Sagnir - 01.04.1981, Blaðsíða 49

47
vissulega ögrað hinu kyrrstæða
þjóðfélagi. Því var ekki annars
að vænta en að valdhafar reyndu
að spyrna við fótum og reisa
skorður við stéttunum tveim.
En þess var þá að sjálfsögðu líka
að vænta að slakað yroi til gagn-
vart þessum stéttum um leið og
hin minnsta hreyfing kæmi á þjðð-
felagið. Slík hreyfing gerði
vart við sig á seinni hluta 13.
aldar og á 14. öld þegar fisk-
veiðar fóru að skipa meiri sess
hér á landi en áður. Slík breyt-
ing hlaut að kalla á breytt við-
horf gagnvart lausamönnum og
búðsetumönnum.
Breytt viffhorf meff vaxandi fiskveiffum
Fiskveiðar Islendinga jukust
mjög þegar halla tók á 13. öld-
ina og á 14. öld varð stórbreyt-
ing á útflutningi landsmanna.
Sjávarafurðir urðu uppistaðan í
útflutningnum, skreið og lýsi
leystu vaðmálið af hólmi. Þess-
ar breytingar urðu mikið vatn á
myllu búðsetumanna og lausamenn
nutu einnig góðs af.
Þau ákvæði Grágásar, sem
reistu skorður við búðsetu, voru
hvorki tekin upp í Járnsíðu né
Jónsbók. Hins vegar voru í Jðns-
bók ákvæði, sem kváðu á um að
enginn sá mætti reisa bú er
minna fé ætti en til 5 hundruða
tíundarvirt.12) Þetta ákvæði
náði auðvitað til búðsetumanna
jafnt sem annarra er komu sér
upp búi. Islenskir bændur mót-
mæltu hins vegar þessu ákvæði
Jónsbókar og var það numið úr
gildi með réttarbót árið 1294.13)
Valdastéttirnar sáu sér ekki
lengur hag í að standa í vegi
fyrir búðsetumönnum. Fiskveið-
arnar voru drjúg tekjulind og
til að nýta þessa tekjulind
varð að veita búðsetumönnum til-
verurétt. Þeim fjölgaði nú mjög
en sem fyrr höfðu útvegsbændur
og aðrir sem útgerð ráku þessa
stétt nánast í vasanum. Það má
nefnilega segja að að búðsetu-
menn hafi í raun réttri verið
vinnumenn útgerðarmanna og sjald-
an auðnaðist þeim að komast
hærra í stéttastiganum.14) Fáir
eða engir búðsetumenn voru svo
efnum búnir að þeir ættu sjálfir
skip eða báta til útróðra held-
ur voru þeir hásetar á skipum
bænda, höfðingja og kirkjustofn-
ana, sem drógu undir sig bróður-
partinn af aflanum. Valdsmönnum
var hins vegar illa við ef búð-
setumenn tóku að stunda sjálf-
stæða útgerð og var lagaboðum
beitt gegn slíku.15)
Lausamenn höfðu eins og búð-
setumenn hag af aukningu fisk-
veiða á 13. og 14. öld. Meiri
þörf var nú en áður á hreyfan-
legu vinnuafli eftir árstíðum
og lausamenn nutu góðs af þeirri
þörf. Að vísu höfðu menn illan
Fiskveiðar(01aus Magnus
1555). Með vaxandi fisk-
veiðum íslendinga á
seinni hluta 13. aldar
og á 14. öld vænkaðist
hagur búðsetumanna og
lausamanna.