aðvörun um að nýjar pillutegundir sem inni-
héldu prógestógenin desógestrel og gestóden
tengdust helmingi meiri hættu á bláæðablóð-
segum (4). Bréf var sent til breskra lækna, en
daginn eftir að það var póstlagt var upplýsing-
um einnig komið til allra fjölmiðla landsins.
Skyndilega virtist sem um neyðarástand væri
að ræða. Aðeins takmarkaðar upplýsingar
voru þó gefnar í upphafi. Áhættumatið kom úr
fjórum tilfellaviðmiðunar rannsóknum sem að
hluta var ekki enn lokið. Ýmsir þættir þessara
athugana gátu auk þess aukið á óvissu um nið-
urstöðurnar. Þó hlutfallsleg áhætta (relative
risk) virtist há, gáfu heildartölur um bláæða-
segamyndun (absolute risk) aðra mynd. Talað
var um 30 tilfelli af hverjum 100.000 notendum
á ári. Viðmiðunin var pillur sem innihéldu pró-
gestógenið levónorgestrel, en þar var áhættan
15 af hverjum 100.000 á ári, miðað við 5-11 af
100.000 á ári ef konur notuðu aðrar varnir en
pilluna. Tíðni bláæðasega í þungun er til sam-
anburðar 60 tilfelli af hverjum 100.000 á ári.
Líkur á dauðsfalli við bláæðasegamyndun eru
lágar; 1-2 af hverjum 100 konum (2). Öryggis-
mörkin fyrir áhættuna náðu niður undir 1 og á