Sagnir - 01.04.1981, Qupperneq 20

18
Gísli Konráðsson:
Gegndi mikilvægu hlutverki í
þróun sagnaþáttaritunar.
Skil^þau milli "fræðilegrar"
og "alþýðlegrar" sagnaritunar-
hefðar á 19. og 20. öld, sem
hér hefur verið talað um með
fyrirvörum, má að mínum dómi
rekja til þess, að áhrif hinnar
alþjóðlegu háskólahefðar í sagn-
fræði, sem þróaðist á 19. öld,
fjarlægi háskólagengna sagn-
fræðinga hinni alrnennu íslensku
sagnaritunarhefð. Háskóla-
gengnir menn fá þjálfun í vís-
indalegum vinnubrögðum og út-
gáfustörfum á evrópska vísu,
en án þessa eru þeir, sem minni
skólagöngu njóta, nema þeir
leggi sig á eigin spýtur eft-
ir aðferðafræði háskólageng-
inna sagnfræðinga. Hin alþýð-
lega sagnaritunarhefð á 19. og
20. öld er aftur á móti nátengd
almennri sagnaritunarhefð fyrri
alda, sem bæði langskólagengnir
menn og aðrir áttu hlut í (sé
þessari hefð fylgt langt aftur,
má reyndar að verulegu leyti
rekja hana til rita lærðra
manna á miðöldum). Þannig má
finna greinileg tengsl á milli
frásagnarháttar og formgerðar
íslenskra fornrita og íslenskra
annála yfirleitt annars vegar
og sagnaþátta, eins helsta forms
alþýðlegrar sagnaritunar á 19.
og 20. öld. Þá er áhugi á
persónusögu og ættfræði, sem
setur mikinn svip á alþýðlega
sagnaritunarhefð á 19. og 20.
öld, nátengdur eldri sagnarit-
unarhefð.
Alþýðlegrar sagnaritunar-
hefðar gætir mjög í íslenskri
sagnaritun frá því á öndverðri
19. öld og allt til samtímans.
En skilin milli hennar og sagna-
ritunar háskólagenginna sagn-
fræðinga eru óljósari en ella
fyrir þá sök, að langskóla-
gengnir menn hafa yfirleitt
sýnt aðferðafræði sagnfræðinn-
ar takmarkaðan áhuga og við-
horf, sem kenna má við pósitív-
isma í víðum skilningi, sett
svip á sagnaritun þeirra. Á
margan hátt er um að ræða órofna
hefð í alþýðlegri sagnaritun
allan þennan tíma, en þó verða
mikilvægar breytingar á. Tíma-
bilaskiptingu verður alltaf að
taka með fyrirvara, en mér virð-
ist, að greina megi tvö megin-
skeið í alþýðlegri sagnaritun
á 19. og 20. öld. Skilin
verða, þegar komiö er nokkuð
fram á 20. öld.
Það, sem einkum ten^ir alþýð'
lega sagnaritun alls tímabils-
ins saman, er áhersla sú, sem
lögð er á ritun sagnaþátta, og
almennur áhugi á héraðssögu,
persónusögu og ættfræði. Sagna-
þætti hef ég skilgreint stutt-
lega á þann veg, að þeir séu
yfirleitt stuttir og spanni
þröngt svið, oft í átthögum
höfunda eða nálægum héruðum,
í þeim speglist áhugi íslend-
inga á persónusögu og ættfræði
og þar komi iðulega fram þjóð-
sagnaefni, þættirnir séu oft
ágætlega stílaðir og stundum
lögð áhersla á skemmtigildi.
Gísli Konráðsson gegndi mikil-
vægu hlutverki í þróun sagnaþátta
ritunar, en vissulega var hann
undir sterkum áhrifum frá eldri
höfundum, svo sem vini sínum
JÓni Espólín og höfundum ís-
lenskra fornrita. Meðal alþý®u
fræðimanna á 19. og öndverðri
20. öld, sem auk sagnaþáttarit-
unar fengust mjög við ættfræði>
ævisagnaritun og eftirritun
handrita, má ásamt Gísla nefna
Daða Níelsson fróða, Jón Borg-