Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.08.2013, Blaðsíða 45

efnin eru lögð á borðið, rökin með og á móti flutt og
rædd. Umbjóðendur stjórnmálamanna, fólkið í land-
inu, vita þá eða mega vita hvaða kostir eru fyrir
hendi.
Menn, sem með sjálfum sér, svo þröngum hópi og
loks fjölmennum, hafa krufið mál inn að beini og
brotið til mergjar, eiga létt með að tala fyrir þeim.
Slík yfirferð kemur sér einnig vel við aðrar aðstæður.
Líka þegar hið óvænta gerist. Þá bregðast þeir réttar
við sem hafa tamið sér að forðast ekki ákvörðun en
hinir sem berast fælnir undan.
Dagarnir hans Roosevelts
Oft hefur verið rætt um hina frægu „fyrstu hundrað
daga“ í langri embættistíð Franklíns Roosevelts for-
seta Bandaríkjanna. Hann tók við sínu embætti 4.
mars 1933. Heimskreppan stóð enn. Kreppan sú hin
mikla var að mestu mannanna verk, heimatilbúin í
Bandaríkjunum og barst þaðan út um veröld víða
með þeim afleiðingum sem því fylgdi. Sagt er að
skipt hafi sköpum hvað Franklín Roosevelt gerði
fyrstu 100 dagana í embætti. Því er gjarnan slegið
föstu í framhaldinu að ný stjórnvöld hafi aðeins 100
daga til að koma því fram sem þarf. Roosevelt sendi
þinginu vissulega mikilvæga löggjöf sem það af-
greiddi á þessum frægu 100 dögum. Og úr kreppunni
dró jafnt og þétt á næstu árum. En þá tók hún nýja
dýfu. Það vill gleymast. Þegar menn eru hvað hug-
fangnastir yfir „100 dögum Roosevelts“, sem alls
ekki má gera lítið úr, gleymist að eftir átta ára valda-
tíð var atvinnuleysi í Bandaríkjunum enn um 18%.
Það ástand breyttist ekki fyrr en með þátttöku
Bandaríkjanna í stríðinu mikla og þeirri yfirburða-
stöðu í efnahagslífi heimsins sem þeir fengu í stríðs-
lok, þar sem stór hluti heimsins kom illa fjárhagslega
laskaður frá stríðinu og með flesta innviði sína í rúst.
(Ekki þó Íslendingar.) Það er annað sem rétt er að
skoða í tengslum við „100 dagana“. Valdaskipti fóru
fram með öðrum hætti í Bandaríkjunum þá en nú er.
Roosvelt sigrar Hoover forseta í kosningum í nóv-
ember 1932, en tekur ekki við embætti forseta
Bandaríkjanna fyrr en 4. mars 1933, eða meira en
100 dögum síðar. Hin langa bið eftir valdaskiptum
var mjög bagaleg, því heimskreppan herti takið að
hálsi Bandaríkjanna dag frá degi. Herbert Hoover
lifði í þrjá áratugi eftir tap sitt. Alla sína tíð kenndi
hann þessum tíma, en þó einkum afstöðu Roosvelts
til tillagna sinna, um það að kreppan leystist ekki fyr-
ir stjórnarskipti, en fór versnandi. Það var ekki sann-
færandi ásökun.
En biðin til valdaskipta gaf tilvonandi forseta góð-
an tíma til að velja ráðherra og undirbúa sín fyrstu
skref í embætti. Hann ræddi við fjölda manna á þeim
tíma um ráð gegn kreppunni. Einna mesta athygli
vekur hve forysta verslunar- og viðskiptalífs og stór-
fyrirtækja var á röngu róli, hugmyndasnauð og upp-
gefin. Sama má segja um fræðasamfélagið.
Hoover, fráfarandi forseti, var klossfastur í sínum
kenningum sem kjósendur höfðu hafnað og athygl-
isvert var að helstu ráð hans til eftirmannsins voru
m.a. þau að hækka skatta til að ná niður ríkissjóðs-
halla. Þá leið íhaldsmannsins leist demókratanum
Rossevelt ekki á við þær aðstæður. Stundum er allt
með öfugum formerkjum. Þannig er það þessa dag-
ana, þegar að gamli maóistinn Barroso hjá ESB
reynir að skattleggja Grikki út úr þeirra vanda.
Ólíkir samtímamenn
Þegar Roosevelt fagnaði 51 árs afmæli sínu, 30. jan-
úar 1933 og bíður þess að taka við sínu embætti rúm-
um mánuði síðar, berast fréttir af því að forseti
Þýskalands hafi falið Adolf Hitler kanslaraembættið
í ríkisstjórn og þar í landi verði boðað til kosninga 5.
mars, daginn eftir að Roosvelt á að verða forseti.
Fljótlega eftir þær kosningar var Hitler kominn með
alræðisvald. Þessir tveir ólíku menn eiga eftir að
verða samtímis á hinu alþjóðlega sviði, fyrirferð-
armeiri en flestir og hafa mikil áhrif á tilveru hvor
annars. Þeir deyja með þriggja vikna millibili vorið
1945.
Annar kvaddi sem helsti sigurvegari styrjald-
arinnar ógurlegu, sem hinn stofnaði til og sá liggur
sem brunaþúst í brunarústum höfuðborgar Þriðja
ríkisins.
Morgunblaðið/Eggert
Fjaran í Borgarnesi.
4.8. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45