Fréttablaðið - 28.03.2013, Blaðsíða 22

28. mars 2013 FIMMTUDAGUR| HELGIN | 22
Þarna
var ófrísk
kona sem
kastaði sér á
bílinn og
kallaði:
„Takið mig
með! Takið
mig með!“
Og þarna
var fólk sem
hafði lagt
sjálft sig í
hættu við að
hjálpa
okkur, færa
og okkur
mat og
annað slíkt.
Helga Þórólfsdóttir, félags-ráðgjafi með framhalds-menntun í friðar- og átakafræðum, hefur í störfum sínum fyrir Rauða krossinn unnið í
mörgum af stríðshrjáðustu löndum
heims, auk þess að hafa starfað á
vegum íslensku friðar gæslunnar
í Afganistan. Hún hefur upplifað
aðstæður sem flestir þekkja aðeins úr
kvikmyndum.
Eftir áralanga vinnu á stríðssvæðum
er friður henni hugleikinn. Hún vinnur
nú að doktorsritgerð sinni í mannfræði
ásamt því að kenna og starfa sjálfstætt
sem sérfræðingur fyrir utanríkisráðu-
neytið í verkefni sem miðar að því að
auka þátttöku kvenna í að koma á friði.
Langaði að komast út
Helga er félagsráðgjafi að mennt og
starfaði hér á landi sem slíkur áður
en hún hóf störf fyrir Rauða krossinn
erlendis. „Þá vann ég meðal annars við
að finna lausnir í forsjárdeilumálum og
umgengnismálum. Sinnti átökum innan
fjölskyldna. En ég hafði alltaf mikinn
áhuga á að fara út og skoða heiminn.
Ég átti barn mjög ung og það var ekki
fyrr en hann fór sem skiptinemi til
Japan að ég sá að það var möguleiki
fyrir mig að fara. Ég byrjaði að vinna
í innanlandsstarfinu hjá Rauða kross-
inum til að hafa þennan möguleika á
að komast út.“
Fyrsta verkefni Helgu á vegum
Rauða krossins var í Sómalíu. Það var
árið 1993 og mikil hungursneyð hafði
ríkt vegna vopnaðra átaka. Þar sá hún
um að loka eldhúsum sem höfðu verið
sett upp tímabundið ásamt því að hafa
yfirumsjón með uppskipun og semja
við samfélög svo vöruflutningabílar
kæmust með matarbirgðir án þess að
verða rændir áður en þeir kæmust á
áfangastað. Ástandið var erfitt í land-
inu, borgarastyrjöld geisaði, þannig að
á endanum þurftu Helga og samstarfs-
fólk hennar að flýja til Naíróbí. Hún
endaði því þessa vinnuferð á því að
vinna í flóttamannabúðum fyrir utan
Kenía.
Stríðið lá í loftinu
Eftir að Helga kom heim starfaði hún
áfram fyrir Rauða krossinn en hug-
urinn stefndi alltaf í áframhaldandi
hjálparstarf erlendis.
„Það vantaði fólk í Líberíu og ég fór
því þangað,“ segir Helga sem hélt til
vesturstrandar Afríku, þar sem átök
höfðu geisað um árabil.
Helga var á svæði sem var stjórnað
af Charles Taylor en á þessum tíma var
Taylor lítt þekktur byltingaleiðtogi í
Líberíu. Síðar átti hann eftir að verða
dæmdur í 50 ára fangelsi fyrir stríðs-
glæpi sem áttu sér stað í Síerra Leóne.
Helga segist hafa verið í samskipt-
um við Taylor, en aðallega þó við „her-
foringja“ hans á því svæði sem þau
voru. Það var meðal annars til þess að
kanna hvernig ástandið væri, það er
hvort átök kæmu í veg fyrir að hægt
væri að dreifa hjálpargögnum. Við það
að átök færðust nær varð spennan að
lokum svo mikil að hjálparsveitir gátu
ekki lengur unnið vinnuna sína.
„Þá var ástandið orðið þannig að
menn Taylors vildu ekki hleypa nein-
um út af svæðinu þar sem það leit ekki
vel út fyrir Taylor ef allir hjálpar-
starfsmenn þyrftu að yfirgefa svæðið
af því hann gæti ekki tryggt öryggi
fólks.“
Fljótlega fór hjálparstofnunum
að fækka, enda ástandið orðið mjög
ótryggt. Það var ekki fyrr en skömmu
eftir að Helga og félagar hennar höfðu
komið matvælum til flóttafólks sem
þau fengu skilaboð um að koma sér úr
landi sem allra fyrst. „Við vorum með
lest vörubíla og náðum að koma matn-
um til fólksins og losa bílana. Þegar
við vorum á leiðinni til baka fáum við
upplýsingar í talstöð um að átök hafi
brotist út þar sem skrifstofan okkar
var, allir væru flúnir og við ættum að
reyna að koma okkur úr landi, en það
reyndist þrautin þyngri. Við vorum
stöðvuð við fyrsta vegatálma og sagt
að enginn mætti yfirgefa svæðið.“
Stöðugt verra ástand
Helga og samstarfsfélagar hennar
komust við illan leik á herstöð á vegum
friðargæsluliða frá Tansaníu. Þar
höfðu safnast fyrir um 10.000 manns
sem höfðu flúið heimili sín frá svæð-
inu allt um kring. „Átök voru sífellt að
færast nær og margir vegatálmar voru
á eina veginum sem var fær til höfuð-
borgarinnar. Við reyndum að fá þyrlur
til að koma og sækja okkur en það var
enginn tilbúinn til að taka þá áhættu.
Þannig að við vorum þarna bara í
gíslingu í rauninni í nokkuð marga
daga.“ Ástandið versnaði stöðugt og
átök færðust nær svo að lokum sáu
Tansaníumennirnir á herstöðinni sér
ekki annað fært en að flýja. Að lokum
var ákveðið að þau myndu taka merki
Rauða krossins af bílunum sem þau
óku, fara í bílalestina með Tansaníu-
mönnunum og vona það besta.
Friðargæsluliðunum frá Tansaníu
var frjálst að fara af svæðinu en sá
sem var yfir þeim ákvað að leggja
Það hræðilegasta við stríð
er hvað þau eru venjuleg
Helga Þórólfsdóttir hefur í starfi sínu fyrir Rauða krossinn upplifað aðstæður sem flestir þekkja aðeins úr kvikmyndum.
Henni hefur verið haldið í gíslingu af hermönnum stríðsglæpamannsins Charles Taylor í Líberíu og komst naumlega undan
skotárás sem gerð var á bílalest hennar. Eftir áralanga vinnu á stríðshrjáðum svæðum er friður henni hugleikinn.
Hanna
Ólafsdóttir
hanna@frettabladid.is
líf sitt í hættu við að hjálpa Helgu og
félögum burt. „Það var einn sem stakk
upp á því að við myndum mála okkur
svört og fara aftur á palla hjá strák-
unum. Við gerðum það ekki. Við hefð-
um verið skotin um leið og blekkingin
kæmi í ljós, þannig að það var ekki að
gera sig,“ segir Helga.
„Það sem var erfiðast við þetta, það
sem að sat lengst í mér – og ég hugsa
ennþá um í dag – var þegar við keyrð-
um í gegnum allan hópinn sem varð
eftir. Við keyrðum meðfram börnum
og konum og maður hafði ekki hug-
mynd um hvað beið þeirra – en allir
áttu von á því versta,“ segir Helga
alvörugefin. Hún segir fólkið hafa
horft á sig reitt og sært. „Þarna var
ófrísk kona sem kastaði sér á bílinn
og kallaði: „Takið mig með! Takið mig
með.“ Og þarna var fólk sem hafði lagt
sjálft sig í hættu við að hjálpa okkur,
færa okkur mat og annað slíkt.“
Vegatálmar úr líkum
Bílalestin var löng og stöðva þurfti við
hvern vegatálma. Yfirmaður Tansaníu-
mannanna sá um að semja við upp-
reisnarmennina við vega tálmana svo
þau gætu farið í gegn. „Við vorum
búin að fara í gegnum vegatálma eftir
vegatálma og allir voru mjög spenntir.
Þegar við stöðvuðum við einn vega-
tálmann var þar hópur af alveg
kolrugluðum uppreisnar mönnum,
drukknum og undir áhrifum eiturlyfja,
en þá vorum við nýbúin að keyra fram
hjá líkum á veginum sem notuð voru
sem vegatálmar.
Yfirmaðurinn fór fremst að semja
um að við mættum fara í gegn en upp-
reisnarmennirnir sem voru við vega-
tálmann stilltu sér upp við bílalestina.
Einn þeirra gekk að mér þar sem ég sat
við stýrið. Hann beindi sprengju-
FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
KOMIN HEM „Maður kemur ekki
heim bugaður af illsku mannsins
og hörmungum fólks heldur er
maður upptendraður yfir því að
fá að kynnast því fólki sem býr á
átakasvæðum,“ segir Helga.