Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Page 73

miklu leyti í sama umhverfi á sama tíma og
snúist að nokkru um sömu málefni, fylla þær
ákjósanlega hvor aðra og sóma sér prýðilega
hlið við hlið, og gjarnan vildi ég sjá sögu séra
Björns Halldórssonar við hlið þeirra, jafnýtar-
lega og þær og skrifaða af eins yfirgripsmik-
illi og innlifaðri þekkingu og þær. En því
nefni ég séra Björn, að hann var samtíma-
maður og nágranni hinna tveggja, en ekki af
því, að ekki sé enn ósögð saga fjölmargra
merkilegra manna á 19. öld, jafnvel sumra
fremstu og tilkomumestu manna, sem þjóðin
hefur alið. Við minnumst þessa, um leið og
við þökkum Arnóri Sigurjónssyni framlag hans
til sögu síðustu aldar með þessari myndar-
legu bók um Einar í Nesi.
Kristján Eldjárn.
VeðurfræÖi og skáldskapur
Páll Bergþórsson: Loftin blá.
Heimskringla, Reykjavík, 1957.
Páll Bergþórsson, veðurfræðingur, er ís-
lenzkum útvarpshlustendum að góðu kunnur
fyrir þau útvarpserindi, sem hann um langt
skeið flutti mánaðarlega um veður síðastlið-
ins mánaðar. Við þessi yfirlit um veðrið
skeytti hann ýmsum hugleiðingum, samkvæmt
orðum hans sjálfs til að „leiða hug áheyrenda
að tengslum veðráttunnar og þess lífs, er við
lifum og sjáum í kringum okkur.“ Við þetta
mætti bæta því, að hugleiðingarnar voru engu
síður tengdar lífi því, sem lifað hefur verið
í þessu landi öld fram af öld.
Þessum hugleiðingum hefur Páll nú safnað
saman og gefið þær út í bók, er hann nefnir
Loftin blá. Það fer ekki ailtaf saman, að það
sem er áheyrilegt í útvarpi sé læsilegt á prenti,
en hér fer þetta óneitanlega saman. Páll er
fæddur „esseyisti“, einn af þeim fáu, sem við
eigum, framsetning hans er ljós og skýr, mál-
farið ferskt og hreint. Hann er í senn nátt-
úrufræðingur og húmanisti, ljóðelskur mjög og
ljóðfróður með afbrigðum, svo að honum er
stöðugt tiltækur kveðskapur frá öllum öld-
um íslenzkrar ljóðagerðar, og sakna ég í bók-
inni ekki nema einnar stöku, sem mér virðist
að átt hefði þar heima, en það er staka Sig-
urðar Breiðfjörðs: Leggur reyki beint upp
bæja, ágætasta lýsing á logni, sem mér er
kunnugt um að til sé. Páll hikar ekki við að
DAGSKRÁ
hlaupast frá raunvísindalegum þenkingum út
í bókmenntalegar hugleiðingar og ferst þetta
stundum með ágætum, svo sem í niðurlagi
erindisins um tíbrána. Þó ber af í þessu efni
erindi hans um veðurlýsingar Nóbelskáldsins
í Sjálfstætt fólk. Það þarf ekki litla hugkvæmni
til að hylla söguskáld í útvarpstíma ætluðum
veðurfræði, svo að eðlilegt verði og vel fari
á, en þótt margir gerðust til að hylla Halldór
Kiljan þá dagana, þar á meðal sumir, sem
áður voru kunnir af öðru fremur en hrósi um
þetta skáld, var þetta erindi Páls líklega eftir-
minnilegasta og áhrifamesta hyllingin.
Aðalefni bókarinnar sækir Páll þó vitanlega
í sína eigin fræðigrein, veðurfræðina. Það er
að öllu samanlögðu drjúgmikill fróðleikur um
veður og vind, úrkomu, skýjafar, hafís, þrum-
ur og eldingar og allmargt fleira veðurfari við-
víkjandi, sem framreiddur er í þessum er-
indaflokki. Það, sem tengir erindin saman
öðru fremur er heildarsýn höfundarins á lofts-
lagið sem umhverfi mannvistar, sér í Iagi sem
umhverfi íslenzkrar mannvistar. Honum virð-
ist ljóst, að án þekkingar á íslenzkri veður-
farssögu verður íslenzk þjóðarsaga hvorki
skýrð né skilin til hlítar. Um þetta efni fjall-
ar höfundur í lengsta erindi bókarinnar, Alda-
söngur. Er ég honum þar sammála í aðalatrið-
um, eða hann mér. Það er lítill vafi á því, að
á síðari hluta 16. aldar hefst mesta harðinda-
tímabilið í sögu íslenzku þjóðarinnar, „Litla
ísöldin". Ég vil skjóta því hér inn, að hug-
takið „Litla ísöld“, sem höfundur nefnir, mun
upphaflega komið frá bandaríska jöklafræð-
ingnum Mathews, er um langt skeið vann að
rannsóknum á jöklabreytingum í Bandaríkj-
unum. Páll getur þess til, að eitt erindanna
í Aldasöng Bjarna skálda sé ort undir áhrif-
um frá Heklugosinu 1636. Má vel vera að svo
sé, því Gísli biskup Oddsson, sem var sjónar-
vottur að þessu gosi, segir öskuna hafa borizt
„til fjarlægustu staða“, og hann getur þess
einnig, að gras hafi sýkzt. En það er táknrænt
fyrir hugkvæmni Páls, að hann skuli láta sér
detta í hug að árfæra Aldasöng með þessum
hætti.
Bók Páls er smekklega úr garði gerð. Mynd-
ir eru margar og mjög til prýði, ef undan-
skilin er myndin af hafísbreiðu, sem er ósköp
til Iýta. Niðurröðun myndanna hefur orðið
sumum lesendum nokkuð undrunarefni, og
ekki alveg að ástæðulausu. En í heild eru
myndirnar í bókinni verulegur gildisauki. Þær
71