Morgunblaðið - 22.02.2012, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. FEBRÚAR 2012
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Svandís Svav-arsdóttirumhverf-
isráðherra fékk af-
hent fyrsta eintak
nýrrar skýrslu um
loftslagsbreyt-
ingar og áhrif þeirra á end-
urnýjanlega orkugjafa á þess-
ari öld, hér á landi og hjá
hinum Norðurlandaþjóðunum
og í Eystrasaltsríkjunum.
Skýrslan er samvinnuverkefni
fjölda stofnana og vísinda-
manna í þessum löndum og at-
hyglisverð tilraun til að rýna
inn í framtíðina og meta mögu-
lega orkuframleiðslu með end-
urnýjanlegum orkugjöfum á
næstu áratugum.
Alkunna er að spádómar af
þessu tagi eru ekki létt verk og
niðurstöðurnar háðar mikilli
óvissu. Þetta vita vísindamenn
manna best enda eru fá orð
sem koma oftar fyrir í skýrsl-
unni en einmitt þetta orð;
óvissa. En þó að framtíðin
kunni að vera þokukennd og
ekki heiglum hent að sjá hvað
framundan er verður að reyna
og stilla upp mögulegum kost-
um og meta líklega þróun.
Skýrslan er þess vegna
gagnleg og niðurstöður hennar
allrar athygli verðar. Ein meg-
inniðurstaðan hvað Ísland
snertir er að gert er ráð fyrir
nokkurri hlýnun loftslags sem
hafi þau áhrif að jöklar bráðni
hraðar en þeir byggist upp og
að afrennsli frá þeim aukist
verulega. Merki þessara breyt-
inga greina menn þegar en
gert er ráð fyrir að aukningin
nái hámarki á árunum 2040 til
2070.
Fólk er almennt íhaldssamt
og þess vegna er
flestum án efa sárt
um jöklana og vilja
helst ekki sjá mikl-
ar breytingar á
þeim. Þetta eru
ósköp eðlilegar til-
finningar en mega þó ekki
verða til þess að þau tækifæri
sem í bráðnun jöklanna felast
verði ekki nýtt.
Höfundar skýrslunnar telja
að vegna bráðnunarinnar muni
framleiðslugeta raforku aukast
um allt að fimmtung hér á
landi. Þetta er mjög jákvætt og
getur nýst landsmönnum vel,
en krefst þess að sjálfsögðu að
ekki verði staðið í vegi fyrir því
að tækifærið verði nýtt. Nýting
þessarar væntanlegu viðbót-
arframleiðslugetu krefst þess
að hér verði heimilaðar auknar
virkjanir.
Virkjanir kalla á fram-
kvæmdir og umsvif í náttúru
landsins og þess vegna er
nauðsynlegt að fara að öllu
með gát. Á hinn bóginn verður
að heimila skynsamlega nýt-
ingu en ekki standa í vegi fyrir
öllum hugmyndum í þá veru og
þar með að standa í vegi fyrir
aukinni verðmætasköpun í
landinu.
Þess vegna má segja að það
hafi verið viss kaldhæðni að
einmitt núverandi umhverf-
isráðherra, sem er í hópi þeirra
sem helst standa gegn slíkri
verðmætasköpun, hafi fengið
fyrsta eintak skýrslunnar í
hendur. Vonandi verður það til
þess að hún kynni sér þau
tækifæri sem í framtíðinni fel-
ast en setji skýrsluna ekki á
sama stað og hefur geymt
rammaáætlunina allt of lengi.
Því er spáð að hlýn-
un loftslags færi Ís-
landi aukin tækifæri
í orkuframleiðslu}
Tækifæri í framtíðinni
Þá eru þeir íBrussel loks-
ins búnir að af-
greiða annan
efnahagspakka
vegna Grikklands.
Vonandi þýðir það
að þrengingar Grikkja verði
eitthvað bærilegri næstu
mánuði og misseri. Því miður
ganga þó frómar óskir af því
tagi gegn líkum.
Atvinnuleysi fer sífellt vax-
andi og er nú komið vel yfir
20% og nálgast hörmungar-
ástandið í systur-evruríkinu
Spáni. Þær aðgerðir, sem
Grikkir hafa verið þvingaðir
í, eru líklegar til að ýta at-
vinnuleysisstiginu enn frekar
upp, svo Spánarmetið er vís-
ast í verulegri hættu.
Hinar háu fjárhæðir sem
nefndar eru til sögunnar og
heiti þeirra, „efnahagsaðstoð
frá ESB og AGS“, segja ekki
einu sinni hálfa söguna. Það
er ekki verið að
bjarga Grikklandi
með aðgerðunum,
þótt svo sé látið
heita. Þess er
vendilega gætt að
ekki evra af háu
fjárhæðunum komist í hend-
ur Grikkja. Þeir fá bara að
skrifa undir skuldavið-
urkenningarnar. Upphæð-
unum verður mjatlað til
bankakerfis Evrópu, einkum
banka í Þýskalandi, Frakk-
landi og Hollandi, og eru
önnur ríki á evrusvæðinu
þvinguð til að leggja fé í
púkkið.
Fyrirkomulag „efnahags-
aðstoðarinnar“ við Grikkland
er að öðru leyti þeirrar gerð-
ar að ekki verður séð að
gríska ríkið eigi nokkra að-
komu að beinum lánamarkaði
næstu áratugina. Grikkir fá
því kannski bylshlé, en björg-
un er þetta varla.
Vonandi getur
gríska þjóðin andað
léttara, þótt um
skamma stund verði}
Bylshlé en ekki björgun
Ö
ll erum við vitsmunaverur sem
tökum sjálfstæðar ákvarðanir
eftir eigin dómgreind. Eða því
viljum við gjarnan trúa. En jafn-
vel þótt okkur finnist við sjálf
vera meðvituð og gagnrýnin í hugsun er stað-
reyndin sú að við höfum takmarkaðan aðgang
að eigin huga og þannig geta ytri aðstæður
stundum stýrt því hvernig við högum okkur
ómeðvitað. Sálfræðingurinn Daniel Kahnem-
an segir í bók sinni Thinking, Fast and Slow
frá rannsóknum á mannlegri hugsun og atferli
sem grafa svolítið undan ímynd okkar sem
sjálfstæðar vistmunaverur. Stundum er sagt:
„Brostu! Þá líður þér betur.“ Slíkir Pollýönnu-
leikir eru ekki alvitlausir. Í tilraun einni voru
tveir hópar háskólanema látnir lesa teikni-
myndasögur Garys Larsons, The Far Side.
Annar hópurinn var látinn halda blýanti þvert milli
tannanna á meðan, þannig að munnvikin spenntust upp í
„bros“. Hinn hópurinn hélt blýanti milli varanna þannig
að munnsvipurinn varð stúrinn. Niðurstaðan var sú að
hópnum með gervibrosið fannst sögurnar skemmtilegri
en þeim sem skoðuðu þær með stút á munni. Í annarri
tilraun voru þátttakendur látnir hlusta á upplestur leið-
ara úr dagblaði, undir því yfirskini að verið væri að
kanna hljómgæði heyrnartólanna. Annar hópurinn var
látinn kinka kolli á meðan hann hlustaði, en hinn látinn
hrista höfuðið. Eftir á voru þeir fyrrnefndu líklegri til að
segjast sammála leiðaranum, en þeir síðarnefndu voru
frekar ósammála. Margar rannsóknir hafa
verið gerðar á því sem kallað er ýfingaráhrif,
þegar eitthvað sem við upplifum hefur ómeð-
vituð áhrif á hegðun okkar strax á eftir. (Það
er t.d. gild ástæða fyrir því að kosninga-
áróður er bannaður við kjörstaði á kjördag.) Í
einni slíkri rannsókn voru áhrif hugsana um
peninga könnuð. Þátttakendur voru óbeint
minntir á peninga, í orðum eða myndrænt, og
í kjölfarið látnir takast á við óvæntar að-
stæður. Í ljós kom að ómeðvituð hugrenn-
ingatengsl við peninga virtust vekja með
þátttakendum meiri einstaklingshyggju. Þeir
urðu sjálfstæðari í hugsun en samanburð-
arhópurinn, en jafnframt eigingjarnari. Pen-
ingahópurinn bað síður um hjálp við að leysa
erfitt verkefni strax á eftir og var líka mun
síður tilbúinn að eyða tíma í að hjálpa
ókunnugum manni að tína upp hluti sem hann missti. Í
sambærilegri tilraun var þátttakendum sagt að þeir ættu
að spjalla við ókunnuga manneskju og þeir beðnir að
stilla upp tveimur stólum meðan hún var sótt. Þeir sem
minntir voru á peninga stuttu áður stilltu stólunum upp
með að jafnaði 38 cm meira millibili en hinir sem höfðu
engin ómeðvituð hugrenningatengsl við peninga. Þetta
er umhugsunarvert. Getur verið að menning sem minnir
okkur stöðugt á peninga hafi ómeðvituð áhrif á fram-
komu okkar hvert við annað? Í öllu falli er gott að vera
meðvituð um að við höfum kannski ekki jafnfullkomin
tök á eigin huga og við viljum trúa. una@mbl.is
Una Sig-
hvatsdóttir
Pistill
Veistu hvað þú ert að hugsa?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Sigrún Rósa Björnsdóttir
sigrunrosa@mbl.is
Skúli Bjarnason, lögmaður Gunnars
Þ. Andersen, forstjóra Fjármálaeft-
irlitsins (FME), setti í bréfi til
stjórnar FME á mánudagskvöld
spurningarmerki við málsmeðferð í
máli hans. Sagði lögmaðurinn
Gunnari ekki fært að neyta and-
mælaréttar nema fá skýrar fram á
hvaða grundvelli fyrirhuguð upp-
sögn byggðist. Hann lagði jafnframt
áherslu á að Gunnar nyti starfsrétt-
inda sem embættismaður.
Grundvöllur tilkynningar
Stjórnin hefur svarað þeim
spurningum sem lögmaður Gunnars
sendi henni. Ekki hefur verið greint
frá því út frá hvaða sjónarmiðum
stjórnin gekk í tilkynningu sinni til
forstjórans. Hvort þar var horft til
trúverðugleika, mögulegra hags-
munatengsla eða einhvers annars
og hvort ástæða sé til að víkja hon-
um að fullu úr starfi eða veita lausn
um stundarsakir. Hvort stjórnin
byggi á nýjustu álitsgerðinni og/eða
hvort önnur atriði liggi þar til
grundvallar.
Reglur um embættismenn
Teljist forstjóri FME emb-
ættismaður þarf að fylgja
ákveðnum reglum komi til upp-
sagnar hans úr starfi. Við máls-
meðferð þarf að hafa í huga að bæði
lög um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins (starfsmannalög) og
stjórnsýslulög gilda þegar kemur að
ákvörðunum er varða störf embætt-
ismanna.
Ríkisstarfsmenn njóta ríkrar
verndar í starfsmannalögum og al-
mennt þarf mikið að koma til og
vera sýnt fram á mjög skýrt brot í
starfi svo hægt sé að víkja embætt-
ismanni frá störfum.
Einn lögfræðingur bendir á að
slíkt geti þó komið til, sé ásetningur
um brot er varði hæfi, þannig að
gefnar séu villandi upplýsingar eða
þeim haldið leyndum.
Raunverulegur réttur
Í VI. kafla starfsmannalaganna
er að finna ákvæði er lúta að lausn
embættismanna frá embætti um
stundarsakir. Er þar meðal annars í
26. grein kveðið á um hvernig staðið
skuli að slíku og kveðið á um að slík
lausn skuli ávallt vera skrifleg, með
tilgreindum ástæðum.
Hvað andmælaréttinn varðar
segja þeir lögfræðingar sem rætt
var við að meginreglan sé sú að
fresturinn þurfi að vera raunhæfur
til að um raunverulegan andmæla-
rétt sé að ræða. Til dæmis sé orða-
lagið „til skoðunar er að segja þér
upp störfum“ eðlilegt í því ljósi að
þannig nýtist andmælarétturinn
raunverulega. Viðkomandi verði þó
að vita hverju eigi að andmæla. Ef í
tilkynningu til hans er greint frá því
að verið sé að segja honum upp, þá
beri hún með sér að ákvörðun hafi
þegar verið tekin; þannig sé farið
gegn eðli og tilgangi andmælarétt-
ar.
Nefnd um lausn
Þegar kemur að ferli stjórn-
sýsluákvörðunar sem fellur undir
stjórnsýslulögin þarf að gæta þess
að viðkomandi njóti andmælaréttar
í reynd áður en slík ákvörðun er
tekin. Viðkomandi væri þá tilkynnt
hvort til skoðunar væri að veita
honum áminningu, lausn um
stundarsakir eða segja upp störfum.
Sé um að ræða brot embættis-
manns í starfi er málum vísað til
nefndar samkvæmt 27. gr. laga 70/
1996 um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins. Nefndin, sem starf-
ar á vegum fjármálaráðuneytisins,
skal gefa álit sitt á því hvort lausn
um stundarsakir sé í samræmi við
lög.
Morgunblaðið/Eyþór
Fjármálaeftirlitið Forstjórinn hefur fengið framlengdan frest til að koma á
framfæri andmælum vegna fyrirhugaðrar uppsagnar til fimmtudagskvölds.
Lagaramminn
ekki sá einfaldasti
Forstjóri FME
» Stjórn Fjármálaeftirlitsins
afhenti Gunnari Þ. Andersen,
forstjóra FME, bréf síðastlið-
inn föstudag þar sem kom
fram að honum yrði hugs-
anlega sagt upp störfum.
» Honum var veittur frestur
fram á mánudagskvöldið síð-
asta til að nýta andmælarétt
sinn og svara bréfi stjórnar.
» Fresturinn var í fyrra-
kvöld framlengdur að ósk lög-
manns Gunnars þar til annað
kvöld.
» Stjórn Félags forstöðu-
manna ríkisstofnana sendi frá
sér ályktun vegna máls Gunn-
ars og krafðist þess að tekið
yrði tillit til þeirra lögbundnu
réttinda hans að farið yrði að
stjórnsýslu- og starfs-
mannalögum
» Ásbjörn Björnsson, lög-
giltur endurskoðandi, og Ást-
ráður Haraldsson hrl. unnu að
ósk stjórnar FME skýrslu um
hæfi forstjóra stofnunarinnar.
» Áður hafði Andri Árnason
hrl. unnið tvö álit þar sem
hæfi forstjórans var metið.