Fréttablaðið - 09.10.2014, Qupperneq 42

9. OKTÓBER 2014 FIMMTUDAGUR8 ● Geðhjálp
E.J. 44 ára, óg. kona.
ARFHNEIGÐ: Systkinabarn
haft maníu á köflum í mörg ár.
Sjúkl. geðveik í 17 ár, byrjaði
með exaltatio, breyttist brátt
í schizophren mynd (kata-
konia). Fékk insúlínlost 1936
(Jón heitinn Geirsson læknir)
í 3 vikur, án árangurs. 1937
cardiazol-lost, 20 aðgerðir
(J.G.) með allgóðum árangri.
Bati hélzt stutt. Raflost reynt
1948, án árangurs.
SJÚKDÓMUR: Schizophrenia
(katatonia).
Lobotomia 17/.5. 1951, dó 24/5.
‚51.
(Alfreð Gíslason o.fl. 1952, s.
110)
Sjúkraskrárupplýsingarn-ar duga til að finna nán-ari deili á þessari ógæfu-
sömu konu, þótt hún verði ekki
nafngreind hér. Hún var yngst
fjögurra systkina sem ólust upp
í foreldrahúsum á Norðurlandi.
Systur hennar urðu háaldrað-
ar en bróðirinn dó á besta aldri.
Þau virðast öll hafa verið mikið
mannkostafólk sem bjó tvíbýli á
fæðingarjörðinni. Áður en E.J.
veiktist var hún titluð bústýra
hjá annarri systur sinni, við jarð-
setningu var hún titluð vinnu-
kona á sama stað. Líklega hleypti
hún aldrei heimdraganum heldur
bjó í skjóli systkina sinna.
E.J. veiktist 27 ára gömul og
leitaði sér lækninga inni á Akur-
eyri, hjá Jóni Geirssyni heimilis-
lækni. Jón hafði m.a. menntast í
Danmörku. Læknisaðferðir hans
eru þess eðlis að hann hlýtur að
hafa beitt þeim á sjúkrahúsinu
á Akureyri nema e.t.v. raflost-
unum. Öllum lostaðferðunum
fylgdi talsverð hætta á beinbrot-
um vegna krampafloga. Lítum
nánar á hvað hann gerði:
INSÚLÍNLOST
Austurríski geðlæknirinn Man-
fred Sakel fann upp insúlínlost
fyrir tilviljun árið 1927, sem
lækningu við morfínfíkn. Seinna
reyndi hann uppgötvun sína á
geðklofasjúklingum og taldi gef-
ast vel þótt hann hefði enga hug-
mynd um hvers vegna aðferðin
virkaði. Þetta spurðist út og urðu
m.a. danskir geðlæknar hrifnir
af aðferðinni; Á dönskum geð-
sjúkrahúsum var byrjað að beita
insúlínlostum við geðklofa á
fjórða áratug síðustu aldar. Ís-
lenskir geðlæknar voru flestir
menntaðir í Danmörku, sem og
margir aðrir íslenskir læknar,
og áhrif danskra geðlækninga
því mjög mikil hérlendis.
Læknisaðferðinni er lýst þann-
ig í danskri grein árið 1939: Sjúk-
lingarnir eru sprautaðir klukkan
7 að morgni. Stuttu eftir spraut-
una byrja þeir að svitna gífur-
lega og slefan rennur í stríðum
straumum.
Áður en meðvitundarleysið
tekur við fá sjúklingarnir kippi
og krampa og stundum flog sem
líkjast flogaveiki. Svo falla þeir
í dá. Til að vekja sjúkling úr dái
er leidd sonda gegnum nös ofan
í maga og hellt í sykurvatni um
trekt, venjulega um 11-11.30 leyt-
ið. Svo verður að bíða í 8-10 mín-
útur uns sjúklingurinn rakn-
ar úr rotinu. Vaninn er að gefa
hverjum sjúklingi lost einu
sinni í viku í allt að þrjá mánuði
(Kragh, 2008, s. 201-203).
Stundum tókst ekki að vekja sjúk-
ling úr insúlíndáinu og hann lést.
CARDIAZOLLOST
Meduna, ungverskur geðlækn-
ir, taldi sig hafa uppgötvað að
geðklofasjúklingar væru aldrei
flogaveikir og dró af því þá
ályktun að framköllun floga gæti
læknað geðklofa. Eftir að hafa
prófað sig áfram með ýmis efni
taldi hann cardiazol virka best
til að framkalla krampaflog til
lækningar. Cardiazol var þekkt
lyf við hjartasjúkdómum en væri
því sprautað í sjúkling í stórum
skömmtum olli það nánast um-
svifalaust krampa.
Geðlæknar um alla Evrópu
og Ameríku tóku aðferð Med-
ina fagnandi og cardiazol-lostin
voru hvarvetna gefin geðklofa-
sjúklingum frá því seint á fjórða
áratug síðustu aldar.
Á dönskum geðspítala var
framkvæmdin þessi: Sjúkling-
urinn sem átti að meðhöndla var
látinn liggja á bakinu í rúmi sínu
með útlimi teygða frá sér. Koddi
var settur undir höfuðið og sam-
anbrotinn koddi undir axlir til
að draga úr slysahættu af ofsa-
fengnum krömpunum. Sjúkling-
urinn var svo sprautaður með
500-700 milligrömmum af upp-
leystu cardiazoli. Tíu sekúnd-
um eftir sprautuna þurfti lækn-
irinn að grípa um úlnliði sjúk-
lings og halda föstum, jafnframt
að ýta niður öxlum hans. Næstu
50 sekúndurnar fékk sjúklingur-
inn slæmt flog, líkaminn spennt-
ist í boga, andardráttur stöðvað-
ist og andlitið blánaði. Svo kippt-
ust hendur og fætur til ótt og títt
og loks missti hann meðvitund
(Kragh, 2008, s. 206, og Kragh,
2010).
Einn ókosturinn við cardia-
zol-lostin var að sjúklingar
sem reynt höfðu voru svo skelf-
ingu lostnir við tilhugsunina um
annað lost að stundum þurfti að
ríghalda þeim meðan sprautan
var gefin. Þau voru þó ekki eins
lífshættuleg og insúlínlostin.
RAFLOST
Ítölsku geð- og taugalæknarnir
Cerletti og Bini voru sem aðrir
samtíma geðlæknar vissir um að
krampi gæti læknað geðsjúkdóma
og fundu upp á að framkalla flog
með raflostum árið 1938. Raf-
skaut voru sett á gagnaugu sjúk-
lings og rafstraumi hleypt á. Sú
aðferð fór sigurför um heim-
inn og var að því leyti skárri en
cardiazol-lostin að sjúklingarnir
voru miklu síður hræddir við raf-
lostin enda gleymdu þeir yfirleitt
upplifuninni sem aukaverkun af
hverju losti. Sömu annmarkar
fylgdu þó raflostum og öðrum lo-
staðferðum, þ.e.a.s. að sjúkling-
arnir gátu beinbrotnað, jafnvel
hryggbrotnað í flogunum en það
vandamál var leyst þegar am-
Sjúkrasaga geðklofa-
sjúklingsins E.J.
HÖFUNDUR
Harpa
Hreinsdóttir
framhalds -
skóla kennari
Walter Freeman (t.h.) og James Watts undirbúa lóbótómíu árið 1942.