Helgafell - 01.01.1943, Page 142

128
HELGAFELL
uppáhald" t>itt skrifar um Skrúðsbóndann. Ég er nœrri
því farinn að skilja, hvernig menn fara að bví að ,,af-
myndast af öfund", eins og einn skáldbróðir Tómasar
svo fagurlega tók fram í útvarpinu í gaerkvöldi, að fólk
gerði, þegar boð horfði á hann". Og hann lét ekki
sitja við loforðið eitt, — bví að hann er af „gamla
skólanum", — heldur lánaði mér Helgafell.
Fór ég 8vo að blaða í ritinu og rakst bar fljótlega á
tvaer myndir, sem tjáðust vera af þeim skáldunum,
Gunnari Gunnarssyni og Sigurjóni Friðjónssyni. Þekkti
ég að vísu hvoruga myndina, en bekki bó báða
mennina vel í sjón. En ég lét bað gott heita og hefði
sennilega gert bað, jafnvel bó að skeggið hefði óvaent
komið niður á Gunnari, en skeggleysið á Sigurjóni.
Ég 8kildi, að hvemig sem íslenzk nútímalista- og of-
urmennska fer að bví að „troða nýjar brautir", bá get-
ur henni ekki skjátlazt, að skeggleysið á Gunnari staf-
aði líklegast af bví, að hann rakaði sig að staðaldri, en
skeggið á Sigurjóni hins vegar af bví, að hann rakaði
sig ekki. Mér fór líkt og menntamanninum, sem sótti
málverkasýningu til vinar sína, benti bar á eitt mál-
verkið og sagði: „Þetta er falleg kýr". „Það er nú
raunar hestur", sagði málarinn. „Já, hestur, auðvitað
er bað hestur", aagði menntamaðurinn, „afskaplega
fallegur hestur". Hann vissi, að hann átti tal við einn
af beim útvöldu og ekki tjáir að deila við dómarann.
En nóg um bað.
Loksin8 fann ég bað, sem mér var eetlað, og er ég
hafði lesið bað, akildi ég, mér til allmikillar furðu, að
ég er orðinn hvorki meira né minna en bjóðhættuleg-
ur maður, og hafði mig aldrei dreymt um slíka fyrir-
ferð á minni lítilmótlegu persónu.
Og mér fór eins og kunningja mínum að bví leyti,
að mér virtist ritdómur yðar hágöfgi vera barmafullur
af bví, sem hann kallaði gremju eða, með ögn breyttu
orðalagi, barmafullur af sérstakri tegund góðvildar,
ekki eina8ta í minn garð, heldur líka beirra, sem tóku
leikritið til sýninga hér á Akureyri, bá og allra, aem
eitthvað gott hafa um bað sagt, og jafnvel allra leikhús-
gestanna líka.
Ég leyfi mér bess vegna í allri undirgefni að bera
fram þær afsakanir, sem ég hef til að dreifa, baeði
mér sjálfum til réttlætingar og ef vera mætti, til að
draga ögn úr yðar göfugu reiði.
Er bví bá fyrst til að svara, að Skrúðsbóndinn varð
til af 8vipuðum hvötum og beim, sem fomvinur minn,
Stephan G. Stephansson, lýsir „kvæðakvöð" skáld-
anna f einu af ljóðum sínum, bar sem hann segir, að
hún 8é „að kveða af sér drauga", b- e. a. s. að skrifa
sér til friðar og hugarhægðar. Annara má skilja betta
á fleiri vegu eins og flestan táknrænan skáldskap. Ann-
ars er bað skjótt að segja, að ég GAT EKKI ANNAÐ
en skrifað Skrúðsbóndann. En hitt má segja, að mér
hafi orðið á að sýna hann ýmsum vinum mfnum hér á
Akureyri, sem aftur varð til bess, að hann var leikinn
hér við fádæma aðsókn og sfðan prentaður. Jafn satt
er bað líka, enda bótt yðar hágöfgi virðist telja bað
eina af órækustu sönnunum fyrir fánýti Skrúðsbóndans,
að hugmyndinni að leikritinu aló fyrat niður í huga
minn sfðsumars 1921 á hveitiakri vestur í Kanada. En
svo forhertur er ég, að ég finn enga hvöt hjá mér til
að beiðast afaökunar á bví og jafnvel ekki heldur á
bví, að ég hef stundað margs konar atvinnu án bess
bó að svívirða fólk að ósekju. Þá er hér ekki heldur
að ræða um neina ásetningssynd frá minni hálfu, bví
að, eins og fyrr er að vikið, bá skrifaði ég leikritið
einungis mér til hugarhægðar, „óviljandi" mætti nærri
kalla bað, en alls ekki í bví skyni að innvinna mér
neinn „skáld"-titil, sem yðar góðgirni virðist hafa mig
grunaðan um. Mig varði bess sízt, að ég væri að ganga
á tilfinningar nokkurs manns, hvað bá heldur með
beim árangri, að einhver tæki sig til og dæmdi svona
á einu bretti þúsundir fólks, b* á. m. suma af beztu
leikurum bíóðarinnar, fullkomna óvita og skríl. Sjálf-
sagt ætti ég að vera fullur iðrunar, og síðan ég las
yðar góðgjarna reiðilestur, hef ég beðið be8s með
nokkurri eftirvæntingu, að iðrunin steypti sér yfir mig,
en árangurslaust að svo komnu.
Ég sé engin ráð til að láta b»ð, sem hefur skeð, ekki
ske og efast nærri um, að bað sé á valdi, jafnvel
beirra alspekinga, sem vita fyrir víst, að ef t. d. flest
örlög hvíla í faðmi fortíðarinnar, bá hljóti bau að hvíla
bar öll og bá líka allar tegundir voveiflegra slysa. Og
bað, enda bótt sú ofur-rökvísi virðist hafin spölkom
yfir almennan skilning, sem í krafti einhverrar flumósa
góðvildar og alvizku leggur cinu skáldriti mjög til
hnjóðs í ritgerð, að bað sé torskilið, en tekur svo mildi-
legast og kannske allsgáðari allri bióðinni vara fyrir
bví gegnum útvarp nokkrum dögum síðar að vanmeta
bækur á beim vettvangi, að menn skilji bœr ekki.
Kannske hefur gleymzt að geta bess, að framan-
greind linkind, sem einungis varði almennings álitið,
akyldi að einhverju leyti miðast við, hver væri höf-
undur bókarinnar og hvernig hún væri undir komin.
Eln bað er ekki mitt að greiða úr bví» enda ber sízt
að draga í efa, að slík rökfesta, sem hér er um að
ræða, geri betur en rétt svona, að „nálgast" bað að
vita, hvað hún er að fara.
Hins vegar er enginn vandi að koma í veg fyrir að
láta bað, sem enn er óskeð, ekki koma fyrir. Og mætti
bá ekki hugga sig við bað, að yðar hágöfgi með, segj-
um, hjálp Bandalags íslenzkra listamanna geti komið í
veg fyrir, að Skrúðsbóndinn verði sýndur í Reykjavík
m. a. til að forða Reykvíkingum frá að skrílmannast um
skör fram fyrir bœr sakir? —
Að endingu er skylt að geta bess í sambandi við
myndina, sem yðar náð telur hið einasta gildi bókar-
innar, að ég hef, bví miður, ekki skapað vinkonu mína
frú Sigríði. Hins vegar örlar barna á bókmenntasmekk,
sem væntanlega á fyrir sér að dafna undir handleiðslu
yðar hágöfgi og annarra andans snillinga, sem einir
virðizt ætla að ráða yfir listmenningu bjóðar vorrar
framvegis.
Akureyri, 26. nóv. 1942.
Yðar, í allri undirgefni, auðmjúkur bersyndari,
Björgvin Gu&mundsson.