Sveitarstjórnarmál - 01.12.1942, Side 9

SVEITARSTJÓRNARMÁL
31
afrétt að smala. I’essi iimdæmi hafa svo
i samræmi við venjurnar í víkinganý-
lcnduin verið nefnd hreppar. Nöfnin
virðast. mér stvrkja ]>essa tilgátu. Hraun-
gerðingahreppur heitir t. d. eftir þeim
hændum, sem ln'ia umhverfis Hraungerði,
(ig hafa hændur þeir eða feður þeirra
verið menn höfðingjans og Hraungerði
verið höfuðhól hans. Þessir hændur,
„Hraungerðingar“, hafa sent ákveðna
tölu inanna til fjallgangna á því svæði,
sem þeim var ætlað, og var það fé, sem
þeir fundu á fjöllunum, hreppur, fengur
Hraungerðinga. Allt þetta svæði milli
Þjórsár og Ölfusár er líka samfellt undir-
lendi, og eru engar torfærur á milli, svo
að féð hefur allt gengið saman lrá önd-
verðu á afréttunum. Má ætla, að hænd-
urnir á þessu svæði hafi fvrr en aðrir
landsmenn lekið upp hreppaskipulagið,
og það áður en nokkur önnur nöfn fest-
usl við hvggðarlög þau, sem enn þann
dag í dag kallast Hreppar. Það virðist
mega ráða af Landnámu, að Hrepparnir
hafi byggzt seint, því að um tvo af land-
námsmönnunum er þar sagt, að þeir hafi
komið til íslands i tíð landnámstíðar.
Það hefur þegar verið tekið fram, að
fjallgöngur og fjallskil liafa þegar á land-
námsöld verið skipulagðar, og enn frem-
ur hefur allt, sem að göngum og fjall-
skiluin lýtur, heyrt undir lireppana.
Hvergi er þess getið, að goðarnir sem
slíkir hafi haft neitt vald á þessum mál-
efnum. Bendir þetta til þess, að hreppa-
skipulagið sé eldra en skipun goðorða og
myndun allsherjarrikis. Hreppstjórn öll
hefur verið injög demokratisk, og er það
eðlilegt. Það var engin ástæða fyrir höfð-
ingja að seilast til valda í hreppamálun-
um á þjóðveldistimanum. Þeir gátu ekk-
ert grætt á þvi. Og mál eins og fjallskil
voru þess eðlis, að bændurnir hlutu að
ákveða um þau sjálfir.
Samkvæint Grágásarlögum er það eitt
al aðalstörfum hreppsstjórnarmanna að
sækja þá, sem óskil gera í hreppnum.
L'liprunalega mun hér aðallega átt við
1 járskil. Hafa hreppsstjórnarmennirnir
átt að vaka yfir því, að ákvæðin um fjár-
skilin væru haldin, enda liggur það i aug-
um uppi, hvað mikilvægt það hefur verið,
þar sem húpcningurinn var aðaleign og
lífshjörg landsmanna. Það hefur upp-
runalega verið erfitt starf að fá hina rán-
gjörnu forleður vora til að virða eignar-
rétlinn á fénaði, sem gekk saman, og enn
erfiðara hefur verið að venja ])á við að
smala fénaði náungans eins og sínu eigin
lé og skila því af sér til réttra eigenda,
sem auðvitað oft voru svarnir óvinir
Jieirra, sein áttu að gera skil. Orðið skila-
íiiaður hefur frá því við fvrst vitum þýtt
heiðarlegur inaður. Upprunalega mun
]>að vera maður, sem gerir samvizkusam-
lega fjárskil, eins og honum her að lög-
um. Einn hreppur á landinu heitir Skil-
mannahreppur. Orsökin til þessa nafns er
ókunn, en mun standa i sambandiviðfjár-
skil, sein hreppsmenn hafa þurft að gera.
Hreppsstjórnarmennirnir eru í raun og
veru fyrstu embættismenn i landinu og
hafa í öndverðu haft það hlutverk að sjá
um, að eignarrétturinn á fénaðinum væri
virtur og að menn skiluðu af sér fé því,
er aðrir mcnn áttu í landi þeirra.
III.
Það er alleinkennilegt, hve lítið er
skráð í fornum lögum um þjófa eða mál-
sóknir gegn þjófum og refsingu þeirra.
Engin nauðsvn var þó hrýnni en sú, að
eignarrétturinn væri virtur, og það er
hafið vfir allan cfa, að lög voru lil á því
sviði eigi síður en öðrum. Hér á íslandi
var það meira að segja sérstaklega mikil-
vægt, að menn hæru mikla virðingu fyrir
eignarréttinum, þar sem kvikfé manna
gekk saman á sumrum í höguni og á af-
réttum, og það var tiltölulega auðvelt að
slela því. Það hefur því óefað þegar á
landnámsöld orðið að koma upp ströngu
eftirliti með því, að eignarrétturinn á fén-
aðinum yrði virtur. En hér gat hver mað-
ur ekki verið sinn eiginn löggæzlumaður,
heldur varð að skipuleggja löggæzluna.