Fréttablaðið - 25.07.2013, Blaðsíða 22

25. júlí 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 22
Nýverið birtust hér
í blaðinu 17 erindi af
því sem höfundur, Sif
Sigmarsdóttir, kallar
Alþingis limrur. En reynd-
ar er hér á ferð hið versta
hnoð sem ég hef séð á
prenti. Kannski leyfist
höfundi að kalla þetta
limrur í lokuðum hóp
fólks sem ekkert veit um
kveðskap, bragarhætti
og annað þvíumlíkt. En
að leyfa sér að birta á
prenti slíkt rusl, undir heiti hins
fagra limruforms, er náttúrlega
höfundi til ævarandi skammar. Það
er einfaldlega ekki öllum gefið að
setja saman brag og það hefur Sif
Sigmars dóttir sannað með óyggj-
andi hætti. Það er einnig til hábor-
innar skammar að Fréttablaðið
skuli leyfa sér þann glæp að ráðast
að helgum véum limrunnar með því
að birta umrætt hnoð.
Galdur í einfaldleikanum
Limra er vísa í fimm línum og er
formið þannig að fyrstu tvær lín-
urnar og sú fimmta ríma með enda-
rími, og svo ríma lína þrjú og fjög-
ur. Oftast er um valstakt að ræða,
þ.e. þrískiptur taktur er ríkjandi,
þótt finna megi ótrúlegustu
afbrigði sem ekkert eiga skylt við
þrískiptan takt. Í því sem e.t.v. má
kalla fyrirmyndar limru eru línur
eitt, tvö og fimm þannig byggðar
að fyrst kemur forliður, þá
koma tveir þríliðir og svo tví-
liður. En línur þrjú og fjög-
ur eru aftur á móti þannig
byggðar að fyrst kemur for-
liður, þá einn þríliður og svo
stúfur (getur líka verið tví-
liður eða jafnvel þríliður):
Ef ljóðskáldið limru vill
yrkja
má líklega kímnina virkja
og víst er hún góð
hjá vísnanna þjóð
ef vináttuböndin skal styrkja.
Formið er í raun bæði einfalt og
flókið, því þrátt fyrir einfalt yfir-
bragð býr skemmtilegur galdur
í þessum einfaldleika. Og ef ég
reyni að lýsa þessum galdri, þá er
hann falinn í því að fyrst kemur
lína sem kynnir það sem lýsa skal
og þá kemur lína sem undirstrikar
þá fyrstu eða lýsir viðfangsefninu
nánar. Svo koma tvær stuttar línur
sem eru tröppur upp í lokahnykk-
inn. Lokalínan setur svo punktinn
aftan við frásögnina. Þetta gerir
það að verkum að formið sjálft
verður epískt; frásögn leynist í
forminu sjálfu. Þessi galdur verður
sýnilegur og jafnvel afar áberandi
þegar réttum brögðum er beitt.
Íslensk hefð hefur svo bætt við
limruna stuðlasetningu sem í dag
þykir nauðsynlegt að skarta ef
limra á að teljast boðleg. Stuðla-
setningin er þá byggð á þeim
reglum og þeim hefðum sem prýða
íslenska bragfræði.
Ekki sé ég ástæðu til að draga
fram sögu limrunnar eða styðja
mál mitt ítarlegri rökum þegar ég
legg á það áherslu að Sif Sigmars-
dóttir ætti að leita til sérfræðinga
áður en hún gerir aðra atlögu að
bragfræðinni. Limran er yndis-
legt bragform og jafnvel þótt ein-
staka ambögur geti verið fyndnar,
þá er algjör óþarfi að safna þeim
öllum saman og setja á prent. Sif
ætti sem fyrst að biðja alla vel-
unnara kveðskapar afsökunar á
framferðinu. Hún sýnir okkur
að vísu að hún hefur kjark til að
núllstilla íslenska limrugerð með
atlögu sinni. En hér verður henni
ekki hrósað fyrir þá döngun.
Ég get ekki annað sagt en að
hortittasafn Sifjar Sigmarsdóttur
hljóti að flokkast sem það versta
sem ég hef lesið – hef ég þó lesið
margt á langri ævi.
Alþingisambögur
Þann 19. júlí sl. var birt á
forsíðu Fréttablaðsins frétt
undir fyrirsögninni „Bera
mörg merki mansals“ þar
sem m.a. er vitnað í orð
mín. Því miður er viðtal-
ið eins og það birtist óná-
kvæmt og beinar tilvitn-
anir í mig ekki réttar. Það
sem mér og blaðakonu fór á
milli er rakið hér.
Þann 18. júlí sl. hringdi
blaðakona Fréttablaðsins í
mig til að kanna hvort ég
hefði séð nýlega umfjöllun blaðs-
ins um starfsemi svokallaðra
kampavínsklúbba í Reykjavík og
spurði hvað ég hefði um þessa
umfjöllun að segja út frá starfi
mínu í Kristínarhúsi. Umfjöll-
unina hafði ég séð og svaraði því
til að kampavínsklúbbarnir hefðu
ekki komið til umræðu í Kristínar-
húsi og ég vissi því ekkert meira
um þá en það sem ég hafði lesið
á vef Vísis. Innt eftir viðbrögðum
við umfjölluninni sagði ég að fyrst
og fremst þætti mér að blaðið ætti
að hafa samband við lögreglu, sem
eftirlitsaðila með starfseminni, og
óska eftir viðbrögðum hennar.
Vegna starfa minna þekki ég
vel til þekktra einkenna mansals
og vændis og ýmissa vísbendinga
sem geta bent til þess að slíkt
eigi sér stað. Ég sagði blaðakonu
almennt frá einkennum vændis og
mansals og benti á ákveðnar hlið-
stæður sem hægt var að sjá með
lýsingu Fréttablaðsins á starf-
semi hinna svonefndu kampavíns-
klúbba og þekktra vísbendinga um
vændi og mansal.
Fullyrti ekki um vændi eða mansal
Þar ber fyrst að nefna að skv.
umfjöllun blaðsins væri hægt að
fara afsíðis með konu í tíu mínút-
ur fyrir 20.000 krónur. Ég benti á
að það væri vel þekkt gangverð
fyrir vændi á Íslandi í dag. Þá hjó
ég eftir því í umfjöllun-
inni að starfskonur að
minnsta kosti annars
klúbbsins væru flestar erlendar
og hefðu aðeins verið í mjög stutt-
an tíma á Íslandi. Ég benti á að það
væru þekkt einkenni mansals að
staða kvenna sem standa höllum
fæti væri misnotuð og að konur
sem seldar væru mansali væru oft
á eilífu flakki milli landa.
Í umfjöllun Fréttablaðsins hafði
auk þess komið fram að konurnar
virtust lúta stjórn einnar konu
inni á staðnum og byggju allar á
sama stað utan vinnu. Aftur benti
ég á að þekkt vísbending um man-
sal er skertur yfirráðaréttur yfir
eigin lífi, m.a. búsetu, auk þess
sem konur geta stýrt mansali og
gert út aðrar konur líkt og karlar.
Í lok viðtals ítrekaði ég mikilvægi
þess að kalla eftir viðbrögðum lög-
reglu. Ég fullyrti hins vegar ekki í
viðtalinu að á umræddum stöðum
væri stundað vændi og/eða man-
sal.
Þau einkenni mansals og vænd-
is sem ég tiltók eru öll vel þekkt
og í samræmi við alþjóðlegar skil-
greiningar og gátlista um man-
sal. Ég þekki ekki persónulega til
starfsemi kampavínsklúbbanna og
gat því ekki fullyrt um hvers kyns
starfsemi fer þar fram. Því byggð-
ust svör mín einvörðungu á því að
bera saman þekktar vísbending-
ar um mansal við lýsingar blaða-
manns á starfseminni án þess að
draga ályktanir af því.
Vegna viðtals um
kampavínsklúbba
LJÓÐAGERÐ
Kristján
Hreinsson
skáld
➜ Ekki sé ég ástæðu til að
draga fram sögu limrunnar
eða styðja mál mitt ítarlegri
rökum þegar ég legg á það
áherslu að Sif Sigmarsdóttir
ætti að leita til sérfræðinga
áður en hún gerir aðra
atlögu að bragfræðinni.
➜ Ég þekki ekki
persónulega til
starfsemi kampavíns-
klúbbanna og gat því
ekki fullyrt um hvers
kyns starfsemi fer
þar fram.
Sóknarpresturinn Gunnar
Jóhannesson fjallar enn
um trúfrelsisstefnu Sið-
menntar í Fréttablaðinu
18. júlí síðastliðinn. Það
sem vakti mest athygli
mína við nýjustu grein
Gunnars er að hann virðist
algjörlega sammála grund-
vallarstefnu Siðmenntar
sem hann er þó að gagn-
rýna:
„Ég tek sannarlega
undir það að hinu opin-
bera skuli ekki stjórnað á tiltekn-
um trúarlegum forsendum sem
bindandi séu fyrir alla þegna, að
því gefnu að með „trúarlegum for-
sendum“ sé ekki eingöngu átt við
lífsskoðanir sem byggja á guðstrú
heldur einnig þær sem grundvall-
ast á guðleysi, enda eru þær í eðli
sínu trúarlegar.“
Hér endurtekur Gunnar í raun
það sem ég sagði í minni síðustu
grein (Sóknarprestur misskilur
hugtökin trúfrelsi og veraldlegt
samfélag) þar sem ég lagði sér-
staka áherslu á að í veraldlegu
samfélagi fer hvorki fram boðun á
trú né lífsskoðun í opinberu rými:
„Með veraldlegu samfélagi er
reynt að tryggja að opinberar
stofnanir séu ekki grundvallað-
ar á ákveðinni trú eða lífsskoðun.
Í veraldlegu samfélagi fer ekki
fram boðun á ákveðinni trú eða
lífsskoðun á vegum hins opinbera
eða í opinberu rými.“
Og:
„Í veraldlegu samfélagi eru
opinberar stofnanir hlutlausar
þegar kemur að lífsskoðunum. Þar
hanga ekki uppi á vegg boðorðin
tíu og ekki heldur stefnuskrá Sið-
menntar. Þar starfa ekki
einstaklingar sem hafa
það hlutverk að kristna
einstaklinga og ekki held-
ur guðleysingjar frá Sið-
mennt sem vinna við að
sannfæra fólk um gildi
trúleysis og húmanisma. Í opin-
berum skólum fer fram fræðsla
um ýmislegt, þar á meðal um
trúar brögð og lífsskoðanir, en ekki
boðun.“
Litaður lesskilningur
Við Gunnar erum því alveg sam-
mála. Það eina sem ég vil gagn-
rýna er þörf Gunnars á að stimpla
veraldlega lífsskoðun Siðmenntar
sem „trúarlega“. Trúleysi er ekki
trú frekar en að safna ekki frí-
merkjum er áhugamál.
Satt best að segja veit ég ekki
hvað Gunnar er ósáttur við í stefnu
Siðmenntar. Hann segist geta lesið
„út úr yfirlýsingu Siðmenntar“
eitthvað sem „gengur þvert á allar
hugmyndir um frelsi manna til
sannfæringar, skoðana, trúar og
tjáningar“. Ég hef ekki hugmynd
um hvað Gunnar er að vísa í hér
og grunar mig helst að þessi les-
skilningur hans sé litaður af fyrir
fram skoðun hans á Siðmennt og
stefnu félagsins.
Að lokum hvet ég sem flesta til
að kynna sér stefnu Siðmenntar en
hana er að finna á vefsíðu félags-
ins, sidmennt.is.
Sóknarprestur er
sammála Siðmennt
➜ Trúleysi er ekki
trú frekar en að safna
ekki frímerkjum er
áhugamál.
TRÚMÁL
Sigurður Hólm
Gunnarsson
stjórnarmaður í
Siðmennt
FJÖLMIÐLAR
Steinunn Gyðu-
og Guðjónsdóttir
verkefnastýra í
Kristínarhúsi
Tjáningarfrelsi og frið-
helgi einkalífs eru vernduð
í íslensku stjórnarskránni
– og það er mannorð líka.
Á tímum öflugrar netnotk-
unar og samfélagsmiðla,
samþjöppunar fjölmiðla- og
fjármálavalds, má einstak-
lingurinn sín lítils þegar
rætin ummæli fara á flug
og neðanbeltisáróður gras-
serar svo úr verður strateg-
ískt einelti sem oft er erfitt
að rekja til upprunans.
Lengi hef ég varið frelsi
fjölmiðla til næstum óheftr-
ar tjáningar í þágu almannahags-
muna, á grundvelli fræðilegra
rannsókna á dómaframkvæmd
Mannréttindadómstóls Evrópu og
túlkun hæstaréttar Bandaríkjanna
á tjáningarfrelsisákvæði banda-
rísku stjórnarskrárinnar sýndi ég
fram á hina ósýnilegu tálmun á
tjáningarfrelsi fjölmiðla, sem fólg-
in var í íhlutun fjármálaafla sem
stjórnvöld voru þegar heitbund-
in, og leiddi til sjálfs-ritskoðunar
innan fjölmiðlanna og þöggunar í
samfélaginu.
Stórfyrirtæki á heimsmæli-
kvarða eru orðin öflugri en mörg
þjóðríki. Það er að berja hausn-
um við stein að neita að horfast í
augu við þessa staðreynd og trúa
því í raun að stjórnmálamaður,
sem segist t.d. vilja tryggja jafn-
an aðgang allra að internetinu,
megi sín einhvers ef risarnir á
fjarskiptamarkaðinum ætla sér
annað – spyrjið Barack Obama út í
kosninga loforð hans um þessi efni
eða Neelie Kroes í framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins sem
hefur yfirumsjón með netvæðingu.
Hún svarar kröfunni um jafnan og
opinn aðgang allra að internetinu
(„net-neutrality“) og efndir þar að
lútandi með þessum orðum „þeir
sem borga fyrir kampavíns-löns
fá kampavín“ – á kostnað lýðræðis-
ins. Þeir sem hafa efni á greiðari
aðgangi að netinu fá greiðari
aðgang.
Ólgan kraumar
Lögspekingurinn Ronald Dwork-
in gagnrýndi hæstarétt Banda-
ríkjanna fyrir að dæma lög and-
stæð stjórnarskrá sem bönnuðu
stór fyrirtækjum að nota fé í fjöl-
miðlum til að hampa eða
ráðast gegn ákveðnum
frambjóðendum. Hvergi
er vígstaðan ójafnari í
hinu lýðræðislega ferli en
þegar fjármagnsöfl, nafn-
laus þykkildi, beita sér
gegn einstaklingum. Fjöl-
miðlarnir sem eiga að vera
varðhundar almennings
sæta ámæli um að vera í
gagnstæðu hlutverki, að
verja sérhagsmuni. Fjöl-
miðlarnir eru valdhafar
í sjálfu sér. Austurrískur
þingmaður og umhverfis-
sinni, sem ásakaði stórblað um að
ástunda nasista-fjölmiðlun vegna
aðdróttana í blaðinu um að hann
væri með alnæmi fékk á sig lög-
bann. Mannréttindadómstóll Evr-
ópu taldi – illu heilli – ummæli
hans um nasista-fjölmiðlun fela í
sér slíka brennimerkingu að þótt
lögbann væri íhlutun í tjáningar-
frelsið hefðu stjórnvöld ekki brotið
gegn Mannréttindasáttmálanum.
Víða um heim kraumar ólgan
andspænis ísmeygilegum mynd-
birtingum hins raunverulega
valds þar sem einstaklingurinn
má sín lítils. Mál stórfyrirtækisins
McDonalds gegn tveimur fátækum
andófsmönnum vegna óvæginnar
gagnrýni á fyrirtækið er viða-
mesta ærumeiðingarmál í breskri
sögu og varpar ljósi á valdaafstæð-
ur í nútímasamfélögum. Mann-
réttindadómstóll Evrópu taldi, í
því tilfelli, að ójöfn vígstaða ann-
ars vegar stórfyrirtækis á heims-
mælikvarða og hins vegar tveggja
fátækra einstaklinga, sem höfðu
verið dæmdir til að greiða háar
miskabætur, væri í sjálfu sér brot
á tjáningarfrelsisákvæði Mann-
réttindasáttmálans.
Valdið til að valta yfir aðra
Tjáningarfrelsið nýtur verndar
sem hornsteinn annarra réttinda
og lífæð lýðræðislegs samfélags.
Að mörgu ber að huga þegar tek-
ist er á um hvar mörkin liggja milli
tjáningarfrelsis og annarra rétt-
inda, svo sem trúfrelsis, friðhelgi
einkalífs eða æru.
Í nýlegu dæmi þar sem forsvars-
maður múslima á Íslandi fór niðr-
andi orðum um samkynhneigða
má benda á þá ábyrgð sem for-
svarsmenn trúfélaga bera sam-
kvæmt lögum. Einnig má benda á
það að ef stjórnvöld styðja við við-
komandi trúfélög með skattfé þá
er, þó ekki sé nema bara fyrir þær
sakir, hæpið að líða það að þau hin
sömu vegi að réttindum og mann-
helgi stórs hóps (skatt)borgara í
skjóli tjáningar- og trúfrelsis. Auk
þess sem ummælin kunna að varða
við almenn hegningarlög stríðir
afstaða forsvarsmannsins gegn
grundvallarreglu íslenskrar stjórn-
skipunar um bann við mismunum.
Annað dæmi eru ummæli
borgar fulltrúa um vændi og man-
sal á svokölluðum kampavíns-
stöðum. Mansal, sem einnig tekur
til kynlífsþrælkunar og nauð-
ungarvinnu, er glæpur af slíkri
stærðargráðu að stjórnvöldum
ber að sporna gegn því með vit-
undarvakningu. Hvert er tjón
kampavíns staða vegna yfirlýsinga
borgar fulltrúans, þar sem starf-
semin ku m.a. felast í því kona
er í einrúmi með karlmanni fyrir
gjald, og hvað er í húfi?
Þriðja dæmið lýtur að ummæl-
um konu sem sækist eftir að verða
borgarstjóraefni Sjálfstæðisflokks
í Reykjavík. Hún kveðst enn miður
sín yfir því að hafa tekið þátt í því
að misnota pólitísk völd og gera
veikan mann að borgarstjóra í árs-
byrjun 2008, en hann er löngu horf-
inn af vettvangi stjórnamálanna.
Ef samviskan nagar hana vegna
Reykvíkinga, af hverju varaði hún
þá ekki við fyrir fimm árum? Ef
skömmin er vegna mannsins sem
hún nafngreinir og lýsir yfir að
hafi verið veikur – hví heggur hún
þá í sama knérunn? Aðdróttun um
að vera ekki andlega heilbrigður
og misnotaður rænir mann reisn
og því fylgir brennimerking.
Þegar mörk tjáningarfrelsis eru
skoðuð ber að líta á vígstöðuna –
valdið til að valta yfir aðra.
Hver borgar kampavínið?
Nafnlaust þykkildi
TJÁNINGAR-
FRELSI
Herdís Þorgeirs-
dóttir
doktor í lögfræði
og lögmaður á lög-
mannsstofunni Vík
➜ Hvert er tjón kampavíns-
staða vegna yfi rlýsinga
borgarfulltrúans, þar sem
starfsemin ku m.a. felast í því
kona er í einrúmi með karl-
manni fyrir gjald, og hvað er
í húfi ?