Fréttablaðið - 25.10.2014, Blaðsíða 24

25. október 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 24
Friðrika
Benónýsdóttir
fridrikab@frettabladid.is
Svarthvítir dagar, endur-minningabók Jóhönnu Kristjónsdóttur, lýsir æsku hennar og uppvexti til sextán ára aldurs. Og segir ekki bara hennar
eigin sögu heldur sögur foreldra,
afa og amma, sterks og breysks
fólks sem hefur óafmáanleg áhrif
á heimssýn hinnar ungu Jóhönnu.
Að körlunum ólöstuðum eru það þó
hinar sterku konur, móðir hennar
og ömmur í báðar ættir, sem sitja
sterkast í minni lesandans að lestri
loknum. Jóhanna hefur greinilega
ekki langt að sækja sjálfstæðið og
baráttuviljann.
„Þær voru mjög sérstakar mann-
eskjur. Valgerður amma yfirgaf eig-
inmann sinn norður á Sauðarkróki
og flutti til Reykjavíkur með dótt-
ur sína, kom henni til náms með því
að sinna skúringum og saumaskap.
Þótt það séu ekki nema um áttatíu
ár síðan mamma útskrifaðist úr
M.R. þá var það nánast óþekkt á
þeim tíma að stúlkur færu í mennta-
skóla nema þær væru af afar efn-
uðu fólki. Það er í raun ótrúlegt að
ömmu skyldi takast þetta.
Sigríður amma var líka mik-
ill skörungur, ljósmóðir sem hafði
gott orð á sér og naut virðingar. Ég
var reyndar ekki nema tíu ára þegar
hún dó, en ég veit að hún var mjög
merk manneskja. Gallinn er bara sá
að maður var ekki nógu duglegur að
spyrja þetta fólk um ævi þess. Ég
hefði svo gjarna viljað vita meira.“
Mikil pabbastelpa
Mamma þín virðist líka hafa verið
sterkur karakter. „Já, hún var ákaf-
lega skaprík og dálítið hörkutól.
Hún var aldrei góð við okkur systk-
inin á þann hátt sem mæður í dag
telja sig eiga að vera, en það tíðk-
aðist bara ekki þá, hún var ekkert
einstök að því leyti. En mamma var
líka skemmtileg og notaleg þegar
hún vildi það.“
Einhvern veginn fær maður það
líka á tilfinninguna við lestur bókar-
innar að þið Bragi bróðir þinn hafið
ekki átt skap saman. „Ég veit svo
sem ekki hvort við vorum eitthvað
verri en systkini yfirleitt. Núorðið
er eins og ekki megi lengur nefna
að systkini geti stundum verið ósátt
hvort við annað. Það er stutt á milli
okkar og Bragi var mjög ákveðinn
krakki og hafði miklu hærri rödd
en ég, gat alltaf yfirgnæft mig. Við
áttum oft í baksi, en það breyttist
nú hægt og rólega með aldrinum.“
Lýsingarnar í bókinni gefa til
kynna að það hafi ekki ríkt mikil
nánd innan fjölskyldunnar en
Jóhanna vill ekki alveg gangast
inn á þann lesskilning. „Hvað er
nánd? Það var ekki alltaf verið að
segja „Ég elska þig“, eins og núna,
en ég held ekki endilega að það hafi
verið eitthvað slæmt. Svona var
þetta bara. Það hvarflaði til dæmis
aldrei að mér að mömmu þætti ekki
vænt um mig. Ég held að mín fjöl-
skylda hafi bara að mörgu leyti
verið dæmigerð fyrir þennan tíma.“
Það er greinilegt af bókinni að þú
hefur verið mikil pabbastelpa. „Já,
ég var það, en það snerist ekki um
það að sitja alltaf í kjöltu hans. Við
ræddum mikið saman og ég sótti
Það var ekki alltaf
verið að segja „Ég elska
þig“, eins og núna, en ég
held ekki endilega að það
hafi verið eitthvað slæmt.
Svona var þetta bara. Það
hvarflaði til dæmis aldrei
að mér að mömmu þætti
ekki vænt um mig. Ég held
að mín fjölskylda hafi
bara að mörgu leyti
verið dæmigerð fyrir
þennan tíma.
mikið í hann, þótt hann hafi alið mig
upp sem framsóknarmann, það hef
ég stundum átt erfitt með að fyrir-
gefa honum. Ég náði mér nú samt af
því og hef aldrei kosið Framsóknar-
flokkinn. Pabbi var mér mikil fyr-
irmynd. Mér fannst eiginlega allt
sem hann gerði vera mjög vitur-
legt og það var alveg sjálfsagt að
ræða alla hluti við hann, eins og til
dæmis þegar hann fór að setja mig
inn í erlend málefni. Mér fannst það
mikil upphefð að hann skyldi tala
við mig um svona merkileg mál.“
Ein en ekki einmana
Við lestur Svarthvítra daga fer ekki
hjá því að lesandinn skynji mikla
einsemd þessarar litlu stúlku,
varstu einmana barn? „Já, ég var
það. Ég átti ekki gott með að eign-
ast vini. Það var alltaf sagt að ég
væri svo stjórnsöm, ég var það alls
ekki. Hins vegar hefur margt af
mínu fólki verið svona. Það er ekki
fyrr en á unglingsárum sem ég fer
að mynda einhver tengsl sem máli
skipta. Sjálfsagt hef ég verið frek,
en er það ekki allt í lagi? En þótt ég
væri dálítið ein var ég ekkert endi-
lega einmana, ég reyndi þá að finna
mér eitthvað sem ég undi glöð við
eins og að skrifa smásögur, safna
leikaramyndum og skrifa Holly-
wood-stjörnum, það var nærri fúll
tæm djobb. Svo tók ég upp á því að
safna eiginhandaráritunum, sem
þótti mjög spaugilegt á þeim tíma.“
En varstu alltaf ákveðin í að verða
rithöfundur? „Nei, það var dálít-
ið vesen. Mig langaði að verða rit-
höfundur, en svo langaði mig líka
að verða búðarkona og eftir að ég
fór að fara í sveitina langaði mig að
verða bóndi. Manni fannst maður
nefnilega þurfa að velja eitthvert
eitt starf og ég sá það fyrir mér
að ef ég yrði búðarkona myndi líf
mitt fyllast af hamingju. Ég vann
reyndar seinna í búð, vandaði mig
við að pakka inn og reiknaði upp-
hæðina á blaði, það var skemmti-
legt. En sennilega langaði mig nú
samt mest til að verða rithöfundur.
Ég skrifaði heila skáldsögu þegar ég
var ellefu ára og reyndi að fá pabba
til að koma henni á framfæri við
Einmana
skautadrottning með
rithöfundardraum
Jóhanna Kristjóns-
dóttir hefur lifað tím-
ana tvenna þótt hún
sé ekki nema rúmlega
sjötug. Í nýútkominni
endurminningabók,
Svarthvítum dögum,
lýsir hún æsku sinni og
uppvexti, sorgum og
sigrum, og dregur upp
mynd af einstaklega
sterkum konum í þrjá
ættliði.
FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM