Morgunblaðið - 06.11.2012, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. NÓVEMBER 2012
Frumbyggjar Norð-
ur-Ameríku sögðu
náttúruna ekki tekna í
arf frá forfeðrunum
heldur fengna að láni
hjá afkomendunum.
Öll mannanna verk
valda röskun náttúru
og eru forgengileg,
brenna upp, grotna
niður, eyðast eða úr-
eldast. Það gildir um
virkjanir eins og ann-
að. Ræktun lands, veiðar og önnur
nýting eru í sjálfu sér röskun á líf-
ríkinu. Maðurinn hefur alla tíð ver-
ið háður nýtingu náttúrunnar.
Skila ber því sem fengið er að láni,
skila náttúrunni að lokinni nýtingu,
þannig að hún komist gróin sára
sinna í hendur afkomenda okkar.
Það er sjálfbær nýting.
Virðing fyrir náttúrunni
Ef náttúran er fengin að láni
þarf að setja gjalddaga á slík lán.
Starfsleyfi virkjana þurfa að verða
bundin áætluðum endingartíma
þeirra. Ef það er gert verður gert
nýtt umhverfismat í lokin, verði
sótt um framlengingu. Flokkur
sem vill vernda náttúruna ætti að
beita sér fyrir þessu. Að t.d. virkj-
unin í Elliðaánum skuli enn vera
starfandi löngu eftir að hún er
hætt að hafa nokkur mælanleg
áhrif á raforkuverð er með ólík-
indum. Breyta á henni í safn og
fjarlægja stífluna í Árbænum. Efri
stíflan er hins vegar óumdeild.
Hún þrefaldaði stærð Elliðavatns.
Enginn talar fyrir því að færa þá
dýrmætu náttúru í upprunalegt
horf. Elliðavatn er dæmi um að
röskun náttúrunnar
getur verið góð. Ófrá-
víkjanlegt er þó að
skila náttúrunni til
baka, eftir því sem
fólkið vill. Fólk á að
geta treyst því.
Virðing fyrir
eignarrétti
Skeiðsfossvirkjun
var þörf framkvæmd á
sínum tíma. Hún sá
afskekktum byggð-
arlögum sem mikið
lögðu fram í þjóð-
arbúið fyrir raforku. Á þeim tíma
voru engar byggðalínur og ekkert
samtengt orkunet. Jarðir voru
teknar eignarnámi og greiddar
bætur skv. mati. Einni fegurstu
sveit landsins var að hluta sökkt í
uppistöðulón, af brýnni og sárri
nauðsyn. Nú ber að hyggja að því
að leggja virkjunina niður og skila
náttúrunni til baka. Færa ber rétt-
um eigendum löndin uppgrædd
með þakklæti fyrir lánið. Finna
verður út aðferð til að gera þetta á
réttlátan hátt því nú hafa orðið
kynslóða- og eigendaskipti. Það
leysir stjórnvöld ekki undan því að
virða eignarréttinn. Fólk á að geta
treyst því.
Virkjanir og líftími þeirra
Líftími virkjunar við Kára-
hnjúka verður langt umfram líf-
tíma álvers á Reyðarfirði. Virkj-
unin verður skuldlaus og orkan
mun koma til úthlutunar á ný. Af-
komendur okkar munu njóta, en þó
eiga frjálst val. Þeir munu geta
lokað virkjuninni og fært náttúr-
una því sem næst í fyrra far, ef og
þegar þeir vilja. Vatnsafl, sem er
grænasta orkan, í neðri hluta
Þjórsár verður að nýta. Hrein orka
mun verða æ verðmætari. Allir
hlutaðeigandi landeigendur eiga að
skipta með sér miklum ávinningi.
Við þurfum að útfæra nútímalega
stefnu. Tillaga mín er að jafn
margar af elstu og væntanlega
minnstu virkjunum landsins verði
lagðar niður á móti nýjum, stórum
og hagkvæmum virkjunum, sem fái
tímabundið starfsleyfi. Allar starf-
andi virkjanir eiga að fá að vita um
síðasta starfsdag sinn með end-
urnýjun núgildandi leyfis. Það
verði svo verkefni þeirra sem land-
ið byggja á hverjum tíma að fjalla
um óskir um framlengingu.
Verðmætasköpun
og atvinna
Atvinna er mesta velferðarmálið,
hún skapar verðmæti, en atvinnu-
leysisbætur eru ill nauðsyn. Öll
efnahagsstarfsemi byggist á nýt-
ingu náttúrunnar. Aðgengi manna
að sjálfbærri náttúru mun verða
óhemju verðmætt í náinni framtíð.
Sú varðstaða sem áhugafólk um
vernd náttúrunnar stendur nú er
skiljanleg í ljósi þess að áður fyrr
var ekki farið nógu varlega. Starfs-
leyfi voru veitt til eilífðarnóns. Ef
við leggjum niður eldgamlar og úr-
eltar virkjanir og veitum öðrum
tímabundin ný starfsleyfi mun fólk
treysta okkur. Framkvæmdir sem
fela í sér mikla verðmætaaukningu
með afturkallanlegum breytingum
kjósi afkomendur okkar að færa
náttúruna í upprunalegt horf síðar,
eru knýjandi nauðsyn og langvirk-
asta leiðin til að bæta lífskjör
landsmanna.
Skerpum á grænni orku-
stefnu Sjálfstæðisflokksins
Eftir Ragnar
Önundarson »Ef við leggjum niður
eldgamlar og úreltar
virkjanir og veitum öðr-
um tímabundin ný
starfsleyfi mun fólk
treysta okkur.
Ragnar
Önundarson
Höfundurinn gefur kost á sér í 1. sæt-
ið í prófkjöri Sjálfstæðisflokks í SV-
kjördæmi.
Í kjölfar reglugerðar um vist-
unarmat fyrir hjúkrunarrými 1. jan-
úar 2008 voru gerðar umtalsverðar
breytingar á verkferlum við mat á
þörf og úthlutun hjúkrunarrýma á
höfuðborgarsvæðinu. Reglugerðinni
var breytt á ný 1. júní 2012. Vert er
að líta um öxl og gera upp þetta
tímabil þar sem miklir hagsmunir
eru í húfi.
Margvíslegar ástæður lágu fyrir
reglugerðarbreytingunni. Ein-
staklingar með vistunarmat sem
biðu eftir hjúkrunarrými á höf-
uðborgarsvæðinu voru á þeim tíma
um 350. Þar af dvöldu 140 á Land-
spítala – háskólasjúkrahúsi (LSH)
sem hefti mjög sérhæfða starfsemi
sjúkrahússins og stuðlaði að ganga-
innlögnum. Rannsóknir höfðu sýnt
að hlutfall tiltölulega sjálfbjarga
fólks á hjúkrunarheimilum var mun
hærra á Íslandi en í nálægum lönd-
um og meðaldvalartími lengri á Ís-
landi, um þrjú ár. Aðgengi lang-
veikra yngri einstaklinga að
hjúkrunarrými var takmarkað.
Vistunarmatsnefnd höfuðborg-
arsvæðisins setti sér viðmið og verk-
ferla og byggði á tíu ára uppgjöri
vistunarmatsins. Grundvallaratriði í
þeirri vinnu var að leitað yrði allra
leiða til þess að styðja fólk til búsetu
á eigin heimili. Takmarkað framboð
á þjónustu á lægri þjónustustigum
skyldi ekki vera forsenda fyrir vist-
unarmati í hjúkrunarrými heldur
fyrst og fremst staða einstaklings-
ins, andleg og líkamleg færni hans.
Lögð var áhersla á að greining-
arvinna, meðferð og endurhæfing
væri fullreynd, til dæmis vegna
heilabilunar eða færnitaps. Þetta er
mikilvægt, þar sem í ákveðnum til-
vikum er hægt að endurhæfa fólk og
sporna við sjúkdómsferli.
Mikill ávinningur varð af breyttu
verklagi. Í lok árs 2008 hafði ein-
staklingum í bið eftir hjúkrunarrými
fækkað úr 350 í 223 en frá upphafi
árs 2010 var fjöldinn að staðaldri 70-
80. Fljótlega fækkaði þeim sem biðu
eftir hjúkrunarrými á LSH úr 140 í
15 en fjölgaði síðar í 25, m.a. vegna
samruna St. Jósefsspítala í Hafn-
arfirði við LSH og lokunar deildar á
geðsviði LSH. Þennan ávinning má
meta til fjár. Fækkun fólks í bið eftir
hjúkrunarrými á LSH um liðlega
100 einstaklinga skapaði forsendur
fyrir lokun þeirra rúma án skerð-
ingar á sérhæfðri þjónustu með
milljarða hagræðinu fyrir ríkissjóð.
Lokun líknardeildar LSH fyrir eldra
fólk í 2012 skerti hins vegar sér-
hæfða þjónustu við gamalt fólk
nærri lífslokum, sem er nú í vaxandi
mæli vísað til dvalar á hjúkr-
unarheimili og fjölgaði þeim sem
bíða á LSH í um 30. Heildarfækkun
á biðlista eftir hjúkrunarrými á höf-
uðborgarsvæðinu nemur um 270
rýmum, en það jafngildir þremur 90
manna hjúkrunarheimilum. Bygg-
ingarkostnað þeirra má áætla um 4,5
milljarða og rekstrarkostnað um tvo
milljarða á ári eða 10 milljarða á
fimm árum.
Það er ljóst að breytt verklag
hafði í för með sér breyttar áherslur,
þar sem höfuðáhersla var lögð á
samfélagsþjónustu í anda stefnu-
mótunar Alþingis í stað stofn-
anaþjónustu. Skilningur á verklagi
nefndarinnar var takmarkaður þar
sem hefð var fyrir því að einblínt
væri á hjúkrunarrými sem hina einu
sönnu lausn. Hjúkrunarrými er há-
stig þjónustu við langveika ein-
staklinga en langt frá því að vera
einasta úrræðið. Stefnumótunin
undanfarin ár hefur gengið út á að
draga úr stofnaþjónustu og skapa
skilyrði fyrir margvíslegar sam-
félagslausnir til að mæta fólki á fyrri
stigum sjúkdóma og fötlunar.
Samhliða fyrrgreindum breyt-
ingum á vistunarmati stóðu vænt-
ingar til þess að dvalarrými stofnana
yrðu lögð niður. Rekstur þeirra er
fjármagnaður með daggjöldum úr
ríkissjóði. Þeir sem þar dvelja missa
lífeyrisgreiðslur og fá í staðinn vasa-
peninga eins og hinir sem dvelja á
hjúkrunarheimilum. Fyrirkomulag
þetta er í andstöðu við nútíma-
viðhorf um sjálfræði einstaklingsins.
Það eru dæmi þess að fólk njóti
minni þjónustu en ef það dveldi á
eigin heimili með óskert lífeyrisrétt-
indi og sjúkratryggingar.
Komið hefur í ljós hópur um 100
einstaklinga í miklum vanda: ein-
staklingar með fullnægjandi vitræna
getu og hreyfifærni sem þjáist af
þunglyndi, kvíðaröskun eða ein-
manakennd. Þetta fólk þarf ekki á
þjónustu fullbúins hjúkrunarheim-
ilis að halda, en þrífst hins vegar
ekki á einkaheimili. Það þarfnast
þess öryggis sem fólgið er í sólar-
hringsstuðningi og sambýli við ann-
að fólk. Það getur blómstrað í þjón-
ustu- eða öryggisíbúð svo sem í
Seljahlíð, Dalbraut 27, Eirarhúsum í
Reykjavík eða Eirhömrum í Mos-
fellsbæ. Efling félagslegra úrræða
er forsenda þess að markmiðsgrein
laga um málefni aldraðra um að
„aldraðir geti, eins lengi og unnt er,
búið við eðlilegt heimilislíf“, nái fram
að ganga. Fjöldi íbúa á höfuðborg-
arsvæðinu á ekki kost á slíkum úr-
ræðum.
Vistunarmatsnefnd höfuðborg-
arsvæðis fyrir hjúkrunarrými lagði
sig fram um að vinna með sam-
félagshagsmuni og hagsmuni veik-
asta fólksins að leiðarljósi. Starfið
hefur leitt af sér umtalsverða hag-
ræðingu en jafnfram afhjúpað að
þjónusta við langveikt fólk er ekki
nægilega öflug og samhæfð. Það er á
ábyrgð velferðarráðuneytis að unnið
sé að framgangi þjónustu við eldra
fólk í samræmi við lagaákvæði.
Brýnast er nú að komið verði til
móts við þann stóra hóp eldra fólks
sem býr eitt við þunglyndi, kvíða-
röskun eða einmanakennd.
Vistunarmat –
ávinningur
og lærdómur
Eftir Pálma V. Jónsson, Ingu V.
Kristinsdóttur og Unni V. Ing-
ólfsdóttur
Inga V. Kristinsdóttir
» Gamalt fólk sem býr
eitt, er þunglynt,
einmana eða með kvíða-
röskun, er í sárum
vanda á höfuðborg-
arsvæðinu.
Höfundar störfuðu í nefnd höfuðborg-
arsvæðis um hjúkrunarrými á ár-
unum 2008-2012.
Pálmi V. Jónsson Unnur V. Ingólfsdóttir