Helgafell - 02.12.1943, Síða 5

UMHORF OG VIÐHORF
387
starfi sínu fylgi nokkrar menningarskyld-
ur, gefa iðulega út bækur, sem engin
trygging og jafnvel engar líkur eru fyrir
að svari kostnaði, með það fyrir augum,
að aðrar gróðavænlegri beri hallann. Mér
er fullkunnugt um, að þetta á einkum við
um bækur innlendra höfunda. Óhætt mun
að fullyrða, að slíkar bækur geti oftlega
jafnazt að gildi og gæðum við þær, sem
álitlegri eru frá sölusjónarmiði. Ef menn
efast um þetta, geta þeir „farið í heims
bókmenntimar“, svo að vitnað sé til víð-
fleygra orða skörulegs frambjóðanda frá
síðustu kosningum.
Þá er að því að víkja, að alveg virðist
undir hælinn lagt, hvort verðlagseftirlit-
ið fær nokkru áorkað um að auka sparn-
að í landinu með afskiptum sínum af
bókaverði. Mjög líklegt má þykja, að
til þess að draga úr áhættu sinni, grípi
útgefendur til þess ráðs að lækka upp-
lög sín stórlega frá því sem verið lief-
ur. Sú ráðstöfun mundi að líkindum draga
eitthvað úr ágóða útgefenda, en um leið
tryggja þeim aukið viðskiptaöryggi og ó-
hjákvæmilega hærra verð eftir en áð-
ur. Rithöfundar vorir mundu hins vegar
gjalda hennar í lækkun ritlauna og fækk-
un lesenda. Viðskiptaráð mundi fá í sinn
hlut einhvem sparnað á pappírsinnflutn-
ingi og annað ekki, cn slíkt væri alltof
dýrkeyptur árangur aðgerða, sem fela í
sér sýnilega hættu fyrir bókmenntalífið.
Loks hlýtur sú spuming að vakna, ef
brögð verða að því, að bækur fari á mis
við útgáfu vegna verðlagseftirlitsins, hvort
ekki sé allnærri gengið prentfrelsisákvæð-
um stjórnarskrár vorrar í 67. grein lienn-
ar, þar sem svo segir: Hver maður hefur
rétt til að láta í ljós hugsanir sínar á
prenti... Ritskoðun og aðrar tálmanir
fyrir prentfrelsi má aldrei í lög
leiða. (Leturbreyting hér). Sýnilegt er,
að áhrif verðlagseftirlitsins geta orkað
raunverulegu ritbanni, og máski er ekki
fyrir synjandi, að til slíks hafi þegar
komið. — Enn er ótalið það tjón, sem sein
afgreiðsla þessara mála getur valdið bóka-
útgáfunni, öllum aðiljum til óþurftar.
Engu að síður verður að teljast vel
farið, að verðlagseftirliti með bókum var
komið á. Það hefur óhjákvæmilega orðið
til þess að vekja bæði útgefendur og al-
menning til umhugsunar um ýmislegt, sem
miður fer í útgáfustarfseminni, fleira en
bókaverðið eitt, og að því leyti hefur það
þegar innt nokkurt hlutverk af hendi.
En aðalkostur þess er þó sá, að unnt á
að vera að nota afnám þess bókmennt-
um vorum og tungu til framtíðargengis.
Bókmenntir vorar ættu, fyrir óbeint til-
stilli þess, að geta eignazt varasjóði, sem
vafasamt er, að þeim hefðu fallið í skaut
að öðrum kosti, en framhald eftirlitsins
mundi og svipta þær með öllu. Þetta
mætti verða á þá leið, sem nú skal
greina, ef menningaráhugi og skilningur
hrekkur til hjá báðum aðiljum, útgef-
endum og verðlagsvöldum:
Bóksalafélag íslands geri með sér sam-
þylckt þess efnis, að allir félagar þess
greiði í sameiginlegan sjóð, til eflingar
íslenzkum bókmenntum með ákveðnum
hætti, tiltekinn hundraðshluta, t. d. 5%,
af söluverði allra nýrra bóka og e. t. v.
erlendra bóka, sem seljast eftir að þessi
skipan hefur komizt á fram til 1. maí 1945,
— gegn því, að verðlagseftirlitið verði
þegar látið niður falla. Útgefendur utan
Bóksalafélagsins geti gerzt aðiljar þessa
samkomulags, en ella nái verðlagseftirlitið
til þeirra eftir sem áður. Innheimtu hundr-
aðsgjaldsins má hugsa sér þanuig, að
stjórn sú, er þegar yrði skipuð hinum
væntanlega sjóði með opinberri hlutdeild,
gefi út merki, er síðan séu límd í bóka-
verzlunum á þær fyrrgreindar bækur, sem
seljast á umsömdu tímabili, og standi
bókaverzlanirnar skil á fénu í gjalddaga.
Gert er ráð fyrir, að tilboð Bóksalafélags-
ins gildi til 1. maí að ári, með það fyrir
augum, að þá verði útrunninn sá tími,
er ástæða mundi hafa þótt til að verð-
lagseftirlitið gilti, en þó jafnframt vegna
þess, að í þeim mánuði á Jónas Hall-
grímsson hundrað ára dánarafmæli, og
virðist vel til fallið í alla staði, að slíkur
sjóður beri nafn ástsælasta skáldsins á
íslandi fyrr og síðar og jafnframt eins af
helztu endurreisnarmönnum tungunnar.
Um verkefni sjóðsins skal ekki fjölyrt
hér, einkum af þeiin sökum, að búast má
við, að fullmörg þeirra komi þegar í leit-
irnar. Það ætti ekki að vera mjög óvarleg
áætlun, að sjóðurinn yrði orðinn nálægt
350000 kr. á tilsettum tíma. Eitt viðfangs-
efni skal nefnt að þessu sinni, er virðist
í senn ótvírætt nauðsynjamál og sam-