Sagnir - 01.04.1981, Blaðsíða 53

51
ir löglegri búðsetu eða lausa-
mennsku.
En þrátt fyrir boð og bönn
virðist fólk hafa flykkst til
fiskveiðistaðanna. Við þessu
vildu valdhafar stemma stigu
og voru felldir ýmsir dómar,
sem þetta vörðuðu. Þannig var
til dæmis kveðið svo á í Alþing-
isdómi Ara Jónssonar lögmanns
um lausamenn 1531 að þeim sem
ekki vildu vinna hjá bændum
skyldi refsað með 6 keyrishögg-
um.27) Arið 1538 felldi^svo
hirðstjóri harkalegan dðmsúr-
skurðs sem Þorkell Jðhannesson
segir að hafi verið tilraun til
að stöðva straum vinnufólks úr
sveitum til sjávarsíðunnar.28)
Þessi úrskurður fjallar um
"lausafólk karla sem kvinnur og
ekki vilja vinna með brendum eða
nauðkaupa menn með sínu okri."
Þar segir m.a!
Fyrirbjóðum vér að nokkrir
lausamenn meti sig til fjár
eða nokkurskonar maður gjaldi
þeim eður gefi þeim peninga
fyrir sína þjðnustu utan þá
sem með ákvæðum vinna og lög-
bók mælir ekki í móti. En
hver lausamaður sem öðruvísi
gjörir en nú er skylt og vill
ei vinna ef honum er boðinn
matur og föt svo og ef nokkur
af fyrirskrifuðu fólki karl
eður kvinna gengur á vonarvöl
og þiggur ölmusu og er þó
verkfær^og ósjúkur, hann skal
engan rétt á ser eiga...29)
Flest bendir til að með ofan-
greindum dómsúrskurði hafi eink-
um verið ætlunin að gera atlögu
að ólöglegum lausamönnum, þeim
sem ekki gátu uppfyllt margnefnd
skilyrði fyrir lausamennsku frá
um 1350. Hinir löglegu lausa-
menn gatu að öllum líkindam far-
ið sínu fram án þess að löggjaf-
inn amaðist við.30)
Kaupför berjast um hafnir
á íslandi(Olaus Magnus
1555). Arið 1544 var lát-
ið til skarar skríða gegn
erlendri útgerð á íslandi.
Eignir útlendinga voru
gerðar upptækar og útgerð
þeirra þannig veittar
nábjargirnar.
Lokaortf
1 þessari grein hefur verið
reynt að varpa nokkru ljósi á
sögu búðsetumanna og lausamanna
fram til siðaskipta. Er vert
að lokum að fara nokkrum orðum
um stöðu þessara tveggja stétta
um 1550.
Hvort tveggja, búðseta og
lausamennska, var leyfilegt sam-
kvæmt lögum en skilyrði voru
sett þeim er löglega vildu telj-
ast til þessara stétta.
Skilyrðin fyrir lausamennsku
höfðu verið sett um 1350 og
eignaskilyrðin fyrir búðsetu
komu með Píningsdðmi 1490. Með
skilyrðunum fyrir búðsetu og
lausamennsku var ætlunin að
halda stéttunum tveim í skefj-
um og þeim sem ekki gátu upp-