Morgunblaðið - 26.07.2014, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
ÍNoregi hefureftirlit veriðhert af ótta
við að hryðju-
verkamenn muni
láta til skarar
skríða. Ekki er vit-
að hvenær, en upp-
lýsingar Öryggisþjónustu
norsku lögreglunnar þykja
áreiðanlegar. Í fréttum hefur
komið fram að ógnin er talin
stafa af hópi vígamanna sem
snúið hafi aftur til Evrópu eft-
ir að hafa barist í Sýrlandi.
Í Sýrlandi berjast nú um 12
þúsund erlendir vígamenn
með uppreisnarmönnum.
Flestir koma þeir frá araba-
löndum og berjast með sam-
tökunum Ríki íslams, sem hafa
haslað sér völl í Sýrlandi og
náð undir sig miklu landsvæði
í Írak, þar á meðal stórborg-
inni Mosul, þrátt fyrir fáa liðs-
menn.
Talið er að um tvö þúsund
þessara erlendu vígamanna
komi frá ríkjum Evrópusam-
bandsins og kom fram í frétt
frá AFP að miðað við höfðatölu
væru þeir líklega flestir frá
Noregi.
Óttast er að þegar þessir
menn snúi aftur til Evrópu
muni þeir reyna að breiða út
harðlínustefnu sína og reyna
að fá unga menn til liðs við sig
til að fremja hryðjuverk heima
fyrir og erlendis. Í þessu sam-
hengi er iðulega vísað til þess
að hryðjuverkamaðurinn, sem
myrti fjóra í Gyðingasafninu í
Brussel í maí, barðist með
uppreisnarmönnum í Sýrlandi
í rúmt ár og þegar hann var
handtekinn voru vopn hans
vafin í klæði merkt Ríki ísl-
ams.
Samtökin, sem nú kalla sig
Ríki íslams, hafa gengið undir
ýmsum nöfnum. Í sjö ár var
markmið þeirra að steypa
stjórninni í Írak og bar barátta
þeirra lítinn árangur. Sam-
tökin voru við það að fjara út
þegar uppreisnin var gerð í
Sýrlandi í upphafi árs 2011.
Liðsmenn samtakanna, sem þá
hétu Ríki íslams í Írak og Sýr-
landi og ýmist voru skamm-
stöfuð ISIS eða ISIL, skárust
í leikinn í Sýrlandi og óx smám
saman fiskur um hrygg. Þau
komust yfir vopn og peninga
og nýir liðsmenn gengu í raðir
þeirra. Um leið urðu samtökin
róttækari. Með reynsluna frá
Sýrlandi í veganesti og betri
vopnabúnað hófu samtökin
sókn í Írak fyrir nokkrum vik-
um.
Samtökin lýstu yfir því 29.
júní að þau hefðu stofnað ísl-
amskt ríki, nýtt íslamskt kalíf-
at, og leiðtogi þeirra, Abu
Bakr al-Baghdadi, yrði í for-
ustu og kallaðist framvegis
Ibrahim kalífi. Því
var bætt við að
hann væri kalífi
múslima alls stað-
ar og „öllum mús-
limum bæri skylda
til að lýsa yfir holl-
ustu við Ibrahim
kalífa og styðja hann“.
Þessi yfirlýsing lítilla sam-
taka kann að virðast þýðing-
arlaus, en hana má þó ekki
vanmeta.
Ríki íslams fangar nú at-
hygli ungra íslamskra róttækl-
inga og ógnar því veldi hryðju-
verkasamtakanna al-Qaeda.
Næstum þrettán ár eru liðin
frá árásinni á Bandaríkin 11.
september 2001. Á meðan rót-
tækir múslimar hafa verið að
vaxa úr grasi hefur al-Qaeda
verið í vörn og foringjar sam-
takanna á flótta og í felum.
Ríki íslams tengdist áður al-
Qaeda, en sleit á tengslin. Með
yfirlýsingunni í lok júní sögðu
Samtökin í raun að al-Qaeda
ætti að lúta þeim. Einn liðs-
manna Ríkis íslams lýsir stöð-
unni svo að al-Qaeda séu sam-
tök, en „við erum ríki“:
„Osama bin Laden, megi guð
vera honum náðugur, barðist
fyrir því að stofna íslamskt
ríki til að ráða heiminum og –
lof sé guði – við höfum látið
draum hans rætast.“
Grundvallaratriði skilja
samtökin að. Stefna al-Qaeda
er að berjast gegn Vestur-
löndum og stjórnum araba-
ríkja með hryðjuverkum, en
Ríki íslams er á kafi í átökum
milli araba, súnníta við sjíta.
Al-Qaeda hefur gagnrýnt Ríki
íslams fyrir að drepa almenna
borgara og heyja stríð gegn
öðrum múslimum.
Hermt er að reiði og ör-
vænting ríki í röðum al-Qaeda.
Segja sérfræðingar að jafnvel
megi búast við því að samtökin
reyni nú að láta til skarar
skríða á Vesturlöndum til að
gera sig gildandi á ný í sam-
keppninni við Ríki íslams og
ná til ungra bókstafstrúar-
manna. Það er örugglega ein
ástæðan fyrir því að Banda-
ríkjamenn fóru í upphafi mán-
aðarins fram á að eftirlit yrði
hert á alþjóðlegum flugvöllum,
sem flogið er frá til Bandaríkj-
anna.
Ríki íslams er ekki hreyfing
afdalamanna. Hún rekur nú-
tímalegan áróður á netinu og
tekst þannig að höfða til ungra
íslamista um allan heim – líka
á Vesturlöndum – ýta undir
róttækni þeirra og fá þá til liðs
við sig á vígvöllum Austur-
landa. Óttinn við þessa menn
er ekki ástæðulaus. Hryðju-
verkaógnin er eins og ófreskja,
þegar eitt höfuð hennar er
skorið af vex annað í staðinn.
Um tólf þúsund
erlendir vígamenn
berjast með upp-
reisnarmönnum í
Sýrlandi}
Þegar vígamennirnir
snúa aftur
E
inu sinni gerðu vísindamenn til-
raun. Fimm apar voru í búri. Í
búrinu var stigi. Við enda stigans
var banani. Í hvert skipti sem
einhver apanna klifraði stigann
til að ná í bananann var ísköldu vatni sprautað
á hina fjóra. Eftir að aparnir höfðu nokkrum
sinnum klifið stigann, með þeim afleiðingum að
félagar þeirra fengu yfir sig vatnsgusur, þá
tóku þeir upp á að grípa í hvern þann sem
reyndi að klífa stigann og lemja hann hressi-
lega. Ekki leið á löngu þar til enginn apanna
reyndi að klifra upp stigann.
Vísindamennirnir tóku þá upp á því að skipta
einum apanna út fyrir nýjan apa. Nýi apinn
fékk auðvitað þá snilldarhugmynd að klifra upp
stigann sem þarna var og ná sér í gómsætan
bananann. Áður en hann var kominn upp
fyrsta þrepið höfðu hinir aparnir fjórir stöðvað hann og
tuskað duglega til. Nýi apinn hætti því á endanum að
reyna að klifra upp stigann, án þess að hafa nokkurn tíma
fengið yfir sig vatnsgusu eða vita hvers vegna hinir aparn-
ir lúskruðu á honum.
Síðan var öðrum af uprunalegu öpunum skipt út fyrir
nýjan apa, sem fékk auðvitað sömu snilldarhugmynd og
fyrsti nýapinn, og hlaut að sjálfsögðu sömu örlög.
Þannig gekk tilraunin þangað til að enginn af upp-
runalegu öpunum var eftir. Enginn reyndi að klífa stig-
ann. Vísindamennirnir spurðu apana sem eftir voru í
búrinu, sem að sjálfsögðu eru uppspuni einn og geta því
talað, hvers vegna enginn þeirra reyndi að klifra upp stig-
ann og hvers vegna þeir hefðu lamið hvern
þann sem reyndi það. „Ég veit það ekki,“ svör-
uðu þeir allir, „svona hefur þetta bara alltaf
verið gert“, meðan þeir reyktu fílterslausan
kamel og drukku volgan uppáhelling.
Tilraunin var að sjálfsögðu aldrei gerð og
aparnir voru aldrei til. En boðskapurinn
stendur. Þegar ástæðurnar fyrir því að gera
hlutina á einn veg en ekki annan eru ekki aðr-
ar en „Ég veit það ekki. Svona hefur þetta
bara alltaf verið gert,“ þá þarf fólk að líta í eig-
in barm.
Góður vinur sagði mér eitt sinn að forpokun
ætti sér stað í kynslóðum. Því fleiri kynslóðir
sem hafa komið á eftir manni, því forpokaðri
verður maðurinn. Sjálfur þoli ég ekki Justin
Bieber og One Direction. Fyrsta stig forpok-
unar er því þegar hafið, rétt eftir miðjan þrí-
tugsaldur. Mér til mikillar gleði hef ég þó dæmin fyrir
framan mig þess efnis að forpokun og stöðnun er ekki
óumflýjanlegur raunveruleiki og fasti í tilverunni, heldur
meðvituð uppgjöf fyrir því að aðlagast nýjungum og að
halda sjálfum sér við. Frændi minn, rétt tæplega átt-
ræður, ræðir enn við mig hugmyndir sem mér þykja
framúrstefnulegar, óraunhæfar og þar af leiðandi geipi-
lega spennandi. Ekkert: „þegar ég var ungur þá var þetta
gert svona, og þess vegna er það betra.“
Eins og maðurinn sagði: Forpokað framsóknarfólk sem
vill ekki útlenskt kjöt eða litasjónvarp fæðist ekki í því
ástandi. Það verður til yfir langa ævi, og þegar að því
kemur, þá er mál að linni. gunnardofri@mbl.is
Gunnar Dofri
Ólafsson
Pistill
Þá er mál að linni
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
BAKSVIÐ
Karl Blöndal
kbl@mbl.is
Norðmenn lýstu yfir því ífyrradag að öryggis-gæsla yrði efld vegnaupplýsinga um að árás
hryðjuverkamanna gæti verið yfir-
vofandi. Norska sjónvarpsstöðin TV2
hafði eftir Jon Fitje Hoffman, stjórn-
anda í greiningardeild Öryggisþjón-
ustu lögreglunnar, PST, að ástæða
væri til að ætla að hópur manna hefði
ferðast frá Sýrlandi með það að
markmiði að fremja hryðjuverk á
Vesturlöndum.
„Sérstaklega var talað um Noreg,“
sagði hann. „Við vinnum að því að fá
nánari upplýsingar og staðfesta þær,
en við teljum að upplýsingarnar séu
trúverðugar.“
Hoffmann sagði við TV2 að PST
hefði einkum áhyggjur af ein-
staklingum, sem farið hefðu frá Nor-
egi til að ganga í lið með uppreisnar-
hópum í Sýrlandi. Þessar áhyggjur
komu fram í mati sem PST birti fyrr
á þessu ári. Þar sagði að ógnin við
Noreg hefði aukist vegna átakanna í
Sýrlandi. Um 50 einstaklingar með
tengsl við Noreg hefðu barist í Sýr-
landi frá því að átökin hófust þar og
um helmingur þeirra hefði snúið aft-
ur. Í maí handtók PST þrjá menn
sem grunaðir voru um að ætla að
ganga til liðs við samtökin, sem áður
kölluðust Ríki íslams í Írak og Sýr-
landi (ýmist skammstafað ISIS eða
ISIL), en eftir að leiðtogar þess lýstu
yfir stofnun kalífats í upphafi mán-
aðar kallast nú einfaldlega Ríki ísl-
ams (IS).
Ríki íslams er nú helsta hreyfing
harðlínumanna sem kenna sig við
heilagt stríð í Írak og Sýrlandi. Frá
2003 til 2011 komu erlendir vígamenn
frá Mið-Austurlöndum til Íraks, en
eftir að uppreisnin hófst gegn veldi
Bashars al-Assads hafa vígamenn
haldið til Sýrlands að heyja heilagt
stríð.
23 þúsund erlendir vígamenn
Myndun Ríkis íslams skákar áhrif-
um hryðjuverkasamtakanna al-
Qaeda meðal harðlínumanna og bít-
ast samtökin nú um nýliða og pen-
inga.
Að mati Evrópusambandsins eru
nú um 12 þúsund erlendir vígamenn í
Sýrlandi frá 81 landi. „Við sjáum að
85% erlendra vígamanna [í Sýrlandi]
enda í röðum ISIL. Hvers vegna?
Vegna þess að ISIL er með vopnin
og þeir stjórna svæðunum við landa-
mæri [Sýrlands], þannig að það er
auðvelt fyrir þá að ná til sín víga-
mönnum sem koma,“ sagði heimild-
armaður Jane’s Defence Weekly,
vikurits um hernaðarmál, í júní.
Flestir koma aðkomumennirnir
frá Marokkó, Sádi-Arabíu og Túnis,
en talið er að um tvö þúsund víga-
menn komi frá löndum Evrópusam-
bandsins og margir beri annað vega-
bréf frá Marokkó.
Ríki ESB leita nú leiða til að rekja
ferðir ríkisborgara aðildarríkjanna,
sem vitað er að hafi barist í stríðum í
öðrum löndum, yfir landamæri.
Ónefndur embættismaður sagði hins
vegar Jane’s Defence Weekly að slík-
ar hugmyndir væru umdeildar og
það gæti tekið drjúgan tíma að fá
samþykki fyrir þeim.
Ótti við hryðjuverk hefur farið
vaxandi undanfarið. Upp úr mán-
aðamótum var eftirlit hert á flug-
völlum að ósk Bandaríkjamanna
vegna þess að talið er að hryðju-
verkamenn reyni nú að útbúa
sprengjur sem erfitt sé að finna.
Í maí voru fjórir menn skotnir til
bana í Gyðingasafninu í Brussel.
Tveir hinna látnu voru frá Ísrael.
Mehdi Nemmouche hefur verið
handtekinn fyrir verknaðinn. Hann
var rúmt ár í Sýrlandi og talið er að
hann hafi verið með liðsmönnum Rík-
is íslams. Þegar hann var handtekinn
í Marseille var hann með vopn vafin í
hvítt lak sem á var krotað nafn ISIS.
Ótti við evrópska
vígamenn í Sýrlandi
AFP
Á varðbergi Vopnaður vörður stendur fyrir utan aðallestarstöðina í Ósló.
Norsk yfirvöld óttast að hópur frá Sýrlandi hyggi á hryðjuverk í Noregi.
Vígamenn bókstafstrúar-
samtakanna ISIS, sem nú kalla
sig Ríki íslams, reka markvissan
áróður á netinu. Þeir framleiða
myndbönd þar sem vestrænir
liðsmenn tala fyrir málstaðnum
og hvetja aðra til að feta í fót-
spor sín.
Samtökin nota síðan spjall-
þræði, tölvupósta og smáskila-
boð til að skipuleggja ferðir til
Sýrlands til að hefja herþjálfun.
Lögregla í Evrópu, Kanada og
Bandaríkjunum hefur fundið
vísbendingar um að margir út-
lendingar hafi farið til Sýrlands
eftir að hafa fengið innblástur
frá efni á netinu.
Nota fé-
lagsmiðla
NÁ Í LIÐSMENN Á NETINU
AFP
Liðsmenn Ríkis íslams í Írak.