Félagsbréf - 01.07.1958, Blaðsíða 16

12
FELAGSBBEP
ust sjá betur, — að minnsta kosti greintlu þeir betur ruglinginn, sáu
greinilegar þá liugmyndastrauina, sem verið liöfðu að verki einnig
á ófriðarárunum, og þær breytingar, sem orðið höfðu á viðliorfi
manna.
Þar var ekki aðeins um stjórnmálalegt og félagslegt mat og endur-
inat að ræða, Iieldur einnig, og það svo mn munaði, heimspeki og
trúarbrögð og ekki aðeins þetta lieldur einnig form listanna.
Nafnaskrá yrði löng. Þar eru nöfn uppgötvara og táknaþvðara,
endurmatsmanna og nýskapenda eða þeirra, sem fullkoinna. Það
er atburðarás og liugmyndir, sem lúta nöfnum eins og Spengler,
Freud eða Gandi, nöfnum eins og Lenín og Mussolíni, og þar eru
lijá liugtök eins og dadaismi, nýtt raunsæi, konstruktivismi og surreal-
ismi. Það má minna á það aftur, að allt var á tjá og tundri, ástandið
margrætt, og, svo að liöfð séu sem fæst orð, öðrum megin á sviðinu
stóðu spámenn eða tilvonandi spámenn, binuni megin böðlar eða
verðandi böðlar.
Allt varð þetta efniviður og ekki aðeins á liinum mörgu sviðuin
sagnaritunar heldur einnig lianda skáldsagnaböfundinum. Álirif styrj-
aldarinnar liéldu áfram að segja til sín, eins og við vitum, langt
inn í hinn svo kallaða heim friðarins.
Sumum liinna miklu verka í skáldsagnalist nútímans var einmitt
lokið þá eða þau voru í smíðum. Ég nefni liér Á la recherche du
Temps Perdu eftir Marcel Proust, niðurstöðu lians í leit að hinuin
glataða tíma, og skáldsöguna Les Faux-Monnayeurs eftir André Gide,
einu verulegu skáldsögu lians. James Joyce lauk við Ulysses, mestu
tilraun í skáldsagnagerð á okkar dögum. Ameríska skáldsagnaflóðið
eftir styrjöldina eða milli styrjaldanna eins og nú er sagt, streymdi
fram, og þeir settu svip sinn á það Hemingway, Dos Passos, Faulkner
og fleiri. Út kom Der Zauberberg eftir Tliomas Mann og Jósefsflokkur
lians var í undirbúningi eða smíðum. Hinar ábrifamiklu skáldsögur
eftir D. H. Lawrence komu út og ásjónu Franz Kafka frá fyrir.
Samtíðin sjálf, nakin eða með auðlegð sinni og allsleysi, breyting-
um, spennu og sæluforskriftum, var voldugasta skáldsöguefnið, sem
nokkru sinni liafði verið fengið viljugum eða nauðugum, bressum
eða tregum aðliyggjendum og höfundum.
Nýr heimur koni, eða svo var talið, — að minnsta kosti setti heim-
urinn upp nýjan svip. Það voru nýjar fjárbags- og stjórnmála-
kreppur. Það kom ný ljóðagerð, ný tónlist, ný myndlist, nýir draum-
ar5 nýjar leiðir eða nýlega endurfundnar gamlar leiðir tii nýrra