SunnudagsMogginn - 18.12.2011, Blaðsíða 43

18. desember 2011 43
langt komin. Heilu svæðin á eftir að skrá.
Sveitarfélögin kosta oftast skráninguna í
sambandi við aðalskipulag og því miður
hafa mjög fáir sýnt áhuga á upplýsing-
unum til að vinna með þær áfram, sem er
synd.“
Við lestur bókarinnar má sjá að sjónum
er meira beint að ákveðnum svæðum en
öðrum; til að mynda koma svæði í Suð-
ur-Þingeyjarsýslu, Reykjadalur, Að-
aldalur og Mývatnssveit mikið við sögu, á
meðan til dæmis Snæfellsnes er ekki eins
áberandi. Er það vegna þess að forn-
leifaskráning er mislangt á veg komin á
þessum svæðum?
„Það er hluti af skýringunni. Svo er
mín persónulega sýn líka áberandi í bók-
inni. Í þessari vinnu safnar maður í sarp-
inn. Á sumum svæðum landsins hef ég
gengið um allt, nánast um hverja jörð.
Það situr í huganum. En það er rétt að
hvergi á landinu hafa verið gerðar jafn
miklar fornleifarannsóknir á afmörkuðu
svæði og í Suður-Þingeyjarsýslu. Þar
hefur verið unnið tiltölulega vel að forn-
leifaskráningu á sumum svæðum og svo
hafa töluvert stór alþjóðleg uppgraft-
arverkefni verið í gangi en þau eiga rætur
að rekja til fornleifauppgraftar á Hof-
stöðum í Mývatnssveit sem vatt upp á
sig.
Nýtt svið opnast í landslaginu
Birna segist hafa byrjað að vinna á þess-
um vettvangi árið 1999. Þá var hún send
út með GPS tæki, blað og blýant, að skrá
mannvistarleifar. „Mér hefur alltaf þótt
það ótrúlega sterk upplifun að vera úti að
ganga og teikna upp rústir,“ segir hún.
„Það ættu allir að fá að upplifa þessa til-
finningu, þegar nýtt svið í landslaginu
opnast.“
Birna segir tilviljun hafa ráðið því að
hún fór út í fornleifafræði. „Mig langaði
bara til að vinna úti en eftir fyrsta daginn
var ég heilluð og fannst ég ótrúlega
heppin; mig grunaði ekki að til væri
svona frábær vinna. Ég hef alltaf verið
meira í skráningu en uppgreftri en þetta
eru mjög ólík fyrirbæri. Ég er heilluð af
hinu sögulega samhengi í landslaginu.“
Hún er því sífellt að leita með augunum í
landi sem getur falið leyndardóma eins
og rústir, grjótgarða og mógrafir.
„Já, alltaf að horfa og líta í kringum
mig. Það getur verið hættulegt þegar
maður er akandi úti á vegum,“ segir hún
og brosir. Hún segir líka ánægjulegt að
finna minjar og ekki bara í uppgröftum.
„Það er ótrúlega gaman að finna fallega
gripi en líka þegar maður er úti í nátt-
úrunni að skrá minjar. Áður en maður fer
á staðina aflar maður venjulega upplýs-
inga, úr örnefnaskrám, jarðabókum og
slíku, og veit þá nokkurnveginn á hverju
maður á von. En það kemur oft fyrir að
gengið sé fram á minjar sem hvergi er
getið um í heimildum og enginn virðist
hafa vitað af. Þannig hef ég til dæmis
nokkrum sinnum gengið fram á á skála
með víkingaaldarlagi sem enginn virðist
hafa vitað af og hvergi er getið um. Þetta
er ótrúlega skemmtilegt og ágætis dæmi
um að fortíðin er ekki jafn vel þekkt og
margir vilja vera láta.“
’
Það kemur oft fyrir
að gengið sé fram á
minjar sem hvergi er
getið um í heimildum og
enginn virðist hafa vitað af.
Birna Lárusdóttir, höfundur bókarinnar Mannvist – Sýnisbók íslenskra fornleifa. Hún er hér við bæjarhólinn á Siglunesi við mynni Siglu-
fjarðar. Hóllinn er stór, alls 70 - 80 metrar í þvermál og víðast hver um tveggja metra þykkur. Hæsti hluti bæjarhólsins heitir Öskuhóll.
Ljósmynd/Ramona Harrison
Kumlbúi í Hringsdal í Arnarfirði. Hann var með alvæpni, sverð til vinstri handar, skjöld við
hægri hlið og spjót að auki. Maðurinn var 35 til 40 ára þegar hann lést.
Ljósmynd/Hilmar Einarsson
Rústir húsa og túngarðs í Húshólma í Ög-
mundarhrauni. Árið 1511 kaffærði hraun
flest hús og mannvirki þarna en tóftirnar
sem uppúr standa eru reistar fyrir árið 871.
Ljósmynd/Ómar Smári Ármannsson
Túngarður á Neðra-Hálsi í Kjós. Lítil rétt er
sambyggð honum innanverðum.
Ljósmynd/Birna Lárusdóttir
Djúp gata í helluhrauni vestan við Hlíð-
arvatn í Selvogi, köllið Alfaraleið.
Ljósmynd/Birna Lárusdóttir
Í réttri birtu má úr lofti sjá tvöfaldan túngarð við Víkingavatn í Kelduhverfi, en honum hefur
verið skipt upp í gerði, hugsanlega til ræktunar. Garðarnir eru órannsakaðir en líklega fornir.
Ljósmynd/Árni Einarsson