SunnudagsMogginn - 18.12.2011, Blaðsíða 34

34 18. desember 2011
Kjartan Ólafsson, fyrrverandiframkvæmdastjóri Sósíal-istaflokksins og ritstjóriÞjóðviljans, gerir í Morg-
unblaðinu 11. desember 2011 ýmsar at-
hugasemdir við bók mína, Íslenska
kommúnista 1918-1998. Ekki eru þær þó
um neitt, sem ég hafi beinlínis missagt,
heldur um hitt, hvernig túlka skuli
heimildir og líta á liðna tíð.
Kommúnistaflokkurinn
og Sósíalistaflokkurinn
Kjartan viðurkennir, að tveir for-
ystumenn íslenskra sósíalista, þeir Einar
Olgeirsson og Lúðvík Jósepsson, hafi alla
tíð viljað náin tengsl við Ráðstjórn-
arríkin. Þetta „gefur ekki til kynna“,
segir Kjartan hins vegar, „að þeir hafi
verið „erindrekar erlends valds“ eins og
nýlega var fullyrt, enda verður hvergi
séð að þeir hafi
verið líklegir til að
ganga erinda Sov-
étríkjanna gegn
íslenskum hags-
munum.“
Ekki verður um
það deilt, að gamli
kommúnista-
flokkurinn (1930-
1938) rak erindi
erlends valds,
enda var hann
deild í Komintern, Alþjóðasambandi
kommúnista, og laut reglum þess. Engar
heimildir hafa fundist um, að flokkurinn
hafi fengið undanþágur frá þeim verk-
efnum, sem byltingarflokkur skyldi
sinna. En ég skal hér nefna nokkur dæmi
þess, að forystumenn Sósíalistaflokksins
(1938-1968) hafi í erindrekstri fyrir hina
alþjóðlegu kommúnistahreyfingu gengið
gegn íslenskum hagsmunum.
Gengu gegn íslenskum hagsmunum
Í stríðsbyrjun upplýsti blað sósíalista,
Þjóðviljinn, sem var þá undir ritstjórn
Einars Olgeirssonar, um strangleynilegt
samkomulag Breta og Íslendinga um
viðskipti, sem tók mið af hafnbanni
Breta á Þýskalandi Hitlers. Þetta var
stórhættulegt íslenskum hagsmunum:
Með því egndu sósíalistar Þjóðverja til
árása á íslenska skipaflotann og til
hefndarráðstafana að stríði loknu. Sósí-
alistar fylgdu þá þeirri línu frá Moskvu,
að stríðið væri aðeins stríð tveggja jafn-
vondra auðvaldsríkja og Chamberlain
engu betri en Hitler. Þá höfðu Stalín og
Hitler skipt með sér Mið- og Austur-
Evrópu.
Annað dæmi er, að Þjóðviljinn ham-
aðist gegn breska hernámsliðinu, svo að
sumum forystumönnum Sósíal-
istaflokksins þótti nóg um, til dæmis
Áka Jakobssyni. Börðust Einar Olgeirs-
son og aðrir sósíalistar fyrir því vorið
1941, að fiskflutningum til Bretlands yrði
hætt, en þeir voru lífsnauðsynlegir Bret-
um, sem þá stóðu nær einir síns liðs
gegn Hitler, en einnig mikilvægir Ís-
landi. Einnig reyndu sósíalistar að efna
til illinda milli breska herliðsins hér og
íslenskra verkamanna. Þeir hvöttu
breska hermenn jafnvel til að óhlýðnast
fyrirmælum yfirmanna sinna.
Þriðja dæmið er, þegar Einar Olgeirs-
son hafði tal af sendimanni ráðstjórn-
arinnar í Reykjavík í ársbyrjun 1947 og
lagði til, að ekki yrði sam-
ið um viðskipti milli Ís-
lands og Ráðstjórnarríkj-
anna, enda gæti það orðið
til að fella þáverandi rík-
isstjórn, sem Sósíal-
istaflokkurinn var í and-
stöðu við.
Fjórða dæmið er, þegar
sósíalistar börðust harka-
lega gegn því, að Íslend-
ingar fengju aðild að Mars-
hall-áætlun Bandaríkjanna
og annarra vestrænna
ríkja, sem var mikilvæg til
að auðvelda milliríkja-
viðskipti, jafnframt því
sem Bandaríkjastjórn lagði
fram stórfé til fram-
kvæmda á Íslandi.
Fimmta dæmið er, þegar
þingmenn Sósíal-
istaflokksins fengust ekki 1961 til að
mótmæla kjarnorkuvopnatilraunum
Moskvumanna í Norður-Íshafi, en veru-
leg hætta var talin stafa af þessum til-
raunum.
Fylgdu línunni frá Moskvu
Ég kann aðeins eitt dæmi um það, að
Sósíalistaflokkurinn hafi ekki farið eftir
línunni frá Moskvu: Hann var ófáanlegur
til að fordæma þá valdaflokka komm-
únista, sem fallið höfðu í ónáð í Moskvu,
til dæmis hinn júgóslavneska, albanska
og kínverska, en allir héldu þeir uppi
grimmilegri harðstjórn. Má segja, að þar
hafi Sósíalistaflokkurinn verið komm-
únískari en sjálfur móðurflokkurinn í
Moskvu.
Síðan má bæta við sjötta dæminu að
Sósíalistaflokknum gengnum: Alþýðu-
bandalagsmenn héldu því iðulega fram á
níunda áratug, eftir að Kremlverjar
höfðu stóraukið vígbúnað sinn í Evrópu,
að í Keflavík væri árásar- og kjarn-
orkustöð. Með því egndu þeir Kreml-
verja í raun gegn Íslandi svipað og sósí-
alistar höfðu egnt Þjóðverja í
stríðsbyrjun.
Eftir innrásina í Tékkóslóvakíu 1968
hættu flestir talsmenn Alþýðubandalags-
ins að verja Kremlverja opinberlega. En
eins og Kjartan Ólafsson rifjar sjálfur
upp, tóku þeir þá sumir til bragðs að
leggja Kremlverja að jöfnu við Banda-
ríkjastjórn, svipað og sósíalistar höfðu
gert í upphafi stríðs, þegar þeir töldu
engan mun á Hitler og
Chamberlain. Slík misnotk-
un jafnaðarmerkisins er
ekki aðeins röng sögulega,
heldur líka siðferðilega.
Jafnframt börðust sömu
menn jafnan gegn hags-
munum Vesturveldanna á
alþjóðavettvangi. Enn frem-
ur má minna á ofsafengin
skrif Magnúsar Kjart-
anssonar, ritstjóra Þjóðvilj-
ans, til stuðnings komm-
únistum í Víetnam og
Kambódíu.
Hvor er trúverðugri: Einar
eða Kjartan?
Kjartan Ólafsson telur, að
ekki eigi að taka mark á
skýrslu 1972 frá aust-
urþýskum sendimanni, sem
skrifaði það upp eftir Einari Olgeirssyni,
að ýmsir nafngreindir forystumenn Al-
þýðubandalagsins, þar á meðal Svavar
Gestsson, vildu endurnýja tengsl við
Ráðstjórnarríkin og önnur ríki Varsjár-
bandalagsins, sem slitnað hefðu 1968.
Vissulega sagði Einar Olgeirsson ekki
alltaf satt. Hann fullyrti til dæmis í
blaðaviðtölum 1979, að íslenskir komm-
únistar hefðu aldrei tekið við fé frá
Moskvu, eins og Þór Whitehead hafði þá
skýrt frá í bók. Í ótal skjölum frá Moskvu
kemur hins vegar fram, að Einar tók
sjálfur oft við fé þaðan.
En ef hæpið er að treysta Einari Ol-
geirssyni þegar árið 1972, eins og Kjartan
Ólafsson segir, hvað má þá segja um
tveggja binda minningar, sem skráðar
voru eftir honum 1980 og 1983? Hér læt
ég nægja að benda á, að deilan er ekki á
milli mín og Kjartans Ólafssonar, heldur
á milli Einars Olgeirssonar og Kjartans. Í
þeirri deilu hef ég ekkert dómsvald og
því tilgangslaust að reka hana gegn mér í
Morgunblaðinu.
Afstaða Svavars Gestssonar
Þótt Alþýðubandalagið sliti opinberlega
tengsl við Ráðstjórnarríkin og önnur ríki
Varsjárbandalagsins 1968, héldu ýmsir
forystumenn þess, þar á meðal formaður
þess 1977-1980, Lúðvík Jósepsson, góðu
sambandi við valdhafa þessara ríkja, eins
og Kjartan Ólafsson viðurkennir. Getur
Kjartan trútt um talað, þar eð hann var
einmitt varaformaður Alþýðubandalags-
ins í formannstíð Lúðvíks.
Kjartan Ólafsson telur hins vegar, að
formaður flokksins 1980-1987, Svavar
Gestsson, hafi ólíkt Lúðvík ekki viljað
endurnýja tengslin við Varsjár-
bandalagsríkin. Heimsókn hans til
Moskvu 1981, sem ég nefni í bók minni,
hafi verið kurteisisheimsókn. En Kjart-
an getur þess ekki, sem fram kemur í
bók minni, að þetta var samkvæmt
skjölum í Moskvu flokksboð undir yf-
irskini opinberrar heimsóknar. Mið-
stjórn kommúnistaflokks Ráðstjórn-
arríkjanna ákvað 29. ágúst 1980 að
bjóða Svavari austur, og þekktist hann
boðið. Hvernig kemur það heim og
saman við fullyrðingu Kjartans um
andstöðu Svavars við endurnýjuð tengsl
austur fyrir? Skyldi Einar Olgeirsson
vera trúverðugri heimildarmaður um
afstöðu Svavars en Kjartan vill vera
láta?
Kjartan segir líka, að Svavar Gestsson
hafi hætt námi í marxískum fræðum í
Austur-Þýskalandi vorið 1968 vegna
óánægju með stjórnarfar þar. En hvers
vegna kemur allt annað fram í aust-
urþýskum skjölum, eins og ég rek í bók
minni? Og hvers vegna sagðist Svavar í
sjónvarpsviðtali 1995 hafa forðum verið
í Humboldt-háskólanum, þegar sann-
leikurinn var sá, að hann var í æðsta
flokksskóla miðstjórnar austurþýska
kommúnistaflokksins?
Meira máli skipti þó, að Svavar Gests-
son hafði eftir 1968 tengsl við ýmsa
valdaflokka kommúnista, til dæmis
kommúnistaflokk Rúmeníu. Lét Svavar
meira að segja þá von í ljós opinberlega,
að einræðisherrann alræmdi, Nicolae
Ceausescu, yrði til að sameina hina al-
þjóðlegu kommúnistahreyfingu. Svavar
hafði ekki áhyggjur af hinum kúguðu,
heldur af sundrungu í röðum kúg-
aranna.
1989 sagði friðarsinninn Svavar
Gestsson á samkomu, að helst vildi
hann fara suður til Afríku eða Níkaragva
til að „berjast með félögunum“. Og
1998 þekktist Svavar heimboð kúb-
verska kommúnistaflokksins ásamt
fleiri áhrifamönnum í Alþýðubandalag-
inu. Þá voru Kúba og Norður-Kórea
einu hreinræktuðu kommúnistaríkin
eftir í heiminum. Talið er, að um 30
þúsund manns hafi beinlínis týnt lífi af
völdum kúbverskra kommúnista, tug-
þúsundir manna hafa þar setið í fangelsi
Erindrekar erlends valds
Óslitinn þráður: Brynjólfur Bjarnason, formaður Kommúnistaflokks Íslands 1930-1938, Einar Olgeirsson, formaður Sósíalistaflokksins
1939-1968, og Lúðvík Jósepsson, formaður Alþýðubandalagsins 1977-1980. Myndin er tekin á landsfundi Alþýðubandalagsins.
Svar við athuga-
semdum Kjartans
Ólafssonar
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Svavar Gestsson hafði tals-
verð samskipti við komm-
únistaflokka Rúmeníu og
Kúbu eftir 1968, síðast
haustið 1998, er hann fór í
boðsferð til Kúbu.