Helgafell - 01.12.1943, Blaðsíða 24

350
HELGAFELL
annars sýnishorn hinnar þýskkynjuðu andlitsmyndagerðar séra Hjalta Þor-
steinssonar.
Halldór Hermannsson sem í hinni merku ritgerð sinni íramanvið 111. MSS.
ber fram nýtt rannsóknarefni í íslenskri menníngarsögu, segir svo um íslensk-
ar miðaldamyndir, að í þeim sé ekki hirt um fjarvíddina og hlutföllum sé í
meira lagi ábótavant, orðrétt: „there is no question of perspective being ob-
served and the proportions are often faulty to a high degree'*. Hér kemur
meir fram listsögulegur skilníngur náttúrustefnunnar en sjónarmið listarinnar.
Það er eins og H. H. gleymist í svip að list miðaldanna hafði ekki það mark-
mið, fremur en list nútímans, að líkja eftir náttúrunni; og einmitt sakir þess að
hún hafði takmark sitt í sjálfri sér er hún sterk og sönn; og lifandi framar öllu.
Fjarvíddin er að vísu eingin ný uppgötvun — og ekki gömul heldur, hún er
sjónfræðilegt fyrirbrigði. Menn hafa alltaf þekkt fjarvídd, þótt kenníngar
um hana og fjarvíddarútreikníngar sé tiltölulega úng fræði. En fjarvídd hefur
hvergi þekst sem skilyrði stórrar listar, af þeirri einföldu ástæðu að list og
náttúra eiga ekki skylt. Optíkin, sjónfræðin, og samband listamannsins við
hlutina er tvent ólíkt. Sama máli gegnir um hin ,,náttúr“legu hlutföll. Í
mynd eru það ekki hlutföllin utanúr náttúrunni, sem ráða neinu, heldur innri
lögmál myndarinnar sjálfrar. List miðaldanna einsog öll hærri list afneitaði
náttúrunni sem lögmáli, eða réttara sagt náttúran kom þar ekki til greina
sem drotnari. Ekki aðeins ,,hinir frumstæðu“ á Italíu, svo rángnefndir (les
primitifs), öldukambur miðaldalistarinnar, voru herrar náttúrunnar og ekki
þrælar, heldur einnig hinir frægu synir Endurfæðíngarinnar. Það er hjátrú
ein að formlist Endurfæðíngarinnar sé náttúrleg. Hið ofvaxna og ofmælda er
augljóst einkenni jafn ólíkra meistara og Michelangelos, Díirers og el Grecos.
Eingu að síður hafa verið til á öllum menníngarskeiðum myndgerðarmenn
sem leituðust við að stæla náttúruna; þeir sem höfðu ekki annað takmark
hafa aldrei verið taldir til listamanna, en í því tilfelli sem þeir urðu miklir
listamenn er mikilleiki þeirra ekki mældur við árángur þeirra í náttúrustæl-
íngunni, heldur við hitt hvar þeir viku frá stælíngunni og tóku að mála hjarta
sitt. Því verður t. d. ekki neitað, að það er ákveðin náttúrulíkíng í tjáníngu
Rembrandts á fyrirmyndinni, en sú líkíng er ekki það sem gildir, heldur er
hún fullkomið aukaatriði í myndum hans; við fyrstu sýn Rembrandts töfrast
maður ekki af því hve nefin á mannamyndum hans kunna að vera akkúrat,
heldur hinni gullnu hálfbirtu hans í senn dularfullri og ónáttúrlegri; sá sem
kynnir sér Rembrandt betur finnur þó fljótt að innihald tilfinnínganna er
höfuðatriði í myndum hans. Ágætur listfræðíngur hefur sagt svo um mál-
verk Rembrandts, að „hræríngarnar sem leyndust dýpst í brjósti hans voru
hið eina sem hann lét í ljós á léreftinu“ (Dr. Muther). Og annar: „einginn
málari hefur nokkru sinni seilst dýpra en hann inní sálardjúp þeirra manna