Morgunblaðið - 12.03.2013, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN 25
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. MARS 2013
Við lestur greinar
sem birtist í Morg-
unblaðinu, dags. 5.
mars sl. eftir Jón
Steinar Gunnlaugsson
varð mér hugsað til
Hæstaréttardóms nr.
542/2010 þar sem nið-
urstaðan var að til-
tekið fyrirtæki, sér-
fræðingur á sínu sviði,
bæri ekki ábyrgð á
samningi sem það hefði gert. Ég er
sammála því grunnstefi sem kemur
fram í grein Jóns Steinars um að
samstaða sé um það í samfélagi
okkar að fólk skuli ráða einka-
málum sínum sjálft, þar með talið
fjármálum, og því frelsi fylgi
ábyrgð manna á að efna skuldbind-
ingar sínar. Menn geta ekki gert
ráð fyrir að aðrir geri það.
Hæstiréttur komst að því er ég
tel að þveröfugri niðurstöðu í ofan-
greindu máli. Niðurstaða Hæsta-
réttar var á þá lund að rétt væri að
stjórnvald, þ.e. Hæstiréttur,
breytti samningi milli
tveggja félaga og þá
þeirri ábyrgð sem þau
höfðu tekist á hendur.
Hæstiréttur komst
að þeirri niðurstöðu að
ósanngjarnt væri að
verksamningur væri
uppfylltur samkvæmt
efni sínu. Verkkaupi
(greinarhöfundur var
á þeim tíma fram-
kvæmdastjóri verk-
kaupa) var dæmdur til
að greiða umfram það
sem samningur hans og verktaka
kvað á um. Verktakinn sem er einn
af stærri verktökum landsins, ÍAV,
bar sem sagt ekki ábyrgð á þeim
samningi sem félagið hafði undir-
ritað. Verktakinn sem maður hefði
haldið að væri sérfræðingur í slík-
um verksamningum að því er varð-
ar stjórnun. Samningum sem enda
oft þannig að verktakinn hagnast,
stundum kannski „óeðlilega“ mikið
og stundum tapar verktakinn á
samningunum. Þannig er lífið, eða
það hélt ég en Hæstiréttur var ekki
sammála. Hæstiréttur taldi að
ósanngjarnt væri að verktaki sem á
að hafa reynslu og vit til að stýra
verksamningi bæri ábyrgð á því að
hafa tekið áhættu sem hann hefði
getað tryggt sig fyrir. Hæstiréttur
taldi rétt að einhver annar bæri þá
ábyrgð, einhver sem hafði ekkert
með fjármálastjórn hjá verktak-
anum að gera.
Það gerðist ekkert annað hjá
verktakanum en hjá þúsundum lán-
taka með verðtryggða lánasamn-
inga. Forsendur urðu aðrar en fólk
hafði gert ráð fyrir, verðbólga varð
aðeins meiri. Gæti verið að fólk
teldi að það ætti ekki að bera
ábyrgð á þeim samningum sem það
gerði þar sem sérfræðingurinn ÍAV
var ekki talinn bera ábyrgð á verk-
samningi sem hann undirritaði. Það
var ekki talið sanngjarnt að ÍAV
bæri ábyrgð á samningnum vegna
þess að forsendur (verðbólga) urðu
með öðrum hætti en ÍAV sagðist
hafa áætlað.
Ég var og er enn hissa á nið-
urstöðu Hæstaréttar í þessu máli.
Ég held að það sé vegna þess sem
ég tel að þurfi að vera grunngildi í
lífi okkar, þ.e. að fólk og fyrirtæki
beri ábyrgð á skuldbindingum sín-
um. Kannski sé ég niðurstöðuna
með bjöguðum gleraugum þar sem
ég var tengdur málinu. Það er ann-
arra að dæma um það.
Getur það verið að stjórn-
málamenn séu að lofa fólki að ein-
hver annar eigi að borga en samn-
ingar segja til um þar sem þeir
hafa fordæmi Hæstaréttar þar um
og telji slík loforð þess vegna í
anda laganna? Verktakinn gerir
marga verksamninga og getur
þannig jafnað út tap með öðrum
samningum ef honum mistekst einu
sinni. Þannig ganga viðskipti fyrir
sig. Fyrirtæki tapa stundum og
græða stundum og eiga ekki að
geta komið grenjandi í faðm stjórn-
valda ef þau tapa vegna þess að þau
græða í annað skipti. Fólk gerir að
jafnaði einungis einn stóran lána-
samning og hefur ekki tök á að
jafna út ófyrirséðar breytingar á
honum eins og fyrirtæki.
Eru samningar breytanlegir vegna þess að
verðbólga var meiri en forsendur gerðu ráð fyrir?
Eftir Berg
Hauksson » Verktakinn sem er
einn af stærri verk-
tökum landsins, ÍAV,
bar sem sagt ekki
ábyrgð á þeim samningi
sem félagið hafði undir-
ritað.
Bergur Hauksson
Höfundur er lög- og viðskiptafræð-
ingur.
Karl Sigurbjörns-
son biskup, er með
ábendingu á Fésinu.
„Oft er gott sem
gamlir kveða“ segir
biskup: „Menn skulu
ekki dagráðs leita að
sýslu sinni eða heim-
anförum sínum, fyrir
því að guð skóp daga
alla góða. Sjö eru
dagar í hverri viku.
En góður maður og skynsamur
skal hefja sýslu sína eða för sína á
þeim degi er honum líst sér hag-
legastur og veður er gott.“
(Úr fornri prédikun í Hauks-
bók).
„Við þurfum að byggja hér
hvetjandi samfélag. Þar sem fólk
finnur stuðning frá stjórnvöldum
þegar það leggur sig fram um að
bæta líf sitt og annarra. Lög og
reglur mega ekki ganga gegn heil-
brigðri skynsemi fólks því ella
dvínar öll virðing fyrir þeim og
það grefur undan samfélagssátt-
málanum,“ sagði Bjarni Bene-
diktsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins, á Fésa-bókar síðu
sinni maí 2012, í tilefni umæla Ás-
mundar Stefánssonar á fundi 21.5.
2012 um lífeyrismál. Fyrrverandi
forseti ASÍ, sagðist þar „ekki hafa
haft hugmyndaflug til að láta sér
detta í hug að stjórnvöld myndu
ganga svo langt í tekjutengingu
ellilífeyris eins og þau hafa gert.
Það skipti í dag engu máli hvort
verkakona á lágmarkslaunum
hefði greitt í lífeyrissjóð eða ekki.
Hún væri jafnsett. Í dag eru 49%
þeirra sem eru á hjúkrunarheim-
ilum með engar tekjur úr lífeyr-
issjóðum og þurfa því ekki að
greiða með sér“, sagði Ásmundur
og bætti við „að þetta hlutfall
myndi lækka á næstu árum þegar
aldrað fólk sem ekki er með lífeyr-
isréttindi félli frá, en fólk með líf-
eyrisréttindi kæmi inn í þess
stað“. „Þegar það borgar sig ekki
lengur að greiða í lífeyrissjóð
verða skyldugreiðslur óskiljan-
legar fólki. Svipað og vinna verður
tilgangslaus fyrir þá sem heyra að
bætur til þeirra sem eru utan
vinnumarkaðar eru hærri en
launagreiðslurnar,“ sagði Bjarni
Benediktsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins, einnig á
Fés-bókinni sinni.
Ummælin „þetta fólk“
um fjárvana fólk voru
af öðrum toga á
landsfundi, en muna
þarf að allir sem skatt
hafa greitt eru með
lífeyrisrétt Almennra
trygginga og ekki
gleyma því.
Þess vegna voru
þessar skoðanir
fræðimanna settar
fram;
Ólafur Jóhannesson: Sennilega
væri löggjafanum heimilt að
skerða eftirlauna- og lífeyrisrétt
þótt gild rök mæltu gegn því.
Greiðslur sem starfsmaður innir
sjálfur af hendi eigi þó að njóta
verndar.
Gaukur Jörundsson: Endurgjald
fyrir vinnu og fyrir bein fjár-
framlög réttahafanna njóta vernd-
ar. Ekki takmarkað við að rétt-
urinn sé orðinn virkur né
fjárframlag starfsmanns.
Stjórnsýsluafglöp fjármálsnill-
inga í netbólunni og einka-
bankabólunni þekkjum við öll og
vitum að „snillin“ var hræðilegur
smitsjúkdómur sem smitaði alla
fjárgeymslumenn og jafnvel gætn-
ustu konur í þeirri stétt með lottó
leikjaræði. Snilldin m.a. núna er
að hækka lífeyrisaldur til að
minnsta kosti sjötíu og tveggja
ára aldurs vegna fjárglæfra lífeyr-
issjóðanna á liðnum árum. Ríkis-
og bæjarsjóðurinn er í um 500
milljörðum króna í mínus og aðrir
sjóðir í – 100 milljörðum króna.
Nú er að duga eða drepast, lífeyr-
isjóðsmenn! 67+ voru um 26.000 í
desember 2010 en verða um
60.000 í desember 2030. Í nýlegum
mannfjöldaspám hefur verið miðað
við að 8% til 10% mannfjölda á Ís-
landi sé 67+ undanfarin ár, en
verði líklega um 17% 2030 og um
19% 2050. Ef við gefum okkur að
Íslendingar verði 375 þús. 2050
verða 67+ um 71.400. Árleg aukn-
ing undanfarið hefur verið rúm-
lega 1% en stefnir í 3% um 2020,
en tekur svo að lækka aftur að
1%.
Ásmundur kynnti á fundinum
útreikninga á því hvað samfélagið
væri að greiða mikið fyrir þjón-
ustu við aldraða og hvað aldraðir
væru að greiða mikið til þess með
sköttum sínum. Niðurstaða hans
var að aldraðir fjármögnuðu sjálf-
ir útgjöld vegna lífeyris og hjúkr-
unarheimila. Samfélagið greiddi
ekkert til þessara verkefna. Ás-
mundur sagðist vera „sam-
viskubitinn út af þessari óáran“.
Farið því varlega með afleið-
ingar aukinna lífsgæða og gætið
sjóðanna ykkar vel, núverandi
greiðendur, svo eitthvað verði til á
öldrunarskeiði ykkar. En hjálpið
jafnframt okkur í verkefnum við
að bæta öldrunarþjónustu þeirra,
sem eru búin að greiða sín um-
sýslugjöld. Svo getum við sest nið-
ur og fundið leiðina að enn meiri
lífsgæðum og öllum týndu sjóð-
unum. Nýjustu tölur frá höf-
uðborgarsvæðinu sýna um 400
rýma skort á hjúkrunarrýmum og
dvalarheimilisrými eru engin föl
lengur. Daggjöld fást ekki leiðrétt,
sjóðirnir finnast ekki og Hrafn-
istuheimilin hafa hætt að greiða
áfallnar lífeyrisskuldbindingar til
Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins.
En engar áhyggjur. Góðir ráð-
herrar og skynsamir hefja, án efa,
bráðlega sýslu sína. Vonandi í
góðum veðrum og sjö góð dagráð í
farteski, því þeir finna sem finna
vilja. En viljann hefur núverandi
ráðherra og fylgdarlið skort til
verka við hagsmunamál þeirra
sem aldraðir eru.
Fyrir tilstuðlan sjálfsprottinna
félagasamtaka og okkar trygging-
arsjóða, hefur orðið bylting í öldr-
unarumhyggju á liðnum áratugum.
En heldur betur þarf, ef duga skal
til næstu áratuga.
Einar Ben. sagði:
Láttu smátt en hyggðu hátt,
heilsa kátt ef áttu bágt.
Leik ei grátt við minni mátt,
mæltu fátt og hlæðu lágt.
Hvetjandi samfélag,
en hvar eru sjóðirnir?
Eftir Erling
Garðar Jónasson »Einar Ben sagði:
Láttu smátt en
hyggðu hátt/heilsa kátt
ef áttu bágt./Leik ei
grátt við minni mátt/
mæltu fátt og hlæðu
lágt.
Erling Garðar Jónasson
Höfundur er formaður Samtaka aldr-
aðra.
Ársalir ehf fasteignamiðlun
533 4200 og 892 0667
arsalir@arsalir.is
Engjateigi 5, 105 Rvk
Björgvin Björgvinsson, löggiltur fasteignasali
ÁRSALIR
FASTEIGNAMIÐLUN
533 4200
FASTEIGNASALA
FYRIRTÆKJASALA - LEIGUMIÐLUN
Vantar allar stærðir og gerðir eigna á skrá
.... Hafðu samband
Svalaskjól
-sælureitur innan seilingar
Smiðsbúð 10 • 210 Garðabær • Sími: 554 4300 • Fax: 564 1187
Við höfum framleitt viðhaldsfría
glugga og hurðir í 29 ár
Nánari upplýsingar á www.solskalar.is
Frábært skjól gegn vindi og regni
Yfir 40 litir í boði!
Hentar mjög vel
íslenskri veðráttu