Morgunblaðið - 30.08.2013, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. ÁGÚST 2013
GLEROGSPEGLAR     

  

 
     
        
     
  
  

SÍ
A 196
9




  
  
 !"






Stundum förum við
aftur á bak í öryggis-
málum, sennilega
vegna þess að lítil eða
engin umræða fer nú
orðið fram um þessi
mál í fjölmiðlum. Það
er staðreynd að fjöl-
miðlar áttu mjög
stóran þátt í fækkun
sjóslysa með ítarlegri
umfjöllun sinni um
þessi mál á sínum
tíma.
Felld hafa verið út ákvæði sem
fjölluðu um bjölluskápa í kaflanum
um slysavarnir í höfnum sem voru
í reglugerð um hafnamál nr. 326/
2004. Hafnarsamband Íslands
lagði til við innanríkisráðuneytið
að umrædd ákvæði yrðu felld út
úr reglugerð um hafnir og var það
gert með reglugerð nr. 584/2012
að fengnum jákvæðum umsögnum
hafnaráðs og siglingaráðs.
Fróðlegt væri að vita hvernig
fulltrúar sjómanna í siglingaráði,
sem nú hefur því miður verið lagt
niður, hafa tekið þessari tillögu
um að fella úr gildi þann hluta
reglugerðar þar sem krafist er
bjölluskápa á bryggjum, en bjöllu-
skápur er einn hluti af örygg-
isbúnaði hafna.
Bjölluskápar voru og eru örygg-
istæki í mörgum höfnum landsins
þar sem þeim hefur verið haldið
við, þeir eru eða voru tengdir við
neyðarlínuna 112 en voru áður
tengdir við lögreglustöðvar þar
sem var sólarhringsvakt. Hér áður
fyrr, áður en bjölluskápar komu
til sögunnar, voru símar á bryggj-
um sem almenningur gat gengið í
og hringt að vild, þeir voru einnig
ætlaðir og notaðir sem neyð-
arsímar.
Bjölluskápar eru fyrst og
fremst neyðartæki ef slys ber að
höndum og eru hugsaðir sem auð-
veld leið til að ná í hjálp sem fyrst
ef slys ber að höndum, það hefur
ekkert breyst. En til þess að þeir
megi teljast neyðar- og örygg-
isbúnaður þurfa þeir
alltaf að vera í lagi
svo hægt sé að
treysta þeim, þetta
hefur því miður ekki
alls staðar verið
þannig. Í mjög mörg-
um höfnum hefur
þessi búnaður verið
meira og minna í
ólagi og þá ekki
reynst það örygg-
istæki sem til er ætl-
ast. Aftur á móti hafa
margar hafnir alltaf
getað haldið þessum
búnaði í góðu lagi.
Hvaða rök hafa menn sem eru á
móti bjölluskápum? Svarið við því
er að þeir séu alltaf bilaðir og allt
of dýrt að halda þeim við og þar
með í lagi. Það sé því falskt ör-
yggi að vera með þessi tæki meira
og minna biluð við hafnirnar. Og í
öðru lagi segja þeir sem ekki vilja
bjölluskápa að allir sem leið eiga
um hafnirnar séu nú þegar með
farsíma upp á vasann og geti því
hringt í 112 eða lögreglu ef slys
ber að höndum. (Ekki treysti ég
mér til að fullyrða það að allir sem
eiga leið um hafnir séu með far-
síma.) Hvað varðar bilaða bjöllu-
skápa, þá er það rétt að bilaður
bjölluskápur gefur auðvitað falskt
öryggi, eins og allur annar bilaður
öryggisbúnaður, en hvers vegna
geta margir starfsmenn hafna
ávallt haldið sínum bjölluskápum í
lagi?
Bjölluskápur sem er í lagi virk-
ar á eftirfarandi hátt ef slys
verða: Þegar hann er ræstur gefur
hann strax samband við 112 eða
vaktstöð sem hefur sólarhrings
vakt, og blátt blikkandi ljós kvikn-
ar þannig að allir á viðkomandi
hafnarsvæði vita að þarna hefur
orðið slys, þannig að allir sem eru
á hafnarsvæðinu geta komið til
hjálpar.“
Þannig virkar þetta ekki ef
menn væru svo heppnir að vera
með farsíma þegar þeir verða vitni
að slysi. Viðkomandi tæki GSM-
símann hringdi í 112 og tilkynnti
slysið og hann einn og neyðarlínan
vita þá að slys hefur orðið, og
neyðarlínan getur þá byrjað að
kalla til björgunarfólk, þarna er
mikil munur á. Neyðar SOS-
bjölluskápar við Reykjavíkurhöfn
hafa sem betur fer ekki verið fjar-
lægðir eins og kannski ætlast er
til.
Að taka út neyðarbjölluskápa er
sjónarmið og niðurstaða þeirra
manna sem fjalla um öryggismál
hafna. Vonandi halda þær hafnir
sem hafa verið með bjölluskápa í
lagi áfram að halda þeim við. Það
er mín skoðun að það auki öryggi
þeirra manna sem eiga leið um
þær hafnir. En mér er sagt að
lagt hafi verið til í Siglingaráði að
setja heimildarákvæði um að hafn-
ir mættu hafa bjölluskápa ef þær
vildu, en það ótrúlega gerðist að
þessi tillaga var felld og því eiga
ekki að vera bjölluskápar í höfn-
um landsins.
Ég hef á mínum sjómannsferli
þrisvar þurft að nota hafnarneyð-
arsíma þegar menn höfðu fallið í
höfnina í Vestmannaeyjum, í öllum
tilfellum í svartamyrkri. Í tveimur
tilfellum gátum við með hjálp lög-
reglu og nærstaddra sjómanna
bjargað manni frá drukknun úr
grútarblandaðri höfninni. En í
þriðja tilfellinu var það of seint.
Ég hef því efasemdir um að það
hafi verið rétt ákvörðun að fella
neyðarbjölluskápa út úr umræddri
reglugerð.
Eru neyðarbjölluskápar í
höfnum óþörf öryggistæki?
Eftir Sigmar Þór
Sveinbjörnsson » Stundum förum við
aftur á bak í örygg-
ismálum, sennilega
vegna þess að lítil eða
engin umræða fer nú
orðið fram um þessi mál
í fjölmiðlum.
Sigmar Þór
Sveinbjörnsson
Höfundur er fyrrverandi stýrimaður,
skipaskoðunarmaður og áhugamaður
um öryggismál sjómanna.
Í nýrri mannfjölda-
spá Hagstofunnar
kemur fram að gert
er ráð fyrir að Ís-
lendingum fjölgi um
33% til ársins 2060
þegar þeir verða
orðnir rúmlega 430
þúsund talsins. Að
sama skapi hækkar
meðalaldur en nú
mega íslenskar konur almennt
gera ráð fyrir því að verða 84 ára
og karlar 81 árs. Árið 2060 mun
meðalaldurinn hafa hækkað í rúm
88 ár hjá konum og tæplega 87 ár
hjá körlum. Við, sem störfum í
þjónustu við aldraða, fylgjumst
eðlilega mjög vel með þróuninni.
Almennt má segja að fjölgun í
hópi eldri borgara verði um 30% á
hverjum áratug sem framundan
er. Svo þetta sé sett í nánara sam-
hengi fjölgar þjónustuþegum í
öldrunarþjónustu á Íslandi um
3-4% á hverju einasta ári næstu
áratugina.
Við höfum í mörg undanfarin ár
bent stjórnvöldum á nauðsyn þess
að móta raunhæfa framtíðarstefnu
í málaflokknum og fylgja henni
eftir með aðgerðum sem mætt
geta aukinni þjónustuþörf í sam-
félaginu. Sjálfur starfa ég á öldr-
unarheimilum þar sem reynt er
eftir fremsta megni að veita þeim
andlega, líkamlega og félagslega
vellíðan sem þurfa á mestri þjón-
ustu að halda. Í forsendum fyrir
starfsemi nær allra dvalar- og
hjúkrunarheimila landsins er ekki
miðað við að heimilin skili fjár-
hagslegum arði til eigendanna,
heldur er öllum tekjum rekstr-
arins varið til starfseminnar
sjálfrar, þjónustu og eftir atvikum
til frekari uppbyggingar.
Hvaðan koma tekjurnar?
Tekjur af rekstri öldrunarheim-
ila eru nánast eingöngu daggjöld
sem greidd eru úr ríkissjóði og
stjórnvöld ákveða einhliða. Þrátt
fyrir ítrekaðar óskir hefur aldrei
fengist uppgefið hvaða útreikn-
ingar liggja til grundvallar
ákvörðun um upphæð daggjald-
anna. Sömuleiðis hafa stjórnvöld í
mörg ár komið sér hjá því að gera
samning um þá þjónustu sem þau
vilja að öldrunarheimilin veiti og
starfa þau því flest án neinna
samninga við ríkið.
Ríkisendurskoðun
staðfestir vandann
Öllum er ljóst að þróun dag-
gjalda á umliðnum árum hefur
ekki fylgt raunverulegri þróun á
kostnaðarliðum öldrunarheimila
og þrátt fyrir umfangsmiklar
hagræðingaraðgerðir á síðustu ár-
um standa daggjöldin ekki lengur
undir eðlilegum rekstri. Flest
hjúkrunar- og dvalarheimili lands-
ins hafa verið rekin með halla
undanfarin ár og nú eru sterkar
vísbendingar um að árið 2013
verði erfiðast í samanburði við síð-
ustu ár. Í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar um dvalarheimili, sem gefin
var út í nóvember 2012, segir að
rekstur dvalarrýma hafi verið rek-
inn með verulegu tapi um langt
skeið og skýrsla sömu stofnunar
um hjúkrunarrými frá því í febr-
úar 2012 gefur síður en svo til
kynna of gott ástand í málaflokkn-
um.
Þarf að hætta lög-
bundinni þjónustu?
Nýjar reglur heilbrigðisyf-
irvalda um innritanir
á dvalar- og hjúkr-
unarheimili, sem tóku
gildi árið 2008, gerðu
beinlínis ráð fyrir því
að umönnun, hjúkrun
og önnur þjónusta
myndi aukast á öldr-
unarheimilunum enda
flytjast einstaklingar
nú veikari á heimilin
en áður. Hins vegar
var ekki gert ráð fyrir
hækkun framlaga frá
ríkinu samfara kröfu um aukna
þjónustu. Nú er svo komið að
launakostnaður til þeirra sem fá
greitt samkvæmt kjarasamningum
á öldrunarheimilum nemur á
bilinu 75-80% af heildarkostnaði
við rekstur heimilanna. Ekki verð-
ur gengið lengra í hagræðingu og
niðurskurði án þess að hætta ein-
hverri lögbundinni þjónustu.
Kröfugerð án samráðs
og kynningar
Á vef velferðarráðuneytisins var
fyrir nokkru birt „Kröfulýsing fyr-
ir öldrunarþjónustu“, 2. útgáfa. Í
henni eru tíundaðar ýmsar kröfu-
gerðir sem snúa að þjónustu og
aðhlynningu við heimilisfólk á
hjúkrunar- og dvalarheimilum.
Enda þótt þar sé ýmislegt gott að
finna er vert að taka fram að
kröfugerðin var hvorki unnin í
samráði við öldrunarheimilin né
hefur hún verið kynnt formlega
fyrir rekstraraðilum. Þá er heldur
ekki að sjá að kröfurnar hafi verið
kostnaðarmetnar að neinu leyti –
þó er það forsenda þess að unnt
sé að uppfylla þær. Það skýtur
nokkuð skökku við að á sama tíma
og ríkisvaldið kemur sér hjá að
gera þjónustusamninga við öldr-
unarstofnanir landsins skuli
stjórnvöld setja fram auknar þjón-
ustukröfur vitandi vits að núver-
andi fjárframlög duga ekki fyrir
núverandi kröfum ríkisins.
Breytinga er þörf strax
Nú er kominn sá tímapunktur
að stjórnvöld verða að gera það
upp við sig hvaða þjónustu þau
vilji bjóða þeim sem þurfa á
hjúkrunar- eða dvalarrýmum að
halda. Kröfur stjórnenda og
starfsfólks í öldrunarþjónustu til
fjárveitingavaldsins eru hvorki
miklar né ósanngjarnar. Aðeins er
farið fram á að greitt sé eðlilegt
og sanngjarnt verð fyrir þá þjón-
ustu sem veita á öldruðum og að
verðið sé uppfært með reglu-
bundnum og eðlilegum hætti.
Þetta þarf að laga strax. Treysti
stjórnvöld sér ekki til að greiða
eðlilegt verð fyrir núverandi þjón-
ustu er eðlilegt að þau svari því
hvaða þjónustu þau vilji að öldr-
uðum sé veitt á næstu árum.
Stefnuleysi og glundroði sem ríkt
hefur í þessum mikilvæga mála-
flokki er smánarblettur á stjórn-
kerfinu og íslenska velferðarsam-
félaginu. Aldraðir hafa skilað sínu
dagsverki til uppbyggingar sam-
félagsins. Þeir eiga það skilið að
þessi málaflokkur sé í góðu lagi.
Tímabært að
stjórnvöld svari því
hvað þau vilja í
málefnum aldraðra
Eftir Pétur
Magnússon
Pétur Magnússon
» Stefnuleysi og
glundroði sem ríkt
hefur í málefnum aldr-
aðra er smánarblettur á
stjórnkerfinu og ís-
lenska velferðarsam-
félaginu.
Höfundur er forstjóri
Hrafnistuheimilanna.