Morgunblaðið - 27.04.2012, Blaðsíða 24

BAKSVIÐ
Ingvar P. Guðbjörnsson
ipg@mbl.is
E
mbætti biskupsins yfir
Íslandi hefur verið til
frá árinu 1801 þegar
konungur úrskurðaði að
leggja skyldi niður bisk-
upsstólana í Skálholti og á Hólum og í
staðinn skyldi Ísland verða eitt bisk-
upsdæmi með aðsetur biskups í
Reykjavík. Síðan þá hafa þjónað þrett-
án biskupar og sá fjórtándi verður
vígður í sumar.
Saga íslenskra biskupa nær þó
mun lengra aftur, en fyrsti íslenski
biskupinn, Ísleifur Gissurarson, vígð-
ist árið 1056 og bjó í Skálholti. Hóla-
stifti varð til árið 1106 þegar Jón Ög-
mundarson var vígður til Hólabiskups
og frá þeim tíma og fram til ársins
1798 voru tveir biskupar á Íslandi, en
það ár lést síðasti Hólabiskupinn. Geir
Vídalín var biskup í Skálholti á þess-
um tíma og skipaði konungur hann
biskup yfir Íslandi í nóvember árið
1801.
Dró úr áhrifum biskups
Á þessum tíma hafði staða bisk-
ups og kirkjunnar veikst vegna efna-
hagsþrenginga og stóráfalla í sögu
þjóðarinnar á seinni hluta 18. aldar og
enn átti eftir að sverfa að embættinu
þegar völd þess og áhrif urðu minni.
Ekki bætti úr skák að biskupinn á
Hólum var látinn og enginn hafði verið
skipaður í hans stað. Byggingar í Skál-
holti skemmdust mikið eða hrundu all-
flestar í Suðurlandsskjálftanum árið
1784 og staðurinn var því mjög lask-
aður. Frá stofnun embættis lands-
höfðingja, árið 1873, dró talsvert úr
ábyrgð og valdi biskups. Trúfrels-
isákvæði í stjórnarskránni 1874 dró
síst minna úr áhrifum embættisins og
þegar heimastjórn árið 1904 kom til og
veraldlegt vald færðist frá Kaup-
mannahöfn til Reykjavíkur dró enn úr
áhrifum biskupsins. Á 20. öldinni hafa
biskupar oftast nær notið hylli þjóðar
og embættið hefur alltaf þótt mikil
virðingarstaða í samfélaginu.
Árið 1909 voru gömlu biskups-
stólarnir endurreistir sem vígslubisk-
upsstólar. Það þótti nauðsynlegt til
þess að í landinu væru biskupar sem
gætu vígt nýja biskupa í embætti, en
auk þess fengu vígslubiskupar ákveðið
stjórnsýsluhlutverk innan kirkjunnar
og eru staðgenglar biskups Íslands.
Starfssvið biskups er skilgreint í
lögum um þjóðkirkjuna: „Biskup Ís-
lands hefur tilsjón með kristnihaldi,
kenningu kirkjunnar og starfi hennar
í landinu. Hann er forseti kirkjuráðs.
Hann fylgir eftir reglum er kirkju-
þing setur, samþykktum kirkjuþings
og markaðri stefnu þess og presta-
stefnu og hefur ákvörðunarvald um
einstök mál.“
Biskupsembættið er eftirsótt
Biskupsembættið hefur ávallt
verið eftirsótt og þó svo að nú hafi í
fyrsta sinn farið fram kosningabar-
átta, með breyttu kosningafyrir-
komulagi, hafa fylkingar innan kirkj-
unnar oftar en ekki tekist á þegar
kemur að vali á nýjum biskup. Það
var stórt lýðræðisskref að veita sókn-
arnefndarformönnum kosningarétt í
biskupskjöri og leikmenn þjóðkirkj-
unnar voru nú fleiri en hinir vígðu á
kjörskrá. Fyrrverandi forseti kirkju-
þings lét þá skoðun sína í ljós á þessu
ári að hann vildi sjá kirkjuna
lýðræðisvæðast enn meira með því að
gefa öllum innan hennar kosningarétt
í biskupskjöri. Má að því leiða líkur að
slík viðleitni sé til þess að rétta við
ímynd kirkjunnar, sem hefur látið á
sjá undanfarin ár.
Þegar biskupasagan er skoðuð
kemur í ljós að tvennir feðgar hafa
gegnt embættinu, annarsvegar Karl
Sigurbjörnsson og Sigurbjörn Ein-
arsson og hinsvegar Pétur Sigur-
geirsson og Sigurgeir Sigurðsson.
Staða kvenna í kirkjunni hefur
breyst mikið frá því að fyrsti kven-
presturinn var vígður árið 1974 til
dagsins í dag. Þrjár konur hafa boðið
sig fram til biskups, fyrst ein árið
1997 og svo tvær nú þegar kona sigr-
aði í biskupskosningu í fyrsta sinn.
Löng hefð er fyrir því að kalla
biskupinn herra, en nú verður breyt-
ing á þegar frú Agnes M. Sigurðar-
dóttir tekur vígslu biskupsins yfir Ís-
landi hinn 24. júní í sumar.
Morgunblaðið/RAX
Biskupskirkja Dómkirkjan í Reykjavík, embættiskirkja biskups Íslands og
höfuðkirkja hinnar lúthersku þjóðkirkju Íslands, var byggð árið 1787.
Frú Agnes verður 14.
biskupinn yfir Íslandi
Biskupar yfir Íslandi
» 1801 Geir Vídalín
» 1824 Steingrímur Jónsson
» 1846 Helgi G. Thordersen
» 1866 Pétur Pétursson
» 1889 Hallgrímur Sveinsson
» 1908 Þórhallur Bjarnarson
» 1917 Jón Helgason
» 1939 Sigurgeir Sigurðsson
» 1953 Ásmundur Guðmundsson
» 1959 Sigurbjörn Einarsson
» 1981 Pétur Sigurgeirsson
» 1989 Ólafur Skúlason
» 1998 Karl Sigurbjörnsson
» 2012 Agnes M. Sigurðardóttir
24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2012
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Væri staðan íatvinnu-málum hér
á landi ekki jafn al-
varleg og raun ber
vitni mætti hafa
gaman af lestri
skýrslu sem forsætisráðherra
birti í gær um framvindu verk-
efnisins Ísland 2020. Þetta
verkefni er sagt „framtíðarsýn
um öflugra atvinnulíf og sam-
félag“ og er nokkuð sem ríkis-
stjórnin hefur unnið að um
langt skeið. Skýrslan nýja væri
brosleg lesning ef veruleikinn
væri ekki sá að stór hluti lands-
manna glímir við erfiðleika ein-
mitt vegna framkvæmdar á
stefnu ríkisstjórnarinnar í at-
vinnumálum.
Með miklum ólíkindum er að
lesa þessa skýrslu forsætisráð-
herra þar sem í löngu máli er
fjallað um öll hin miklu áform
um öflugra atvinnulíf þegar
fyrir liggur að á sama tíma og
skýrslan er skrifuð hefur rík-
isstjórnin ekkert gert til að
styðja við atvinnulífið í landinu
nema síður sé. Á þeim tíma sem
fjöldi atriða sem snúa að at-
vinnuuppbyggingu er sagður „í
vinnslu“ í skýrslunni hefur rík-
isstjórnin lagt steina í götu at-
vinnulífsins, gert atlögu að því
og reynt að rífa það niður.
Nefna má fyrsta kafla
skýrslunnar, sem ber nafnið
Atvinnustefna. Þar segir að
einn af útgangspunktum vinn-
unnar hafi verið að hlutverk
stjórnvalda sé „að skapa at-
vinnulífinu samkeppnishæft
rekstrarumhverfi og tryggja
áreiðanlega og skilvirka stoð-
þjónustu.“
Nú hljómar þetta auðvitað
ágætlega, alveg þangað til
þetta er borið saman við störf
ríkisstjórnarinnar. Þegar það
er gert verður strax ljóst að
þetta eru orðin tóm.
Sama er að segja um kaflann
Sóknaráætlun landshluta í
skýrslunni. Þetta
verkefni er líkt og
flest önnur sagt „í
vinnslu“, en veru-
leikinn er sá að
sóknaráætlun rík-
isstjórnarinnar
fyrir landshlutana hefur í
framkvæmd verið sú að ráðast
gegn langsterkustu atvinnu-
grein landsbyggðarinnar, sjáv-
arútveginum, á sama tíma og
uppbygging orkufreks iðnaðar
hefur verið hindruð.
Kaflinn um samkeppnis-
hæfni þjóðarbúsins er jafn fjar-
stæðukenndur, enda augljóst
að með fjandsamlegri stefnu
sinni í garð atvinnulífsins hefur
samkeppnishæfni landsins
hrakað. Og ekki er kaflinn sem
ber heitið „Sanngjarnt og sam-
keppnishæft skattkerfi“ síður
fráleitur í ljósi reynslunnar.
Þar er sagt frá því að nefnd sé
að störfum sem hafi annars
vegar „styrka fjáröflun hins
opinbera“ að markmiði og hins
vegar það að „móta skattkerfið
að markmiðum stjórnvalda í
samfélagslegum málefnum,
umhverfismálum og efnahags-
málum almennt.“ Allir vita
hvað þetta felur í sér þegar nú-
verandi ríkisstjórn er annars
vegar. Að tala um „samkeppn-
ishæft skattkerfi“ er því miður
verstu öfugmæli.
Þessi nýja skýrsla forsætis-
ráðherra hefur enga þýðingu
aðra en ef til vill þá að minna á
hve hörmuleg staða atvinnu- og
efnahagsmála er í raun. Á með-
an stjórnartaumarnir eru í
höndum þeirra sem enga at-
vinnustarfsemi mega sjá án
þess að vilja auka skattbyrði
hennar og engar hugmyndir
um atvinnuuppbyggingu mega
heyra án þess að vilja bregða
fæti fyrir þær, er vinna við
skýrslu eins og þá sem for-
sætisráðherra hefur nú birt
ekkert annað en sóun á opin-
berum fjármunum.
Öfugmælin verða
ekki öllu verri en
í nýrri skýrslu
forsætisráðherra}
Fjarstæðukennd skýrsla
Bjarni Bene-diktsson, for-
maður Sjálfstæð-
isflokksins, ræddi
um aðildarviðræð-
urnar við Evrópu-
sambandið undir
skýrslu utanríkisráðherra til
þingsins í gær. Í ræðu hans
kom fram að viðræðurnar væru
þegar orðnar lengri en nokk-
urrar annarrar þjóðar í sam-
bærilegri stöðu.
Í aðdraganda umsóknar-
innar, sem þvinguð var í gegn-
um Alþingi sumarið 2009, var
því stöðugt haldið fram að Ís-
lendingar fengju flýtimeðferð
hjá ESB. Þinginu lægi mikið á
að samþykkja umsókn því að
Svíar væru í for-
svari og yrðu að
miklu gagni. Og Ís-
land gæti jafnvel
tekið upp evru í
miðjum aðlögun-
arviðræðunum,
jafn eftirsóknarvert og það
hefði nú verið.
Nú er komið á daginn að allt
voru þetta tóm ósannindi eða í
besta falli hugarburður og ósk-
hyggja. Og þegar staðan er
orðin sú að viðræðurnar eru
látnar dragast á langinn þann-
ig að eftir er tekið og vand-
ræðalegt er orðið, þá hljóta
jafnvel þeir sem lifað hafa í
draumaheimi að fara að ranka
við sér.
Hversu lengi á að
halda áfram við-
ræðum sem enginn
vilji er til að ljúka?}
Flýtimeðferð í hægagangi V
ið verðum að staldra við og spyrja
okkur; hvert við erum að stefna í
uppeldismálum.“ Þetta segja
tveir Norðmenn, heimspekingurinn
Arne Vetlesen og uppeldisfræðing-
urinn Per Bjørn Foros í nýrri bók sinni sem
heitir Angsten for oppdragelsen eða Uppeld-
ishræðslan.
Þar leiða þeir líkum að því að foreldrar og þeir
sem starfa við uppeldi og menntun barna þori ein-
faldlega ekki að ala upp börn. Orðið uppeldi sé lit-
ið hornauga og fyrir lifandis löngu komið á
bannlista. Þess í stað fari öll samskipti fullorð-
inn og barna fram á einhverjum vettvangi sem
skilgreint sé sem jafnréttisgrundvöllur og það
valdi óöryggi, bæði hjá börnum og full-
orðnum. Afleiðingin er, að mati Norðmann-
anna, að fullorðnir víkja sér undan þeirri
ábyrgð sem þeim ber að taka á uppeldi og þroska barna
sinna. Í staðinn hafi þeir velt þessari ábyrgð yfir á börnin
sjálf, sem séu ekki að neinu leyti í stakk búin til að
standa undir henni og nú sé svo komið að börn taki sífellt
fleiri og mikilvægari ákvarðanir um eigið líf á unga aldri.
Þeir segja að margir leggi uppeldi að jöfnu við vald-
beitingu. „Fullorðnir mega ekki segja börnum til, mega
alls ekki reiðast þeim, ekki ávíta þau og ekki gefa til
kynna á neinn hátt að þeir viti betur en þau eða hafi á
einhvern hátt meiri völd en þau. Við erum orðin hrædd
við að taka á okkur ábyrgð á uppeldi barnanna, “ segja
höfundarnir. Þetta segja þeir ekki nýtilkomið, þessi hug-
myndafræði hafi þróast í hálfa öld og að þetta
einskorðist ekki við Noreg, heldur meira eða
minna allan hinn vestræna heim.
Norðmennirnir segja að hugmyndin um þetta
jafnræði á milli fullorðinna og barna hafi náð
einstaklega sterkri fótfestu á Norðurlönd-
unum. Það hafi meðal annars gerst eftir upp-
gjör við uppeldishugmyndir fyrri tíðar sem
einkenndust af skilyrðislausri hlýðni barna.
Margt bendir til þess að margt af þessu eigi
ekki síður við hér á landi. Í ágætri bók sinni,
Uppeldi er ævintýri, sem kom út fyrir síðustu
jól talar Margrét Pála Ólafsdóttir um að
barnauppeldi sé í flestum tilvikum eitt af
mörgum hjáverkum foreldra. Hún bendir á
þá þversögn sem í því felist, því að uppeldi
barna hafi líklega sjaldan eða aldrei verið
flóknara verkefni en einmitt nú.
Á vegum flestra fjölmiðla eru gefin út sérblöð eða
haldið úti vefsíðum þar sem fjallað er um brýn málefni á
borð við hvernig léttast megi um átta kíló á níu dögum,
hver fór út að borða með hverjum, eða hver eignaðist
(eða eignaðist ekki) barn með einhverjum öðrum. Eng-
inn íslenskur fjölmiðill sér ástæðu til þess að halda úti
markvissri umfjöllun um uppeldismál, sem ætti þó að
vera eitt af stóru málunum, þar sem allflest fólk tekst á
við þetta hlutverk í lífinu.
Fyrirsögn mest lesnu fréttarinnar á mbl.is hefur að
minnsta kosti aldrei verið neitt í líkingu við: „Tíu ráð til
að ala barnið þitt upp á 20 dögum.“ annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Bannorðið uppeldi
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon