Morgunblaðið - 14.11.2014, Side 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2014
Álftaheldur ís Þótt flestar íslenskar álftir hafi vetursetu á Bretlandseyjum kjósa sumar að vera um kyrrt á Íslandi og á Reykjavíkurtjörn eru venjulega nokkrir tugir álfta á veturna.
Ómar
Við bankahrunið
2008 losnaði um margt
ungt og hæfileikaríkt
fólk sem unnið hafði í
fjármálafyrirtækjum.
Fyrir marga voru það
einfaldlega bestu laun í
boði sem löðuðu fólk til
bankanna, en einnig
mikið atvinnuöryggi –
að því er talið var á
þeim tíma. Nokkrir
þessara einstaklinga
hafa síðan stofnað eigin fyrirtæki
eða gengið til liðs við sprotafyr-
irtæki. Þannig nýtir fólk frum-
kvöðulskraft sinn og þekkingu til
nýsköpunar og mikilvægrar verð-
mætasköpunar. Framtíðin á þessu
sviði skiptir þjóð okkar miklu.
Hugvitið næsta stórvirkjun
Ungt og vel menntað fólk sem býr
yfir hugviti og verkviti er helsta
auðlind þjóðarinnar. Sumir telja
jafnvel að hugvitið verði næsta stór-
virkjun landsins. Þessi auðlind er,
enn sem komið er, vannýtt og kom-
inn tími til að virkja hana betur.
Munum bara að hafa siðvitið í bland
til að útkoman verði góð og farsæl.
Við Íslendingar erum mjög hug-
myndarík og skapandi þjóð. E.t.v. er
það hið mikla frelsi á flestum svið-
um sem örvar okkur. Þeir sem
gagnrýna menntakerfið segja samt
sumir að skólarnir fari illa með
sköpunarkraft nemenda og steypi
alla í sama mót. Það kann að vera
eitthvað til í því. Einnig heyrist að
agaleysi og lítil staðfesta séu líklegri
skýringar á að okkur verði oft lítið
úr verki og náum ekki settu marki.
Auðvitað skiptir agi miklu máli. Það
er þó mín skoðun að ef venjulegt
barn getur ekki lært
með þeim kennsluað-
ferðum sem beitt er,
þurfi oftast kennarinn
að læra aðrar kennslu-
aðferðir – leitast við að
kenna þannig að nem-
andinn læri.
Með góðri og gagn-
legri menntun búum
við okkur undir lífið, að
standa á eigin fótum
fjárhagslega og helst
viljum við geta unnið
vel launuð störf sem
veita okkur lífsfyllingu.
Við kjósum að fá tækifæri til vaxtar
og þroska í störfum okkar, og að
auki vonum við og viljum að líkami
okkar og heilsa endist vel fram á
efri ár. Lífaldur fólks er jú stöðugt
að lengjast.
Hvers konar atvinnulíf býður upp
á slík lífsgæði og lífskjör? Þeirri
spurningu er ekki auðsvarað og
raunar ekki víst að til sé uppskrift
að slíku atvinnulífi. Eitt er þó víst,
að tækniþekking og hagnýting
hennar er mikilvæg forsenda bættra
lífskjara. Þegar menntun fólks á Ís-
landi er borin saman við önnur Evr-
ópulönd kemur í ljós að mun færri
útskrifast með tæknimenntun hér á
landi en í nágrannalöndum okkar.
Þetta höfum við vitað nokkuð lengi
en ekki tekist að breyta. Í mennta-
stefnu núverandi ríkisstjórnar kem-
ur fram skýr vilji til að efla raunvís-
inda- og tæknimenntun í skólum.
Hvítbók menntamálaráðherra, Ill-
uga Gunnarssonar, er ítarleg um-
fjöllun um markmið og aðgerðir sem
miða að þessu. Stefna Vísinda- og
tækniráðs og þau fjárlög sem nú eru
til umræðu á Alþingi sýna að rík-
isstjórninni er alvara með að auka
nýsköpun og efla tæknigreinar.
Þetta vekur vonir.
Nýsköpun er boðorð dagsins, því
þannig sækjum við fram. Hún er
mikilvæg í öllum fyrirtækjum og
alls staðar í samfélaginu. Í eðli sínu
er hún mismunandi eftir því hvort
um algert frumkvöðlastarf er að
ræða eða framþróun og endurbætur
hjá aðilum sem þegar standa traust-
um fótum. Það getur verið mikill
munur á því hve mikla áhættu ein-
staklingar taka með sitt daglega líf
og ævisparnað í nýsköpun – en þar
er áhætta frumkvöðlanna oft mest.
Áhættan og hugrekkið
Mikið hugrekki þarf til að stofna
fyrirtæki og stunda vöruþróun af
einhverju tagi. Algengt er að það
taki 10 ár að ná svo langt í tækni-
legri vöruþróun að hægt sé að setja
vöruna á markað, hvort sem hún er
áþreifanleg eða í rafrænu formi. Það
sér hver heilvita maður að enginn
getur starfað launalaust árum sam-
an, eða boðið fjölskyldu sinni upp á
slíkt harðræði og streð. Vegna þess
hve mikilvægt er fyrir hvert sam-
félag að eiga hugrakkt og bjartsýnt
fólk, sem er tilbúið að taka áhættu í
lífi sínu, velja stjórnvöld þróaðra
samfélaga því að byggja upp stoð-
kerfi fyrir frumkvöðlastarf. Stoð-
kerfi sem ætlað er að aðstoða frum-
kvöðla á ýmsa vegu, m.a. við
fjármögnun og alþjóðlegt markaðs-
starf. Því mynda opinberir aðilar
svonefnda samkeppnissjóði sem ætl-
að er að styrkja bestu verkefnin á
hverjum tíma. Þannig er samhliða
hvatningu til dáða stuðlað að því að
áhætta einstaklinga og fyrirtækja
haldist í sem mestu hófi.
Á Íslandi eigum við einn slíkan
sjóð, Tækniþróunarsjóð. Ríkis-
stjórnin hefur nú tekið ákvörðun um
að efla sjóðinn á næstu árum til að
geta stutt betur við frumkvöðla í
nýsköpunarfyrirtækjum. Öllum er
frjálst að sækja um fjárstyrk til ný-
sköpunarverkefna en það eru þó að-
eins bestu verkefnishugmyndirnar
sem hljóta styrk, allt að 15 m.kr. að
hámarki árlega í þrjú ár. Þetta eru
ekki mjög háar fjárhæðir. En þær
geta skipt öllu fyrir unga frum-
kvöðla og fyrirtæki þeirra.
Starfi frumkvöðulsins fylgir sem
fyrr segir oft veruleg persónuleg
áhætta. Þau fjármögnunarlíkön sem
mest eru notuð byggjast ennþá á
starfsvenjum áhættufjárfesta í
Bandaríkjunum fyrir hrun fjár-
málakerfisins 2008. Það hefur tíðk-
ast að áhættufjárfestar komi inn í
sprotafyrirtæki með fjármagn og fái
fyrir það forgangshluti í fyrirtækj-
unum. Best er fyrir frumkvöðulinn
að fjárfestirinn þekki vel til tækn-
innar eða iðngreinarinnar sem fjár-
fest er í – og að hann setjist í stjórn
fyrirtækisins. Ef vel tekst til verður
fjárfestirinn öflugur bakhjarl frum-
kvöðulsins, færir meira en féð inn í
starfsemina.
Til mikils að vinna
Hlutverk fjárfestis í sprota-
fyrirtæki verður þannig afar þýð-
ingarmikið. Hann nýtir tengsl sín og
sambönd, ekki síst á erlendum
mörkuðum, til að greiða götu fyr-
irtækisins. Skuggahlið þessa
viðskiptasambands er sú að oft gera
fjárfestar kröfu til að njóta meiri
réttinda en frumkvöðullinn og
tryggja sinn hlut betur, t.d. með
kröfu um forgangssölu á sínum hlut.
Afar mikilvægt er að traust ríki
milli aðila og fjárfestirinn sýni frum-
kvöðlinum sanngirni. Það hefur
komið fyrir mörg sprotafyrirtæki að
taka inn, vegna brýnnar nauðsynjar,
fjárfesta sem síðan taka að vinna
gegn frumkvöðlunum og er slíkt til
vansa.
Best er fyrir frumkvöðulinn að
fjárfestirinn fjárfesti til lengri tíma,
leggi fram það sem kallað er „þol-
inmótt fjármagn“. Markmiðið er oft-
ar en ekki að koma fyrirtæki á
markað eða sameina það öðru góðu
fyrirtæki, hraða vexti og ná fram
enn meiri slagkrafti. Góðan árangur
slíks samstarfs frumkvöðla og fjár-
festa eigum við í fyrirtækjum eins
og Marel, Össuri, Actavis, CCP,
Marorku, ORF-líftækni og nú síðast
Meniga, Primex og Plain Vanilla –
svo nokkur dæmi sé nefnd. Fyr-
irtækið DataMarket, sem virkjað
hefur íslenskt hugvit og var nýlega
selt erlendum aðilum, er nýjasta
dæmið um þá verðmætasköpun og
árangur sem íslenskir frumkvöðlar
geta náð.
Ef vel tekst til um menntun og
áræði komandi kynslóða – og við
náum að efla frumkvöðulinn í ungu
fólki, þá getum við horft bjartsýn til
framtíðarinnar. Aldrei verður til
nein ein rétt uppskrift að árangurs-
ríkri nýsköpun – og það er í raun
gott því sjálfur sköpunarmátturinn
verður að fá að þróast ófjötraður.
Við ættum þó ávallt að reyna að
gera okkur grein fyrir hvaða þróun
á sér stað í heiminum og um leið
hvaða gildi eru eftirsóknarverð. Til
að nýta tækifærin þurfum við fleiri
frumkvöðla, konur og karla. Með
frumkvöðlastarfi tökum við þátt í að
gera Ísland aðlaðandi fyrir fólk og
fyrirtæki á komandi árum – betra
land til búsetu.
Eftir Svönu Helen
Björnsdóttur »Við Íslendingar erum
mjög hugmyndarík
og skapandi þjóð.
Svana Helen
Björnsdóttir
Höfundur er verkfræðingur,
stofnandi Stika og fv. formaður
Samtaka sprotafyrirtækja og
Samtaka iðnaðarins.
Við þurfum fleiri frumkvöðla