Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.11.2014, Síða 55

Þarna þarf að lesa um nokkur orðanna í
skýringunum neðanmáls í bókinni en þetta
er svo lifandi mynd, ekki bara sjónskynjun,
heldur hljóð og hreyfing. Svona hafa þessi
kvæði orðið til og varðveist, miklar sögur í
mjög samþjöppuðu formi. Kvæði geta verið
um 50 vísur en það má líkja þeim við leikrit
eftir Shakespeare eða grískan harmleik.“
– Þú finnur glögglega fyrir skáldinu?
„Svo sannarlega. Hvort sem eitt skáld
skapaði upprunalega allt saman eða þetta
hefur einhvern veginn þjappast saman og
kristallast í meðförum. Við megum ekki
halda að einhver snillingur hafi skapað
kvæðið og það síðan eingöngu spillst á leið-
inni á bókfellið, af því menn hafi smám sam-
an gleymt og misskilið, eins og gengur, en
líka hafa verið kvæðamenn sem höfðu skýra
sýn og svo mikið vald á stíl og öðru að
hugsast getur að þeir hafi bætt eitthvað í
kvæðunum. Um þetta getum við ekki vitað
en ekki er hægt að stilla sig um að velta
fyrir sér forsögu kvæðanna í munnlegri
geymd áður en þau voru fest á bókfell. “
Fornleg eða ungleg?
„Eldri fræðimenn eins og Finnur Jónsson
sögðu gjarnan að tiltekin kvæði væru til að
mynda frá seinni hluta níundu aldar en
menn eru horfnir frá slíkri nákvæmni. Sum-
ir segja að ekki þýði að hugsa um aldurinn
en mér finnst að hægt sé að segja að kvæð-
in séu fornleg eða ungleg. Það reynir maður
að ráða af stílnum og andanum í kvæðinu,
enginn er ginntur til að trúa því en það má
velta þessu fyrir sér. Það skiptir vissulega
máli í hvers konar samfélagi kvæðin urðu
til. Ef það voru kristnir menn á 12. eða 13.
öld sem ortu, þá finnst manni að þetta hljóti
að hafa verið eldgömul hefð sem þeir voru
að vinna með, og auðvitað skilja á sinn hátt.
Eftir sem áður væru kvæðin ekki svona
djúp og stórbrotin ef ekki væru þessar
djúpu rætur undir þeim.“
Varðandi tímasetninguna, hvenær Eddu-
kvæðin urðu til, segir Vésteinn Völuspá vera
sérstaklega spennandi.
„Ólíkar kenningar eru um það og margir
hallast að þeirri skoðun sem Sigurður Nor-
dal rökstuddi vel í áhrifamikilli bók sinni, að
Völuspá hafi nálægt árinu 1000 fengið nokk-
urn veginn þá mynd sem við sjáum í Kon-
ungsbók Eddukvæða. Skáldið hafi þá staðið
á mótum tveggja heima, vitað af kristni en
orðið gagntekinn af þessum heiðnu trúar-
hugmyndum sem ungur maður, karl eða
kona. Ef við tökum þetta gilt þá má hugsa
sér að eitthvað hafi breyst í meðförum
manna, til að mynda vísur sem lýsa synd og
refsingu og minna á kristnar bókmenntir,
þær gætu hafa verið ortar inn í verkið
seinna. Aðrir draga þá ályktun að allt kvæð-
ið sé ort af kristnum guðfræðingi á 12. öld
en ég hallast ekki að þeirri skoðun. Þótt
ekki sé hægt að sanna neitt verða menn að
velja sér stað til að öðlast persónulegan
skilning á kvæðunum, ekki bara fræðimen
heldur líka aðrir lesendur sem vilja gera
þau að sínum.“
Hinum fornu kvæðum er skipt í Eddu-
kvæði og dróttkvæði og Vésteinn segir alls
ekki vera einhlíta skiptingu þar á milli.
„Eddukvæði hafa löngum verið skilgreind
út frá Konungsbók Eddukvæða,“ segir hann.
„Síðan eru nokkur önnur kvæði augljóslega
skyld kvæðunum í henni, einhver hafa verið
tekin inn í Eddukvæðaútgáfur og við höfum
líka tekið inn nokkur þeirra. Í fornaldarsög-
unum er heilmikið af kveðskap með Eddu-
háttum, oft brot úr kvæðum en stundum
heilleg kvæði, og eitt af okkar kvæðum er
þannig til komið, Hlöðskviða, sem er býsna
brotakennd. Það mætti að mínum dómi al-
veg gefa út þriðja bindi Eddukvæða með
þeim kvæðum. En við Jónas vorum full-
gamlir til að leggja í að bæta við nýjum
kvæðum,“ segir hann og brosir.
Véstein segir síðan að lokum: „Í Eddu-
kvæðunum eigum við Íslendingar einstakan
fjársjóð. Við eigum hann auðvitað með öðr-
um, því að Eddukvæðin eru heims-
bókmenntir, en þau standa okkur næst, af
því að tungutak þeirra er svo nálægt okkur.
Þennan fjársjóð þurfum við að leggja rækt
við svo að nýjar kynslóðir geti notið hans og
ávaxtað í nýjum listaverkum. Ég vona að út-
gáfan okkar geti átt sinn þátt í því, og það
veit ég að Jónas vonaði líka.“
Morgunblaðið/Einar Falur
Jónas Kristjánsson gaf Eddukvæðin út ásamt Vésteini, gekk frá textanum og samdi skýringar.
Morgunblaðið/Frikki
Blað úr Konungs-
bók Eddukvæða
sem sýnir Hym-
iskviðu, vísur 4 til
21. Neðanmáls
hefur sálma-
skáldið Hall-
grímur Pétursson
ritað: „Fallega fer
þier enn Ord-
snillinn og Mier
skrifftinn Ja Ja“.
* … Eddukvæðin eruheimsbókmenntir, enþau standa okkur næst, af
því að tungutak þeirra er
svo nálægt okkur.
9.11. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 55