Fréttablaðið - 25.07.2013, Blaðsíða 21

FIMMTUDAGUR 25. júlí 2013 | SKOÐUN | 21
Í tengslum við umræðu um fjárhags-
stöðu ríkissjóðs hefur að undanförnu
verið fjallað um þann valkost að fækka
ríkisstarfsmönnum. Í þá umræðu hefur
vantað mikilvægar staðreyndir.
Um þessar mundir eru starfsmenn
ríkisins um 22 þúsund en stöðugildi
eða ársverk eru nokkuð færri. Um 12%
þeirra sem starfa á íslenska vinnumark-
aðnum eru ríkisstarfsmenn. Skv. könnun
frá 2006 störfuðu 38% allra ríkisstarfs-
manna á heilbrigðisstofnunum, 21% í
framhalds- og háskólum og tæplega 10%
störfuðu hjá stofnunum félags- og lýð-
heilsumála. Hjá þessum flokkum stofnana starfa
því tveir þriðju hlutar allra ríkisstarfsmanna.
Til viðbótar bætast síðan hefðbundin kjarnastörf
svo sem í löggæslu, æðstu stjórnsýslu, skatta- og
tollheimtu og skipulags- og samgöngumálum.
Meira en helmingur ríkisstarfsmanna er með
háskólamenntun og um þriðjungur með starfs-
eða framhaldsmenntun. Margt af sérhæfðasta
starfsfólki landsins starfar hjá íslenska ríkinu.
Taka má undir staðhæfingar á Starfatorgi ríkis-
ins, þar sem auglýst eru til umsóknar laus störf,
að ríkið sé stærsti þekkingarvinnustaður á
Íslandi sem bjóði upp á fjölbreytt og krefjandi
störf.
Meðalaldur íslenskra ríkisstarfsmanna fer
hins vegar hækkandi og um þessar mundir er
hann næst hæstur OECD-ríkja (Government at
a Glance 2011). Meðaltekjur eru almennt lægri
en á almennum vinnumarkaði (sjá t.d. launa-
rannsóknir Hagstofu Íslands og launakannanir
stéttarfélaga) og tilteknar starfsstéttir eru með
talsvert lægri meðallaun en í öðrum ríkjum
OECD (Government at Glance 2011). Meðal
starfsstétta með alþjóðlega viðurkennda mennt-
un og starfsreynslu getur þetta leitt til atgervis-
flótta sem stjórnvöld ættu að hafa áhyggjur af.
Neikvæð umræða um störf innan ríkisins er
ekki til þess að hvetja ungt fólk til að velja sér
þennan framtíðarstarfsvettvang.
Eru ríkisstarfsmenn of margir?
Af nýlegri umræðu má ráða að uppi séu skoð-
anir um að ríkisstarfsmenn séu of margir, og
hægt væri að ná fram sparnaði með því
að skera af óþarfa „fitulag“ með því að
fækka ríkisstarfsmönnum. Erfitt er að
finna vísbendingar sem styðja þessa
staðhæfingu. Algengast er efni um hið
gagnstæða, þ.e.a.s. að ríkisstarfsmenn
séu of fáir. Nokkur nýleg dæmi:
1. „Lögreglumenn landsins allt of
fáir. Til að tryggja brýnustu þjónustu
lögreglunnar á landinu þarf að fjölga
lögreglumönnum um 236 eða um tæp 40
prósent.“ (visir.is 27. júní 2013)
2. „55 læknanemar með tímabundið
lækningaleyfi starfa á Landspítalanum
í sumar. Langvinn mannekla er hluti ástæðunn-
ar, segir formaður læknaráðs spítalans.“ (RÚV
20. júlí 2013)
„Ekkert krabbameinseftirlit á sumrin. Þeir
sem eru í reglubundnu eftirliti vegna krabba-
meins fengu í vor bréf frá göngudeild blóð- og
krabbameinslækninga Landspítalans þar sem
kemur fram að vegna manneklu og sumarleyfa
verði eftirlitstímum frestað fram á haust.“ (ruv.
is 19. júlí 2013)
3. „Ekki jafn fáir starfsmenn síðan 2005.
Starfsmönnum háskóla fækkaði um 140 á milli
nóvember 2010 og nóvember 2011 … og hafa
ekki verið færri síðan skólaárið 2005-2006.“
(mbl.is 13. júní 2013)
„Skortur á menntuðu starfsfólki. Háskólarnir
eru komnir að þolmörkum vegna aukins álags
án þess að starfsfólki hafi fjölgað í samræmi.“
(RÚV 11. apríl 2013)
Það sem styður þessi dæmi um núverandi
skort á ríkisstarfsmönnum eru kannanir á
stjórnun og starfsumhverfi ríkisstarfsmanna
sem gerðar voru 2006-7 og 2011-12 (sjá vef fjár-
málaráðuneytisins). Þar má finna skýrar vís-
bendingar um mikið og vaxandi vinnuálag
innan ríkisstofnana.
Að byrja á réttum enda
Upplýsingar um stöðu ríkissjóðs eru áhyggju-
efni. Eins og áður eru tvær meginleiðir til að
glíma við gjaldahlið ríkissjóðs, að draga úr
kostnaði við svokallaðar tekjutilfærslur, svo
sem greiðslur almannatrygginga, atvinnuleysis-
og vaxtabætur og greiðslur vegna búvörufram-
leiðslu. Hins vegar að minnka rekstrarkostnað
ríkisstofnana en þar er auðvitað launakostnað-
ur stærsti liðurinn.
Skv. ríkisreikningi 2012 er launakostnað-
ur samtals 25% af heildarkostnaði ríkissjóðs.
Þetta er hins vegar óumflýjanlegur kostnað-
ur. Þegar hafa hin lögbundnu verkefni ríkisins
verið rekin með árlegri „sparnaðarkröfu“ og
víða er búið „að skera inn að beini“. Nú þegar
virðast áhrif þessa niðurskurður svo sem á heil-
brigðisþjónustu augljós.
Hætta er á að í umræðu um sparnað og hag-
kvæmni falli í skuggann lögbundinn tilgangur
ríkisstofnana. Í þessu samhengi má minna á
söguna í bresku þáttunum „Já, ráðherra“ þar
sem rekinn var nýr spítali sem hafði á að skipa
stórum hópi stjórnenda og skrifstofufólks en
enga lækna, ekkert hjúkrunarfólk og enga sjúk-
linga. Rekstur spítalans var til fyrirmyndar og
hafði m.a. fengið viðurkenningu fyrir hrein-
læti! Rekstur hans hefur líklega verið vel innan
fjárlaga!
Til að ræða hvernig eigi að draga úr kostnaði
við rekstur ríkisins er nauðsynlegt að byrja á
réttum enda. Að ræða fækkun ríkisstarfsmanna
án samhengis við þau lögbundnu verkefni sem
þeir sinna er ekki skynsamlegt. Skoðun á þess-
um verkefnum er því fyrsta skrefið í aðgerð-
um til að ná fram sparnaði innan ríkisins. Í því
getur falist sú niðurstaða að ríkið dragi sig út
úr tilteknum verkefnum eða minnki verulega
umsvif þeirra. Slíkar aðgerðir geta þannig leitt
óbeint til fækkunar ríkisstarfsmanna. Hvort
samfélagleg sátt verði um slíkar aðgerðir er
annað mál.
Um „fækkun ríkisstarfsmanna“
STJÓRNSÝSLA
Ómar H.
Kristmundsson
prófessor í opin-
berri stjórnsýslu
AF NETINU
Ríkisstyrkt fj ölmiðlun
Það eru alveg ofboðs-
lega skýr og góð rök
fyrir því að rekstur
fréttamiðla sé styrktur
með almannafé, af því
að eignarrétt yfir söluvöru þeirra
skortir algjörlega og því er um
eins hreinræktuð almannagæði
að ræða og kennslubækur geta
fundið upp á. Besta styrkjakerfið
sem mér hefur dottið í hug er að
niðurgreiða laun blaðamanna að
uppfylltum ákveðnum almennum
skilyrðum, og þannig verði flóran
auðguð með því að renna styrkari
stoðum undir miðla á borð við
Kjarnann og alla hina sem myndu
spretta upp í samkeppni við gömlu
stofnanirnar um leið og rekstur
þeirra yrði lífvænlegri.
Ég á enn eftir að heyra sérstak-
lega góð rök fyrir því að hagkvæmt
og fjölbreytt fjölmiðlaumhverfi
verði best tryggt með rekstri ríkis-
fjölmiðils (þótt það sé klárlega
betra en að gera ekkert) - enda
hafa lönd á borð við Lúxemborg
útvistað allri „almannaþjónustu“
til einkafjölmiðla með sérstökum
þjónustusamningum, sem ég held
að geti vel náð fram megintilgangi
ríkisfjölmiðla með minni tilkostn-
aði. Það kæmi mér ekki á óvart
þótt fleiri Evrópulönd haldi áfram
á sömu braut.
Innlenda dagskrárgerð væri t.d.
vel hægt að greiða úr samkeppnis-
sjóðum (að enn meira leyti en gert
er í dag) þótt rökin fyrir því séu
ekki nærri því jafnaugljós og þegar
um almannagæði á borð við fréttir
er að ræða [...]
facebook.com/hafsteinn.gunnar
Hafsteinn Gunnar Hauksson
ra
y-
ba
n.
co
m
Ray Ban dagar í Optical Studio
til 4. ágúst
Sólin er komin og þessi flottu Ray Ban
20% afsláttur
SMÁRALIND • KEFLAVÍK
➜ Af nýlegri umræðu má ráða að uppi
séu skoðanir um að ríkisstarfsmenn
séu of margir, og hægt væri að ná fram
sparnaði með því að skera af óþarfa
„fi tulag“ með því að fækka ríkisstarfs-
mönnum. Erfi tt er að fi nna vísbending-
ar sem styðja þessa staðhæfi ngu.