Helgafell - 01.01.1943, Side 68

54
HELGAFELL
hér á landi, og þær sáu fram á það, að tröllakynið yrði aldauða í landinu
með sér, og nú eru þær sjálfsagt báðar dauðar fyrir löngu. Sá sem er einn á
ferð á milli Bjólfells og Búrfells, þarf ekki að kvíða því, að hann heyri tröll-
konurnar í fjöllum þessúm kallast á um pottlán til að sjóða hann í, eins og
kom fyrir Gizur á Lækjarbotnum forðum1). Ferðamönnum, sem leita sér
skjóls í kafaldsbyljum í einhverju djúpu hamragili inni á öræfum, stoðar
ekki að kveða Andrarímur, þótt þá langi í heitan graut, því að nú er þar
enginn, sem réttir þeim grautarausu að kvæðalaunum. En þótt tröllin séu
horfin úr hömrum og hellum, er ekki örgrannt um, að finna megi vott af
eðli þeirra hjá mannfólkinu. Enn á það sér stað, að manneðli og trölleðli
togast á í sálum manna, og enn sem fyrr verða þau átök upphaf að margs
konar harmsögum.
Sagan um Helgu Bárðardóttur hefur ekki verið staðbundin á Snæfells-
nesi. Hún hefur verið kunn víða um landið, ef til vill um land allt. Höfundur
Bárðarsögu segir, að Helguhellir í Drangahrauni sé við hana kenndur. Er
þetta í heimahögum hans sjálfs. Drangahraun er hraunið fyrir utan Dagverð-
ará, og dregur það nafn af Lóndröngum. En hann getur þess einnig, að
miklu víðar séu örnefni við hana kennd um ísland, og allt niður á síðustu
öld geymdust munnmæli um Helgu í öðrum héruðum og örnefni kennd
við hana. Síra Magnús Grímsson getur þess, að sagnir séu um það, að Helga
Bárðardóttir hafi um hríð hafzt við í Helguseli í Mosfellsdal, og sé það við
hana kennt. Sel þetta stóð norðan undir miðju Grimmannsfelli niðri við Köldu-
kvísl. Helgufoss er í ánni, skammt fyrir ofan selið, Helguhvammur heitir
hvammurinn, sem selið stóð í, og Helguhóll er hamrahóll fram undan sel-
inu. Síra Magnús telur, að öll þessi nöfn séu kennd við Helgu, og í Helguhól
á hún að hafa gengið í elli sinni og aldrei komið út aftur.2) Helgufell heitir
í fjöllunum milli Hítardals og Dunkárdals. Helgusæng er lág þar uppi í fjall-
inu og Helguhóll stór hóll í miðjum flóa neðanvert við Dunkárdal. Örnefni
þessi eiga öll að vera kennd við Helgu Bárðardóttur. Hún á að hafa búið í
Helgufelli, haft legurúm sitt í Helgusæng og verið heygð í Helguhól, er hún
andaðist.3) Mér þykir ekki líklegt, að þessi munnmæli og nöfn stafi frá Bárð-
arsögu. Hitt er sennilegra, að þau séu frá þeim tímum, er saga Helgu enn
gekk í munnmælum, fyllri en hin ritaða saga.
Enn er eitt atriði í frásögn Bárðarsögu um Helgu, er minnzt skal á. Þegai
söguhöfundurinn segir frá dvöl hennar á Hjalla, kemst hann svo að orði:
,,Hón þá vetrvist at Hjalla í Ölfusi, en e\\i Guðrún Gjúkadóttir, þó at þai
segi nokkrir menn, hjá þeim feðgum Þóroddi ok Skafta“.
■ ) Aldur þeirrar sögu má ef til vill marka af því, að um miðja 17. öld bjó á Lækjarbotnum
á Landi maður að nafni Gizur Gíslason. Til Gizurar má rekja ætt margra núlifandi
2) Safn til sögu íslands II, bls. 272.
3) Safn til sögu íslands II, bls. 324. Ólafur Davíðsson: fsl. þjóðsögur I, b!s. 4.
manna.