Félagsbréf - 01.07.1958, Blaðsíða 20

16
FELAGSBREF
í fagurfræðilegri samsetningu verka hans. Mörgum lesendum varð
Ulysses ekki spegilmynd í heilu lagi af degi í Dyflinni, heldur end-
urskin frá mörgum brotnum speglum. En hann raðar spegilbrotun-
um á ákveðinn hátt og sérhvert þeirra endurvarpar réttri mynd.
Sem lýsing hversdagslegra atburða, eins og kallað er, virðist okkur
hún miskunnarlaust sönn, með öllu sínu táknmáli. Sagan verður þar
að auki tilraun til að kanna það, hvað við getum lesið milli lín-
anna. Þar er stigið skrefinu lengra en áður til þekkingar á innra
lífi mannsins og til að skýra betur hið ytra, — þetta er tilraun, sem
frjóvgað liefur skáldsagnabókmenntir samtíðarinnar meira en séð
verður enn að fullu, og liaft hefur áhrif svo að jafna má við Sigr
mund Freud, og orkar enn þá beinlínis eða óbeinlínis á alla, sem
við skáldsagnaritun fást.
Að vera skáldsagnahöfundur þýðir meðal annars að gera játn-
ingu sína.
Eins langt og skyggnzt verður aftur i bókmenntasöguna má rekja
hina bugðóttu línu löngunarinnar að segja allt af létta af sjálfum
sér eða greina sjálfan sig. Við sjáum hvernig skáldsagnahöfundur-
inn teflir fram sjálfinu gegn samtíðinu, gegn öðrum eðlisgerðum,
gegn atburðum umliverfis hann, og livernig hann liverfur oft eða
ávallt aftur að sjálfum sér. Þennan þráð má rekja hjá Boccacio og
Cervantes, hjá Fielding og Göthe, Stendahl, Balzac og Flaubert, já,
einnig hjá Zola, — og Tolstoj, Dostojevski, Turgenjev og Gorki,
Henry James og Samuel Butler, Dickens, Thackeray, Strindberg,
Gide, Proust, Thomas Mann eða Virginia Woolf og öðrum, sem
áhrif hafa haft á þróun skáldsögunnar eða látið eftir sig merkileg
verk. Það er skáldskapur af tagi sjálfsævisögu eða sjálfsævisaga, sem
er skáldskapur. Hann streymir fram eða er þröngvað fram af nauð-
syn höfundar að sökkva sér sannleikans vegna eða sögunnar í sitt
eigið líf.
Þetta eigið líf verður, hvernig svo sem það liefur mótazt, sá stofn,
er safi allra álirifa rennur um, eða sá vefur, þar sem þræðir kunn-
áttu og óska, rauna og vona, reynslu og drauma koma saman í mynztur.
Það má hafa þessa mynd einfaldari með því að segja, að eigið líf,
eigin tilvera skáldsagnahöfundar, sé sú lind, sem allir lækir renna í.
Þangað verður að sækja allt það, sem til er, sækja það í lindina
og sýna sem listaverk eða kannske bara sem skáldsögu, sem kostar
nokkrar krónur í bókaverzlunum.