Sagnir - 01.04.1981, Blaðsíða 47

45
búleysingjar sem ferðuðust um
eftirþví sem atvinna bauðst
og stundoðu sumir smáverslun,
voru kauphéðnar.3)
Búðseta og lausamennska mörk-
uðu alla tíð visst andóf gegn
hefðbundinni og rðtgróinni sam-
félagsgerð og stéttaskiptingu.
Örlög þessara tveggja stétta
voru mjög samofin. Þær áttu á
margan hátt sameiginlegra hags-
muna að gæta. Báðar vildu þær
brjóta á bak aftur þær skorður,
sem hið einhæfa samfélag reisti
við framgangi þeirra.
En víkjum nú að því hvernig
stéttunum tveim farnaðist í ís-
lensku þjóðfélagi fram til siða
skipta og byrjum á stöðu þeirra
á þjóðveldisöld.
Sjóbúð í Hnífsdal um aldamótin 1900.
Þjóffveldisöld
Þegar fjallað er um stéttir á
þjóðveldisöld er nauðsynlegt að
hafa í huga að þrælahald er tal-
ið hafa haldist hér á landi allt
fram á 12. öld. Að vísu ríkir
mikil óvissa um þrælahald á Is-
landi til forna og raunar eru
flestir þeirrar skoðunar að það
hafi aldrei verið umfangsmikið.
Samt sem áður liggur í augum uppi
að á meðan þrælahald var enn við
lýði gegndi hið svokallaða frjálsa
verkafðlk ekki jafn mikilvægu
hlutverki og síðar. Og enda þótt
verkafðlk ætti að heita frjálst^
var það í raun bundið í báða skð
af löggjafanum. Því var gert
skylt að hafa lögheimili hjá
bónda og hét það grið.
Enda þótt ekki væri beinlínis
árennilegt fyrir verkafðlk að
vera griðvistarlaust töldu ýmsir
afkomu sinni betur borgið með
Þyí að segja skilið við vistir
hjá bændum. 1"þessum hópi voru
buðsetumenn og lausamenn.
Mjög er ðljðst hvenær búðseta
hðfst að marki á íslandi en víst
er að hún var þekkt á 13. öld.
Björn Þorsteinsson getur sér til
að rekja megi upphaf búðsetu
til 11. aldar:
Þá hefur komist á atvinnu-
skipting milli sjávarbænda og
búðsetumanna sem unnu á vegum
hinna fyrrgreindu með samþykki
breppsraanna, og hins vegar
bænda sem bjuggu langt frá
sjávarsíðunni. Hér hefur ver-
ið um takmarkaðan atvinnuveg að
ræða sem hefur hvorki keppt
um vinnuafl né fjárfestingu,
meðan skreiðarútflutningur
var lítill og fiskverð lágt.
í fcreppunni um 1200 hefur lík-
lega fiskast lítið og búðsetu-
menn orðið hart úti.4)
Björn minnist hér á kreppu um
1200 og segir að búðsetubann, sem
er að finna í Grágás, eigi rætur
að rekja til þessarar kreppu.5)