Helgafell - 01.01.1943, Side 70

56
HELGAFELL
í Noregi komst Guðrún Gjúkadóttir einnig inn í þjóðtrúna, en þó með allt
öðrum hætti en hér á landi. Þar hugsuðu menn sér hana í broddi fylkingar
í ,,oskoreji“, drauga- og óvættahernum mikla, er þreytir hina trylltu reið sína
um byggðirnar á jólanóttina. Þar er hún kölluð Gyro Ryserova, Rove-Guro
eða Rumpe-Guro, því að menn hugsuðu sér, að hún hefði hrosstagl.1) ,,De
hövde ti, at ’u fekk ’kji dytt Rova unde Stakko”, segir Johannes Skar.2)
Það er ekki vegleg mynd af drottningu Sigurðar Fáfnisbana, sem þessi þjóð-
trú hefur geymt. Þar er allt klúrt og gróft og fjarlægt þeirri tign, sem yfir
Guðrúnu er í hinni fornu íslenzku þjóðtrú, jafnt er hún slær hörpu sína í
legurúmi sínu á Hjalla og er hún ríður, mikilúðug og tiguleg, um hlaðið í
Miðdal í draumum Jóreiðar.
VI.
Þegar landnámsmennirnir sáu ísland rísa úr sæ, hið ókunna land, sem
átti að verða heimkynni þeirra og niðja þeirra, og þegar þeir stigu þar á
land og svipuðust um, er líklegt, að þær hugsanir hafi hvarflað að þeim
flestum eða öllum, hvers konar vættir myndu byggja landið, hvers þeir myndu
þurfa að gæta til þess að gera sér þær hollar, og hvað þeir þyrftu að varast
til þess að styggja þær ekki.
Á landnámsöld var trúin á landvættir enn í fullum blóma á Norðurlöndum.
Hún átti sér þar djúpar rætur og langan aldur, og er líklega eitt af því, sem
írumlegast er og elzt í fornum átrúnaði Norðurlandabúa. Víða um lönd
hafa frumstæðar þjóðir trúað því, að ýmiss konar dularvættir drottnuðu yfir
jörðinni, hver í sínu ríki. Menn trúðu því, að vættir byggju í fjöllum og foss-
um, í hömrum og steinum, í lindum og lundum, og þeir töldu það vera eitt
hið mesta vandamál mannanna að kunna að haga réttilega sambýli sínu
við vættir þessar. Fræðimenn greinir á um upptök trúar þessarar. Ætla
sumir, að landvættirnar séu í fyrstu andar framliðinna manna. Aðrir telja,
að þær hafi, a. m. k. sumar, verið náttúruvættir frá upphafi vega, og til
þess getur það m. a. bent, að landnámsmennirnir íslenzku bjuggust við
að hitta landvættir fyrir í hinu mannlausa landi, er þeir hugðust að nema.
Vér sjáum enn nokkrar minjar af trú forfeðra vorra á landvættir, bæði
í fornbókmenntunum og í örnefnum. Þær minjar eru þó mjög í brotum, og
þekking vor á þessu máli er því ófullkomin. En eitt af því, sem oss er kunn-
ugt um í þessu efni, er það, að menn trúðu því, að vættir byggju í fjöllum.
Sönnun þess er t. d. nafnið Ármannsfell í Þingvallasveit. Fellið hefur hlot-
ið þetta nafn vegna þess, að menn trúðu því, að landvættur (ármaður)
byggi í því.
1) Nils Lid: Jolesveinar og Gröderikdomsgudar, bls. 53.
2) Gamalt or Sætesdal III, bls. 7.