Helgafell - 01.12.1943, Síða 25

MYNDLIST OKKAR FORN OG NY
351
og kvenna sem hann málaði'* (Orpen). Öllum höfuðsnillíngum málaralistar-
innar hefur ævinlega verið það ljóst, sem Picasso, sá meistari nútímans sem
sameinar meira af allri heimslistinni samanlagðri en nokkur annar snillíngur
sem uppi hefur verið, án þess að vera þó annað en Picasso, segir svo um-
búðalaust í samtali sínu við de Zayas 1923:
,,Ef nokkur maður hefur nokkru sinni séð náttúrlegt listaverk, þætti mér
fróðlegt að heyra um það. Með því náttúra og list eru sitt hvað geta þau ekki
orðið eitt og hið sama. í listinni tjáum vér skynjun vora um það sem náttúran
er ekki".
Lög listarinnar eiga ekki skylt við lög náttúrunnar, heldur eru einsog öll
siðmenning, undirokun náttúrunnar. Listamaðurinn hefur konúnglega afstöðu
gagnvart veruleikanum, notar hann sem eign sína eftir vild, en veruleikinn
verður að beygja sig undir þau lögmál sem listamaðurinn setur verki sínu.
Málarinn málar ekki náttúruna, heldur samband sitt við heiminn. Hann líkir
ekki eftir náttúrunni, heldur skapar heim; sinn heim. Listaverkið er ekki að-
eins sú Ameríka sem listamaðurinn hefur fundið, heldur sá heimur sem hann
hefur skapað. Listamaðurinn hefur að vísu ákveðna persónu sem fyrirmynd,
en það sem hann málar er samband sitt við hana. Velasquez og Rubens mál-
uðu báðir Filippus fjórða, árángurinn er ekki aðeins tvær ólíkar myndir,
heldur tvær persónur sem ekkert eiga skylt. Þeir tóku herra heimsins einsog
þeir ættu hann og beygðu hann undir lögmál listar sinnar hvor í sinni töflu.
Því býr myndlistin yfir dýpri mannlegri skírskotun, sterkara lífi en náttúru-
stælíngin, að listaverkið er sá lifandi heimur sem listamaðurinn hefur skap-
að, þar sem veruleikinn er aðeins meðal, aldrei takmark. ,,List“ sem setur
sér það takmark á vorum dögum að vera spegill, eða þegar bezt lætur stílfært
afbrigði ljósmyndagerðar, segir ekkert um náttúruna, heldur tjáir afturhalds-
stefnu og menníngarlegan fjandskap, annað ekki. Krafa hennar er sú, að lista-
maðurinn sé undirgefinn dauðum hlutum, í stað þess að menníngarviðleitni
heimsins og markmið andans er að gera náttúruna manninum undirgefna.
Um tónlist og myndlist gegnir sama máli að því leyti, að allir tónar eru að
vísu til í náttúrunni einsog allir litir, — a. m. k. hugsanlega; en um leið og
tónlistin ætlar sér að stæla náttúruhljóð hefur hún brugðist hljóðfæri sínu og
er ekki leingur tónlist, heldur í hæsta lagi loddaraskapur. Ósaungvinn maður
þekkist á því að hann hlerar eftir náttúruhljóðum, fuglasaung vindgný lækjar-
nið, úr hljómi og hrynjandi tóplistarinnar. Náttúrustælíngin er hinn fremsti,
ef til vill hinn eini óvinur listarnnar.
Natúralisminn, náttúrustælíngin, er óþekt fyrirbrigði í íslenskri myndlist
eingu síður en íslenskum bókmentum í þúsund ár, uns nokkrir danskmentaðir
rithöfundar fluttu hér inn svokallaðan „realisma" í bókmentum rétt fyrir
síðustu aldamót, en danskmentaðir málarar samsvarandi stefnu í myndlist.