Morgunblaðið - 12.03.2013, Blaðsíða 12

VIÐTAL
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Of mikið peningamagn er nú í um-
ferð í íslensku hagkerfi sem mun að
óbreyttu ýta undir verðbólgu og
eignabólu og gera afnám hafta ill-
mögulegt á næstu árum. Þessa
miklu peningaprentun má líta á sem
eftirstöðvar af fjármálabólunni
2004-2008 sem er nauðsynlegt að
hreinsa upp til þess að smækka
bankakerfið og ná nýju jafnvægi í
efnahagslífinu. Annars er hætta á
viðvarandi óstöðugleika og þrýstingi
til veikingar krónunnar næstu miss-
erin þegar aðlögunin finnur sér far-
veg með verðbólgu er lækkar virði
peningaprentunar að raunvirði.
Þetta er mat Ásgeirs Jónssonar,
lektors í hagfræði við Háskóla Ís-
lands og efnahagsráðgjafa GAMMA,
en hann flutti á föstudaginn var er-
indi í Háskóla Íslands um þá hættu
sem peningaprentun áranna 2004-
2008 skapar fyrir íslenskt fjár-
málakerfi. Nú séu um 1.600 millj-
arðar króna af lausu fé í umferð og
sú upphæð hafi nánast staðið í stað
frá 2008. Hins vegar séu neikvæðir
raunvextir innlána smátt og smátt
að vinna raunpeningamagn niður.
Peningar á óverðtryggðum banka-
bókum hafi hægt og bítandi brunnið
upp sem sjáist vel á því að hlutfall
peningamagns af landsframleiðslu
hafi verið um 113% í árslok 2008 en
sé nú um 93%. Það sé þó miklu
meira en áður hefur þekkst í sögu
landsins. Telur Ásgeir að líklega
þurfi að ná því niður í 60-70% til þess
að jafnvægi náist í peningaframboð-
inu – jafnvægi milli peningamagns
og verðmæta í hagkerfinu. Það feli í
sér að annaðhvort þurfi að brenna
upp 400-500 milljarða kr. með verð-
bólgu eða draga úr peningamagninu
með öðrum hætti.
Eftirstöðvar fjármálabólunnar
Að sögn Ásgeirs varð hið mikla
peningamagn til annars vegar eftir
lækkun bindiskyldu innlána og út-
lánaþenslu 2003-2007 og hins vegar
vegna hjálparaðgerða Seðlabankans
til þess að bæta lausafjárstöðu við-
skiptabankanna árið 2008. Þetta
tvennt hafi orðið til þess að mikið af
innistæðum í krónum safnaðist fyrir
á bankareikningum. „Krónurnar
tóku síðan að leita burt af landinu
árið 2008 með tilheyrandi gengisfalli
krónunnar, en útflæðið var síðan
stöðvað með haftasetningu. Þannig
má líta á höftin sem fyrst og fremst
leið til þess að tryggja verðmæti of
mikillar peningaprentunar sem hafi
verið langt umfram verðmæta-
sköpun landsins.
Höftin koma í veg fyrir útflæði
fjármagns og gengisfall krónunnar
en þess í stað beina þau peningunum
að eignamörkuðum og geta hæglega
valdið eignabólu þegar hið innilok-
aða fjármagn leitar í alla þá fjárfest-
ingarkosti sem eru til staðar hér á
landi. Nú þegar hefur sambland
hafta og mikillar lausafjárgnóttar
lækkað langtímavexti verulega og
mun án efa leiða til hækkunar á
hlutabréfum og fasteignaverði á
næstu misserum.“
Ásgeir heldur áfram og segir
vandamálið við afnám hafta samt
ekki snúa eingöngu að „snjóhengju“
sem þurfi að bræða heldur snúist
það mun fremur um að íslenska fjár-
málakerfið sé yfirfullt af lausu fjár-
magni sem gæti hæglega leitað úr
landi um leið og gjaldeyrismark-
aðurinn verður opnaður. Eftir því
sem peningamagnið sé meira í um-
ferð, þeim mun veikari fótum standi
íslenska krónan og þurfi stuðning af
stærri gjaldeyrisforða.
Vandinn við of stórt bankakerfi
Fjármálakerfið sé of stórt.
„Peningamagn er að mestu leyti
innistæður í bankakerfinu og ef pen-
ingamagn er umfram það sem landið
getur borið hlýtur það einnig að fela
í sér að fjármálakerfið sé umfram
þörf landsins. Allar aðgerðir til þess
að minnka peningamagn í umferð
eru um leið aðgerðir til þess að
smækka fjármálakerfið. Í hnotskurn
er vandinn sá að það er enn of mikið
af fólki og fjármagni bundið í fjár-
málageiranum. Til að mynda er eigið
fé bankanna um 500 milljarðar og
þýðir krafa um 10-15% arðsemi því
50-75 milljarða í hagnað á ári.
Bæði gírunarhlutfall, þ.e. hlutfall
eigin fjár og útlána, og arðsemi
bankanna er mjög lágt ef litið er
framhjá uppfærslu eigna eftir fjár-
málahrunið. Kreppa og síðan fremur
kraftlítill hagvöxtur hefur enn sem
komið er haldið aftur af nýjum út-
lánum í fjármálakerfinu. Hins vegar
býr íslenskt bankakerfi ennþá yfir
gríðarlegum gírunarkrafti til þess að
auka útlán og auka peningamagn í
umferð með hærri peningamargfald-
ara. Og allir rekstrarhvatar bank-
anna hljóta að ganga í þá átt að láta
reglulegan rekstur skila viðunandi
arðsemi,“ segir Ásgeir sem telur
umframframleiðslugetu bankanna –
þ.e. gríðarlega mikið eigið fé og
lausafé – bjóða hættunni á útlána-
bólu heim í framtíðinni. Hann telur
einsýnt að semja verði um niður-
færslu á 900 milljarða hreinni krónu-
eign þrotabúanna. Eignir fv. vaxta-
munarfjárfesta séu um 400 ma. og er
þetta fé stundum nefnt snjóhengja.
Það skipti höfuðmáli fyrir framvind-
una hvernig farið verði með þessar
krónur í náinni framtíð.
Morgunblaðið/Ómar
Reykjavík frá Hallgrímskirkjuturni Eftirstöðvar hrunsins hafa enn áhrif í hagkerfinu.
Ýtir undir verðbólgu
og þrýstir niður gengi
 Lektor segir alltof mikið magn peninga í umferð á Íslandi
12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. MARS 2013
Ásgeir segir að hægt hafi meira á hagkerfinu en
spáð var og í þannig árferði standi rekstur bank-
anna ekki undir arðsemiskröfunni. Með líku lagi
muni störfum í fjármálakerfinu fækka með því að
starfsfólk gömlu þrotabúanna ljúki verkefni sínu.
Ásgeir telur að knýja verði erlenda kröfuhafa,
þ.m.t. vogunarsjóði, til að gefa eftir hluta krafna.
„Í uppgjöri við kröfuhafana verða þeir að gefa
töluverðan afslátt af krónueignum sem þeir eiga.
Við munum aldrei geta borgað út 900 milljarða
króna hreina eign þrotabúanna í íslenskum krón-
um og kröfuhafarnir vita það sjálfir. Það er fyrir-
sjáanlegt að í því uppgjöri muni Seðlabankinn
eignast mjög mikið af krónueignum sem bankinn þarf síðan að taka til
sín og úr umferð. Á síðasta árinu sem bankarnir lifðu voru 300 til 400
milljarðar settir út í kerfið í endurhverfum viðskiptum með veði í svoköll-
uðum ástarbréfum. Síðan við hrun bankanna töpuðu þessi bréf verðgildi
sínu að mestu og þessir peningar urðu eftir í kerfinu.
Það sem þarf að gerast í þessu uppgjöri er að ná peningum til baka,
minnka lausafé í umferð og leggja þannig þrýsting á að bankakerfið
smækki. Með því minnka líka líkurnar á því að gengi krónu falli verulega
við afnám haftanna. Um leið þarf mun minni gjaldeyrisvaraforða til að
verja gengi krónunnar.“
Bankafólki muni fækka frekar
TÍMAMÓT HJÁ BÖNKUNUM
Ásgeir Jónsson
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
5
6
9
5
9
*M
ið
a
ð
vi
ð
b
la
n
d
a
ð
a
n
a
ks
tu
r
BL Sævarhöfða 2 110 Reykjavík 525 8000
Bílahúsið / Reykjanesbæ / 421 8808 – Bílasalan Bílás / Akranesi / 431 2622 – Bílasala
Akureyrar / Akureyri / 461 2533 – Bílaverkstæði Austurlands / Egilsstöðum / 470 5070
Sölumenn okkar eru komnir í páskagírinn og bjóða
margar gerðir af sparneytnum fjórhjóladrifnum bílum
á spennandi páskatilboði
Verið velkomin í reynsluakstur og látið sölumenn
okkar gera ykkur spennandi tilboð í nýjan
fjórhjóladrifinn bíl – fyrir páska.
SPENNANDI TILBOÐ
SHIFT_
SKYNSAMLEG KAUP
Hrikalega gott verð
SKEMMTILEGASTI KOST
URINN
Ef þú vilt góðan jepplin
g með öllu
DACIA DUSTER – 4x4
Dísil, beinskiptur. Verð 4.090 þús. kr.
NISSAN X-TRAIL – 4x4
Dísil, sjálfskiptur. Verð 6.690 þús. kr.
Eyðsla:
5,1 l/100 km*
Eyðsla:
7,1 l/100 km*
SHIFT_
VINSÆLASTI SPORTJEPPINNSamkvæmt Umferðarstofu 2012
NISSAN QASHQAI – 4x4
Dísil, beinskiptur. Verð 5.090 þús. kr.
Eyðsla:
4,6 l/100 km*
SPARNEYTINN
SUBARU
Ný vél, aukinn
bensínsparnað
ur
SUBARU XV – 4x4
Bensín, beinskiptur. Verð 5.590 þús. kr.
Eyðsla:
6,6 l/100 km*