Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.03.2014, Qupperneq 6

6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9.3. 2014
Oft var talið best að þekktar skrautfjaðrir væru ekki formlegir
og opinberir félagar kommúnistaflokka og jafnvel mælt með
þeirri aðferð af hálfu ráðamanna í Moskvu.
Bandaríski blökkumaðurinn Paul Robeson var
heimsfrægur leikari og söngvari, hann lést 1976.
Hann heillaðist svo af Sovétríkjum Stalíns að hann
varði hikstalaust fjöldamorð og aðra grimmd
leiðtogans. Árið 1998 ljóstraði Gus Hall, lengi
leiðtogi bandaríska kommúnistaflokksins, því
upp að Robeson hefði verið „stoltur félagi“ í
flokknum.
K
vikmynd sem gerð var
um Nelson Mandela
og baráttu hans og
Afríska þjóðarráðsins,
ANC, fyrir réttindum
svartra Suður-Afríkumanna varð
mjög vinsæl. Friðarverðlaunahafinn
er þar sýndur sem sá heillandi leið-
togi sem hann greinilega var, mað-
urinn sem lét ekki áratuga fangels-
isvist buga sig. Og alls enginn
kommúnisti. En hvers vegna tor-
tryggðu leiðtogar Vesturlanda hann
svo mjög, hvers vegna var hann
jafnvel enn á skrá yfir hryðjuverka-
menn í Bandaríkjunum skömmu eft-
ir að hann varð forseti 1994? Voru
þeir innst inni hrifnir af aðskiln-
aðarstefnu hvíta meirihlutans?
Ekkert bendir til þess. Ævi-
söguritari Margaret Thatcher,
Charles Moore, vitnar í Mandela
sjálfan sem sagði: „Thatcher var
óvinur apartheid.“ Það voru tengslin
við suður-afríska kommúnista sem
bæði hún og Ronald Reagan höfðu
illan bifur á. Þau óttuðust að Man-
dela væri úlfur í sauðargæru, myndi
gera S-Afríku að alþýðulýðveldi með
öllum þeim hörmungum sem það
myndi hafa í för með sér.
Sjálfur neitaði Mandela alla tíð að
hann væri eða hefði verið félagi í
kommúnistaflokknum sem var mjög
hollur Moskvu í kalda stríðinu. En
nokkru eftir andlát forsetans fyrr-
verandi skýrði leiðtogi komm-
únistaflokksins frá því að Mandela
hefði ekki bara verið flokksfélagi
um 1960, skömmu áður en hann var
fangelsaður, heldur setið í mið-
stjórn! Þessar upplýsingar hafa ver-
ið staðfestar með öðrum gögnum.
En var hann kommúnisti sem
snerist ekki hugur fyrr en Sov-
étríkin voru öll 1991? Um það deila
menn nú. Bent er á að hann hafi
líklega fremur verið „pragmatisti“,
jafnvel tækifærissinni. Hann hafi
álitið það henta sér og ANC um
1960 að hafa fullan stuðning komm-
únista sem voru vel skipulagðir og
nutu aðstoðar og peninga Moskvu-
valdsins. Stefna hans eftir að hann
náði loks völdum bendir ekki til
þess að þá hafi blundað í honum
einhverjar marxískar hugmyndir.
Eftir valdatökuna óttuðust Mandela
og ANC mjög að róttækar aðgerðir
myndu hræða hvíta kaupsýslu-
menn, þeir myndu yfirgefa landið
og efnahagskerfið fá alvarlegan
skell, allt færi í bál og brand. S-
Afríka yrði enn eitt landið í álfunni
sem hryndi. Lítið var því hróflað
við fjármálakerfinu.
Reyndar benda heimildir til
þess að eftir ferð Mandela til
nokkurra Afríkuríkja 1962 hafi
hann þegar byrjað, eftir sam-
töl við leiðtoga nýfrjálsra ríkja, að
efast um réttmæti tengslanna við s-
afríska sovétkommúnista.
En hverjar voru stjórnmálaskoð-
anir Mandela þegar hann var ung-
ur, á sjötta áratugnum? Þá var
hann herskár marxisti, um það þarf
varla lengur að deila. Breski fræði-
maðurinn Stephen Ellis hefur kynnt
sér 627 blaðsíðna handrit að end-
urminningum sem Mandela ritaði
sjálfur í fangelsinu á áttunda ára-
tugnum en aldrei voru gefnar út.
Opinber ævisaga hans styðst að
hluta við handritið en ýmsu eldfimu
sleppt. Handritið fann Ellis á Minn-
ingarsafninu um Mandela en
nokkra útsjónarsemi þurfti til að
finna það. Allt bendir til að for-
stöðumönnum safnsins hafi ekki
þótt ástæða til að flíka því og það
er skiljanlegt. Ímynd leiðtogans
breytist nokkuð við að lesa skrifin.
„...og blóðið streymir
um göturnar“
Oft hefur verið sagt að ANC hafi í
reynd verið undir yfirstjórn komm-
únistaflokksins. S-afrískir komm-
únistar hófu að skipuleggja vopnaða
uppreisn með aðstoð Sovétmanna
og Kínverja gegn minnihlutastjórn
hvítra árið 1960. Mandela studdi
ályktun þess efnis í miðstjórn þótt
opinber stefna ANC væri að beita
bæri friðsamlegum mótmælum.
En hvað vildi hann gera, var rétt
að beita ofbeldi sem gat þýtt að
saklaust fólk léti lífið, stunda
hryðjuverk jafnvel þótt blökkumenn
væru almennt andvígir slíkum að-
ferðum? Eitt er víst að upp úr 1950
var hann ekki í neinum friðarhug,
að eigin sögn í handritinu. Hann
var bitur og fannst að hvítir
S-Afríkumenn þyrftu að snýta
rauðu. Hann vildi finna og sjá „blítt
loftið lykta af púðurreyk, glæsilegar
byggingar hrynja og blóðið streym-
ir um göturnar“. Og annars staðar
staðar tjáir hann skýrt þankagang
stalínista varðandi forystuhlutverk
marxista: „Þetta er ekki spurning
um grundvallaratriði eða óskhyggju.
Ef valdbeiting eflir [baráttuna] þá
verður að notast við hana, hvort
sem meirihlutinn er sammála því
eða ekki.“
Enginn
friðarsinni í
upphafi
NELSON MANDELA ER EKKI SÍST MINNST FYRIR AÐ HAFA
SÆTT KYNÞÆTTINA. EN Á SÍÐUSTU ÁRUM HAFA VERIÐ
BIRT GÖGN SEM SÝNA AÐ Á YNGRI ÁRUM VILDI HANN
BEITA VOPNUM EKKI SÍÐUR EN ORÐUM.
Paul
Robeson
LEYNDARHJÚPUR
Nelson Mandela ræðir við börn í Jóhannesarborg skömmu eftir að honum var
sleppt úr haldi árið 1990. Hann varð forseti Suður-Afríku árið 1994.
AFP
* Það er ótrúlegt að svona margt fólk skyldi skrökvaum þetta svona lengi. Stephen Ellis, prófessor í sagnfræði.AlþjóðamálKRISTJÁN JÓNSSON
kjon@mbl.is
HEIMURINN
NÍGE
LAGO
samkyn
Nígeríu
hefur v
refsað fyrir
kynmök, refsingin
var í samræmi
við lög íslams í bo
landsins. Fékk hv
Afríkuríkið
selt Sa
um
Muammars
en þar
r fyrir
is Gjan
eðf
ÆNUG
Íþróttame
frá Úkraínu
munu taka þátt í
Ólympíuleikum
fatlaðra í Sotsjí
sögn ráðaman þróttahreyfingar landsins.
Þeir vöruð ð ef Rússar ýttu
enn und i farið svo að
íþrótt
BANDARÍKIN
WASHINGTON
Það mun taka
Bandaríkjamenn tvö
ár og hugsanlega
milljarða dollara að
lagfæra þann skaða
sem uppljóstrarinn Ed
þjóðinni, se
bandaríska