Læknablaðið - 15.07.1999, Blaðsíða 12

602
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
og dánartíðni var skoðuð með aðhvarfsgrein-
ingu (Poisson regression).
Niðurstöður: Tíðni bráðaaðgerða og dánar-
tíðni náði hámarki í hópum fæddum á fyrstu ár-
um aldarinnar en var lægri hjá yngri og eldri
fæðingarárgöngum. Tölfræðileg úrvinnsla
sýndi marktæk áhrif fæðingarárganga (p<0,01)
og engin áhrif tímabila á tíðnina. Ahrif fæð-
ingarárganga fundust einnig í tíðni valaðgerða
við ætisárum p<0,01, en tímabilsáhrif voru
ríkjandi. íslendingar fæddir á fyrstu árum ald-
arinnar báru með sér mjög háa tíðni ætisára í
gegnum lífið og kom það fram í dauðsföllum,
aðgerðum vegna fylgikvilla og valaðgerðunr
við ætisárum. Hjá þessum fæðingarárgöngum
mældist hæsta tíðni af H. pylori mótefnum í
fyrri rannsókn. Þetta fólk upplifði á æskuárum
búferlaflutninga úr dreifbýli í þéttbýli þar sem
húsnæðisþrengsli og óhreinlæti stuðlaði að
hárri tíðni H. pylori sýkinga.
Inngangur
Aukning og síðan minnkun á tíðni ætisára
(ulcus pepticum) á 20. öldinni er enn ráðgáta,
jafnvel þó skilningur á sjúkdómnum hafi aukist
eftir að H. pylori sýkillinn fannst (1). Rann-
sóknir á dánartíðni af völdum ætisára og tíðni
rofsára (perforations) sýna mun milli fæðingar-
árganga sem táknar að sumir fæðingarárgangar
bera með sér áhættuþætti sjúkdómsins í gegn-
um ævina (2-12). Það er hins vegar athyglisvert
að dauðsföll og fylgikvillar af völdum ætisára
koma aðeins fram hjá miklum minnihluta þeirra
sem hafa sjúkdóminn. Þetta vekur spurningar
um það hvort ætisár fylgi almennt ákveðnum
fæðingarárgöngum, sem bendir til að sjúkdóm-
urinn sé ákvarðaður á fyrstu árum ævinnar. Ef
svo er þá er sérlega áhugavert að skoða hvaða
þættir hafa verið ríkjandi á uppvaxtarárum hóp-
anna sem eru í mestri hættu að fá sjúkdóminn.
Til að reyna að finna svar við þessum spurn-
ingum voru breytingar á tíðni ætisára skoðaðar
á íslandi. ísland hentar mjög vel til faralds-
fræðilegra rannsókna en landið var tiltölulega
einangrað framan af öldinni og með vel skil-
greint þýði. Heilbrigðisupplýsingar eru vel
skráðar og varðveittar, einnig breytingar á
þjóðfélagsháttum. Erfitt er að fá upplýsingar
um ætisár í heild sinni, en ábendingar um
breytingar á tíðni þeirra má fá með því að
skoða fylgikvilla sem mælast í tíðni bráðaað-
gerða, dánartíðni og svo valaðgerðir. Gögnin
voru rannsökuð nteð tilliti til þess hvort ætisár
kæmu fram oftar hjá ákveðnuin fæðingarár-
göngum, eða hvort áhætta breyttist eftir tíma-
bilum óháð fæðingarárum eins og áður hefur
verið sýnt fram á með valaðgerðir (elective
operations) (13,14). Rætt er um fæðingarár-
gangaáhrif (cohort effect) þegar 10 ára árgang-
ar bera með sér mismunandi tíðni sjúkdómsins
í gegnum ævina og bendir það til að upplag
sjúkdómsins ákvarðast af umhverfisþáttum á
fyrstu árum ævinnar. Hins vegar er rætt um
tímabilsáhrif (period effect) þegar utanaðkom-
andi þættir hafa áhrif á ákveðnum tíma jafnt á
alla árganga. Þetta bendir til að orsakaþættir
séu meira tengdir tímabilum en árgöngum (15).
Efniviður og aðferðir
Gerð var skrá yfir alla einstaklinga sem fóru
í eftirfarandi aðgerðir og var skráður aðgerðar-
dagur, kyn og fæðingarár: 1. Bráðaaðgerðir
vegna rofsára á tímabilinu 1962-1990. 2.
Bráðaaðgerðir vegna blæðinga á tímabilinu
1971-1990. 3. Valgerðir vegna ætisára á tíma-
bilinu 1971-1990.
Greininga- og aðgerðaskrár á Landspítalan-
um, Borgarspítala, Landakotsspítala og Fjórð-
ungssjúkrahúsinu á Akureyri voru skoðaðar.
Alls voru skráðar 436 aðgerðir vegna rofsára,
178 vegna blæðinga og 863 vegna valaaðgerða.
Upplýsingar um dánartíðni af völdum æti-
sára fengust frá Hagstofu Islands. Dánartíðni af
völdum rofsára og annarra ætisára var skráð
fyrir tímabilið 1951-1989 og voru það alls 83
dauðsföll vegna rofsára en 182 dauðsföll vegna
annarra fylgikvilla ætisára. Tölur um íbúa-
fjölda samkvæmt kyni og aldri fengust frá
Hagstofu íslands fyrir allt tímabilið.
Staðtölulegar aðferðir: Aldursbundin dánar-
og aðgerðatíðni var reiknuð og teiknuð sam-
kvæmt fæðingarári og einnig eftir dánarári eða
því ári sem aðgerð var gerð (tímabil). Áhrif
aldurs, 10 ára tímabila á aðgerða- og dánartíðni
voru skoðuð með staðtölulegum aðferðum sem
byggðust á Poisson-dreifingu og framkvæmt í
EGRET forriti (16).
Þegar engar takmarkanir eru settar á aldurs-
áhrif þá er ekki hægt að greina í sundur áhrif
fæðingarárganga og tímabila. Ef aldursáhrifín
eru hins vegar fastsett, annað hvort eftir fæð-
ingarárgöngum eða þverskurði, þá er hægt að
sundurgreina fæðingarárganga- og tímabils-
áhrif með því að kanna hversu vel niðurstöður
passa við mismunandi líkön. Breytingar sem
eru línulegar yfir tíma (drift) er hvorki hægt að