Fréttatíminn - 05.11.2010, Side 24

D emókratar guldu á þriðju-daginn versta afhroð í bandarískum flokkastjórn-
málum síðan á millistríðsárunum.
Það eina sem bjargaði meirihluta
flokksins í öldungadeildinni voru
innbyrðis átök repúblikana, milli hóf-
samra og grasrótarinnar í Teboðs-
hreyfingunni. Sérfræðingar spá
þvermóðskulegum rimmum í Wash-
ington næstu tvö árin. Það gæti hins
vegar auðveldað Obama að ná endur-
kjöri í næstu forsetakosningum.
Mesta fylgistap í 72 ár
Til að finna viðlíka fylgistap í banda-
rískri flokkapólitík verður að leita
aftur til ársins 1938. Það vill svo til
að ástæðurnar fyrir afhroði demó-
krata þá voru mjög svipaðar nú-
verandi aðstæðum. Árið 1937 hafði
efnahagsástandið hríðversnað. At-
vinnuleysi hafði aukist um fimm pró-
sentustig frá kosningunum tveim-
ur árum áður. Efnahagsumbætur
Roosevelts forseta glötuðu öllum trú-
verðugleika þegar ástandið versnaði
í stað þess að batna. En gríðarlegt
fylgistapið má líka útskýra á þá leið
að demókratar höfðu í nokkurn tíma
notið óvenjulega góðs fylgis. Þegar á
bjátaði reyndist erfitt að halda þing-
sætum í þeim kjördæmum þar sem
kjósendur höfðu áður verið hallir
undir repúblikana.
Efnahagurinn batnar lítið
Á þriðjudaginn var töpuðu demó-
kratar rúmlega 60 sætum af þeim
255 sem þeir höfðu í fulltrúadeild
þingsins á síðasta kjörtímabili. Það
var enn verið að telja og endurtelja
atkvæði þegar blaðið fór í prentun,
það tekur sinn tíma að fá lokaúrslit.
Það eitt er víst að tapið var stórt. Líkt
og árið 1938, þegar demókratar töp-
uðu 72 þingsætum, er aðalástæðan
sú að efnahagsumbætur hafa ekki
skilað sér til bandarísks almennings,
nema síður sé. Demókratar hafa haft
meirihluta í báðum deildum þingsins
auk þess að ráða í Hvíta húsinu und-
anfarin tvö ár. Þrátt fyrir þetta eru
enn um 10 prósent Bandaríkjamanna
án atvinnu og nauðungaruppboðum
hefur lítið fækkað frá því þau náðu
hámarki 2009.
Það verður hins vegar að mæla
fylgistapið í samhengi við hinn gríð-
armikla meirihluta sem demókratar
höfðu í fulltrúadeildinni á síðasta
kjörtímabili. Jafnvel sá fjöldi sæta
sem repúblikanar bættu við sig núna
dugði ekki til að þeir næðu jafnstór-
um meirihluta og demókratar hafa
haft.
Teboðið skaðaði repúblikana
Magnús Sveinn Helgason sagnfræð-
ingur, sem lengi hefur fylgst grannt
með og bloggað um bandarísk stjór-
nmál, bendir þó á að niðurstöðurn-
ar hafi ekki verið jafn ótvíræður og
sögulegur sigur og repúblikanar
höfðu vonað. Þvert á margar skoð-
anakannanir hafi repúblikanar ekki
náð að sölsa undir sig meirihlutann
í öldungadeildinni. Magnús segir að
Teboðshreyfing repúblikana, sem
margir hafi spáð miklum vinsæld-
um, hafi endað með því að skaða
Repúblikanaflokkinn. „Teboðshreyf-
ingin beinlínis tapaði tveimur sætum
sem Repúblikanar hefðu með réttu
átt að geta unnið. Þeir hefðu getað
tekið Delaware með því að tefla
fram hófsamari frambjóðanda en
Christine O’Donnell og sömu sögu
er að segja af Nevada.“ Með þessum
tveimur sætum hefðu repúblikanar
verið með 49 öldungadeildarþing-
menn og hefðu þannig aðeins þurft
tvö atkvæði íhaldssamra demókrata
til að koma lögum í gegnum efri
deild þingsins.
Rimmur fram undan
Líkt og margir stjórnmálaskýrendur
dregur Magnús afdráttarlausar línur
fyrir framtíðina: „Obama nær varla
að koma neinum málum í gegnum
þingið næstu tvö árin.“ Hann spáir
þrátefli milli neðri og efri deildar
þingsins. Einnig geti sú pattstaða
komið upp, ef repúblikanar ná frum-
varpi í gegnum efri deildina, að for-
setinn neiti að skrifa undir. John
Boehner, leiðtogi repúblikana í
fulltrúadeildinni, hefur þegar lýst
því yfir að hann muni leiða flokks-
bræður sína í kröftugri mótspyrnu
gegn umbótum Obamas á heil-
brigðistryggingakerfinu. Magnús
telur líklegt að repúblikanar muni
í raun kæfa umbætur Obamas með
því að taka slík verkefni af fjárlögum.
Þeir þingmenn sem tilheyra Teboðs-
hreyfingunni séu sérstaklega líkleg-
ir til óbilgirni þar sem þeir vilji vart
að ríkið veiti nokkra þjónustu sem
einkaaðilar geti innt af hendi.
Gæti auðveldað endurkjör
Silja Bára Ómarsdóttir, aðjunkt í
stjórnmálafræði við Háskóla Íslands,
bendir hins vegar á að Boehner sé
sáttfúsari en demókratinn Nancy Pe-
losi, sem hefur verið forseti þings-
ins. Hann geri sér að auki grein fyr-
ir því að repúblikanar verði að reiða
fram lausnir á efnahagsvandanum;
það verði erfitt nema með samstarfi
við demókrata. Fordæmið sem repú-
blikanar óttast er þegar flokkurinn
náði meirihluta í millikosningum
1994 undir forystu Newts Gingrich.
Hann stýrði þingmeirihlutanum út í
mjög þvermóðskulega andstöðu við
Bill Clinton í Hvíta húsinu. Gingrich
og þingmenn repúblikana gengu svo
langt að neita að samþykkja fjárlög,
sem varð til þess að bandaríska
alríkið varð að loka allri þjónustu
nema því allra nauðsynlegasta. Þær
óvinsældir sem Gingrich bakaði sér
og repúblikönum urðu til þess að
Clinton náði endurkjöri árið 1996.
Silja Bára segir að Obama hafi átt
erfitt með að yfirgnæfa neikvæða
orðræðu repúblikana um skatta- og
efnahagsmál í aðdraganda þessara
kosninga. „Ráðandi orðræða repú-
blikana er sú að skattar hafi hækk-
að. Obama hefur ekki náð að koma
því á framfæri að skattar hafa í raun
lækkað hjá meirihluta fólksins í
landinu.“ Hún segir að í könn-
unum hafi fjórðungur kjósenda
kennt forsetanum um efnahags-
ástandið, litlu færri en skella
skuldinni á forvera hans, Ge-
orge Bush. „Persónulega hef ég
alltaf talið ólíklegt að hann myndi
ná endurkjöri,“ segir Silja Bára,
„sérstaklega ef demókratar hafa
stjórn á „öllu“ kerfinu, með meiri-
hluta í báðum deildum þingsins.
En með því að deila ábyrgðinni á
ástandinu næstu tvö árin er mögu-
leiki á því að honum verði ekki kennt
jafn mikið um og hann komi betur út
að tveimur árum liðnum.“
Í aðdraganda kosninganna fór
Sarah Palin að ýja að því í orði
og æði að hún hefði hug á að
verða forsetaframbjóðandi repú-
blikana 2012. Þegar teboðsæðið
reis sem hæst hugsaði hún sér
gott til glóðarinnar og ruglaði
saman reytum við grasrótina í
Teboðshreyfingunni. Hún lýsti
yfir opinberum stuðningi við
þrjá teboðsframbjóðendur til öld-
ungadeildarinnar. Enginn þeirra
hafði hins vegar erindi sem erfiði.
Christine O’Donnell tapaði nær
öruggu repúblikanasæti í Dela-
ware og viðskiptakonan Carly
Fiorina tapaði í Kaliforníu, þrátt
fyrir gegndarlausan fjáraustur í
kynningarmál. Vandræðalegast
var hins vegar að Joe Miller skyldi
tapa í heimaríki Palin, Alaska.
Hann hafði, með stuðningi Palin,
slegið út sitjandi öldungadeildar-
þingmann repúblikana, Lisu Mur-
kowski, í forkosningunum. Hún
bauð þá fram sjálfstætt og náði
þannig að verja þingsætið fyrir
flokksbróður sínum.
Táknrænn ósigur teboðsins
Magnús Sveinn Helgason sagn-
fræðingur, sem er sérfróður um
stjórnmál Bandaríkjanna, segir
að þrátt fyrir að Teboðshreyfingin
geti státað af nokkrum sigrum,
þá séu ósigrar hennar meira slá-
andi. Hann nefnir Nevada sem
eitt skýrasta dæmið. Sitjandi öld-
ungadeildarþingmaður fylkisins,
demókratinn
Harry
Reid,
var svo
óvin-
sæll að í byrjun þessa árs var
gert ráð fyrir að hann myndi tapa
með 10-15 prósentna mun, nán-
ast óháð því hvaða frambjóðanda
repúblikanar myndu tefla fram.
Efnahagurinn í fylkinu, sem m.a.
hýsir spilaborgina Las Vegas, er
bágborinn. Þar er einna mest at-
vinnuleysi í Bandaríkjunum og
nauðungaruppboð eru tíðari þar
en annars staðar.
„Að auki hrapaði fylgi Reids
með Demókrataflokknum því
hann er leiðtogi demókrata í öld-
ungadeildinni,“ segir Magnús.
„Svo vann Sharron Angle forkosn-
ingarnar. Hún er mjög róttækur
teboðsframbjóðandi og varð fljótt
mjög áberandi fulltrúi hreyfingar-
innar. Fljótlega upp úr því jókst
fylgi Reids og svo fór að hann
vann með miklum mun. Þetta
þóttu mjög skýr skilaboð um að
kjósendur hefðu hafnað teboðs-
stefnunni, fyrst Angle gat ekki
einu sinni tekið þennan slag.“
Reyna að bola Palin út
Magnús segir að stuðningur Pal-
in við Teboðshreyfinguna hafi
frekar veikt hana en styrkt inn-
an flokksins. Undanfarnar vikur
hafi verið skýr merki á lofti um
að leiðtogar flokksins vilji losna
við hana og grafi því mark-
visst undan henni sem
frambjóðanda. „Það er
grunsamlegt hversu
margt virðist leka frá
innanflokksmönnum í
Repúblikanaflokknum
um Palin. Flestir repúblik-
anar virðast telja að bjóði
hún sig fram geti Obama
sigrað; hún sé of auðveldur
mótframbjóðandi.“
Misheppnað
teboð Söru Palin
Sarah Palin tók nokkra frambjóðendur Teboðshreyfingarinnar
upp á sína arma en ósigur þeirra gæti haft neikvæð áhrif á
möguleika hennar til forsetaframboðs 2012.
Magnús Sveinn Helgason sagn-
fræðingur.
Afhroð demókrata
gæti bjargað Obama
Repúblikanar unnu stórsigur í kosningum í Bandaríkjunum í vikunni. Herdís Sigurgrímsdóttir rýnir
hér í úrslitin sem þrátt fyrir allt geta komið Obama vel þegar til lengri tíma er litið.
TÖPUÐU Á TEBOÐINU
Stuðningur Söru Palin dugði ekki
til að tryggja áberandi teboðsfram-
bjóðendum sigur. Hún gæti sjálf
hafa borið skarðan hlut frá borði.
GÆTI HJÁLPAÐ OBAMA Afhroð demókrata er til marks um óánægju kjósenda með
árangur Obamas og flokksins hans í efnahagsmálum. Með meirihluta í fulltrúadeild-
inni taka repúblikanar mun meiri ábyrgð á ástandinu og ekki verður hægt að skella
skuldinni allri á demókrata. Þetta gæti skipt sköpum í forsetakosningunum eftir tvö ár.
24 fréttaskýring Helgin 5.-7. nóvember 2010