Sveitarstjórnarmál - 01.12.1941, Qupperneq 6

2
SVEITARSTJÓRNARMÁL
r
Fyrsti ríkisstjóri Islands.
Hinn 17. júní s. 1. gerðist á Alþingi
Islendinga annar merkasti atburður, sem
gerzt hefur í sögu íslenzku þjóðarinn-
ar allt frá þvi bygging landsins hófst.
Sá atburður var, er Alþingi kaus Svein
Björnsson, sendiherra íslands í Kaup-
mannahöfn, sem fyrsta ríkisstjóra ís-
lands. Sá atburður í sögunni, sem merk-
ari verður að teljast, enda nauðsyn-
legur undanfari þessa, var stofnun Al-
þingis árið 930, er íslendingar komu
hér á stofn því þjóðskipulagi, sem á þeim
tímum mun liafa verið fremra skipu-
lagi flestra þ.jóða annarra á þeim tím-
um, og íbúar íslands urðu að einni, sam-
einaðri þjóð.
Yfir athöfn þeirri, er fram fór á Al-
þingi þriðjudaginn 17. júni 1941, hvildi
sá hátíða- og alvörublær, að allir við-
staddir fundu, að óvenjulegt augnablik í
sögu íslands var að líða bjá.
Riti þessu, sem að vísu er ætlað að
fjalla um málefni sveitarfélaganna ein-
göngu, þykir hlýða að geta hér að
nokkru þessa inerkisatburðar og birta
nokkrar myndir, sem honum eru tengd-
ar. Sýnist ekki óviðeigandi, þó nokkuð
sé umliðið siðan atburður þessi gerðist,
að frásögnin um hann geymist í „Sveitar-
stjórnarmálum“, þar sem þau hefja
göngu sína á hinu sama ári.
Aðdragandi ríkisstjórakjörsins er
nokkur, og er rétt að rifja helztu atriðin
hér unp, þó að þau séu éflaust flestum
enn í fersku minni.
Með hernámi Danmerkur, sem fram
fór 10. apríl 1940, rofnaði allt samband
milli íslands og Danmerkur af orsök-
um, sem báðum þjóðum, Dönum og ís-
lendingum, voru óviðráðanlegar. Gerði
Alþingi þá sama dag eftirfarandi álykt-
anir um meðferð hins æðsta valds í
málefnum ríkisins og meðferð utanrílds-
mála og landhelgisgæzlu.
1. Þingsályktun
um æðsta vald í málefnum ríkisins.
„Með því að ástand það, sein nú hefur
skapazt, hefur gert konungi íslands ó-
kleift að fara með vald það, sem hon-
um er fengið í stjórnarskránni, lýsir
Alþingi yfir þvi, að það felur ráðuneyti
íslands að svo stöddu meðferð þessa
valds.“
2. Þingsályktun
um meðferð utanríkismála og
landhelgisgæzlu.
„Vegna þess ástands, sem nú hefur
skapazt, getur Danmörk ekki rækt um-
boð til meðferðar utanríkismála íslands
samkvæmt 7. gr. dansk-íslenzkra sam-
bandslaga né landhelgisgæzlu sam-
kvæmt 8. gr. téðra laga, og lýsir Aljiingi
þess vegna yfir því, að ísland tekur að
svo stöddu meðferð mála þessara að öllu
leyti í sínar hendur.“
Á þennan hátt fluttist hið æðsta vald
inn í landið 10. april 1940 og var ráð-
slafað til bráðabirgða eins og að fram-
an segir.
En augljóst var, að sú skipun gæti
>ekki haldizt lil Iangframa, svo erfið sem
hún var í framkvæmd, er fimm ráð-
lierrar skyldu í sameiningu fara með
hið æðsta vald í landinu, og gat fyrr eða
síðar leilt til ýmissa árekstra og vand-
ræða.
Ákvað Alþingi því nú i vor að gera
á þessu þá breytingu að fela liið æðsta
vald einum manni, ríkisstjóra, þar lil
fullur aðskilnaður hefði farið fram
milli Danmerkur og íslands, er bæði
löndin hefðu aftur endurbeimt frelsi
silt. Jafnframt því gerði Alþingi tva>r
aðrar þingsályktanir sama dag, þar sem
það lýsir yfir vilja sinum um fram-