Fréttablaðið - 25.10.2014, Blaðsíða 36

25. október 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 36
Álfheiður Steinþórsdóttir sálfræðingur
Enn í 100% starfi
„Ég kom heim eftir háskólanám í Svíþjóð og fór ekki að vinna
við mitt fag fyrr en um þrítugt og þá hjá ríki og borg. Við Guð-
finna Eydal stofnuðum fyrstu sjálfstæðu sálfræðistofuna á
Íslandi, sem við rekum enn. Samhliða rekstrinum höfum við
skrifað bækur og haldið námskeið. Ég er enn í 100% starfi, sem
ég lít einnig á sem hugsjón. Á meðan ég hef áhuga, metnað og
heilsu hef ég ekki hugsað mér að hætta að vinna. Undanfarið
hef ég þó leyft mér að taka mér frí innanlands og í útlöndum
eða sameinað frí og vinnuferðir. Ég nýt lífsins; lifi í núinu og á
góða fjölskyldu. Frá því það varð skylda hef ég borgað í lífeyris-
sjóð og fengi nú mánaðarlega um 150 þúsund krónur eða svo.
Fyrir nokkrum árum keypti ég hlutabréf hjá Kaupþingi til að
eiga til elliáranna. Sá sjóður tapaðist í hruninu og síðan hef ég
ekki trú á bönkunum. Mín kynslóð gerir meiri kröfur og biður
ekki afsökunar á sjálfri sér eins og kynslóðirnar á undan. Hún er
menntaðri og hefur tekið og tekur enn virkan þátt í samfélaginu
og er sér meðvitandi um hreyfingu og mataræði. Ég ímynda mér
að sjötugir núna séu oft eins og fimmtugir áður fyrr. Þótt sjálf
kjósi ég að vinna áfram, skil ég þá vel sem ekki eru í áhugaverðu
starfi, eru þreyttir og vilja hætta að vinna sem fyrst.“
68 ÁRA Líf, starf og starfslok yngstu eldri borgaranna sem eru öll fædd 1946
Um sjötíu manns hafa að meðaltali sótt
námskeiðin Fjármál við starfslok, sem VÍB,
eignastýringarþjónusta Íslandsbanka, hóf að
bjóða upp á árið 2010. Á námskeiðunum leiðir
Björn Berg Gunnarsson, deildarstjóri VÍB,
þátttakendur í allan sannleika um ráðstöfun
lífeyrissparnaðar, skatta og skerðingar, skyn-
samlega ávöxtun peninga og ótal margt fleira
sem huga þarf að þegar starfslok nálgast.
Björn segir elsta árgang 68-kynslóðarinnar ekki hafa verið nægi-
lega fyrirhyggjusaman að kynna sér breytingar á fjármálum sem
oftast verða við umskiptin og bendir á nokkur gagnleg atriði:
PENINGARÁÐ MIKILVÆGT
AÐ ÞEKKJA SINN RÉTT
Hagnýt vefsíða
Á nýstofnaðri vefsíðu, http://
www.vib.is/60plus/, sem til-
einkuð er fjármálum sextugra
og eldri eru ýmsar hagnýtar
upplýsingar.
Úttekt á sparnaði
Fyrir starfslok þurfa margir
að taka stórar ákvarðanir, sem
auk annars snúast um hvenær
á að hefja töku lífeyris og
hvernig eigi að haga úttekt
séreignarsparnaðar. Um sér-
eignarsparnaðinn gætir til
dæmis oft þess misskilnings
að úttekt skerði lífeyri og
greiðslur Tryggingastofnunar.
Að vísu skerðir úttektin sér-
staka framfærsluuppbót og
einnig skerðast greiðslur TR
vegna vaxta af fé sem ávaxtað
er með útteknum séreignar-
sparnaði.
Mismunandi skattþrep
Það getur hentað fólki að taka
ekki allan séreignarsparnaðinn
út á einu ári til þess að forðast
að lenda í hæsta skattþrepi
sem er rúmlega 46% og mið-
ast við að 785 þúsund króna
heildartekjur á mánuði; laun,
lífeyrir, greiðslur TR og úttekt
séreignar.
TR og skerðingarnar
Skerðingarákvæði TR eru
kapítuli út af fyrir sig, sem
lúta flóknum útreikningum og
byggjast á ýmsum hlutföllum
og frítekju mörkum, sem í
fljótu bragði virðist þurfa
sérfræðiþekkingu til að fá ein-
hvern botn í. Til dæmis virðist
ekki öllum vera kunnugt um
að við 67 ára aldur fái allir
grunnlífeyri, sem nú er ríflega
35 þúsund krónur, frá TR án
tillits til greiðslna úr lífeyris-
sjóðum.
Frestun lífeyris
Hægt er að fresta töku lífeyris
frá TR til 72 ára og hækkar
hann þá um 0,5% fyrir hvern
mánuð. Þeir sem hafa ekki
greitt í lífeyrissjóð fá greiðslur
frá TR sem eru um 220 þúsund
krónur á mánuði.
Þeir elstu sem jafnan eru kenndir við 68-kynslóð-ina eru 68 ára í ár. Þeir eru fæddir 1946 og kom-ust á eftirlaunaaldur í fyrra. Sumir eru hættir
að vinna, nauðugir eða viljugir, og
hjá öðrum er stutt í starfslokin.
Þótt 68-kynslóðin sé ekki eins-
leitur hópur og ómögulegt sé að
setja alla undir sama hatt er margt
sem sameinaði ungt fólk á árunum
kringum 1968. Til að mynda að
vilja umfram allt ekki feta í fót-
spor foreldra sinna, sem unga fólk-
inu þótti óttalega smáborgaralegir
og um fátt annað hugsa en efnisleg
gæði. Að „vera“ frekar en „eiga“ og
slá öllu upp í kæruleysi var meira í
anda 68-kynslóðarinnar.
Þessi kynslóð varð fyrirferðar-
meiri en kynslóðirnar á undan,
gagnrýnni á alla skapaða hluti
og óhrædd að lýsa andúð sinni á
því sem henni þótti miður fara í
samfélaginu. Viðhorfin spegluð-
ust með afgerandi hætti í lífsstíl,
tísku, kvikmyndum, sjónvarpi,
bókmenntum, myndlist og þó fyrst
og fremst tónlist. Efalítið hefur
68-kynslóðinni þótt lagið When
I’m Sixty Four sem Paul McCart-
ney söng árið 1967 skemmtilegt
og skrítið. Textinn var einhvern
veginn á skjön við tíðarandann og
kallaði ósjálfrátt fram myndlík-
ingar. Var hægt að ímynda sér sig
64 ára, hvað þá sjálft átrúnaðar-
goðið svona aldurhnigið? Æskan
er alltaf eilíf í augum æskunnar.
En svo verður fólk fullorðið, roskið
og gamalt. Líka 68-kynslóðin, sem
sumum af yngri kynslóðum finnst
hafa svikið sínar gömlu hugsjónir
og ekki gengið síður hart fram í
efnishyggjunni en þær fyrri.
Á árunum eftir stríð vænkaðist
hagur almennings á Vesturlöndum.
Lýðræði, jöfnuður og mannréttindi
voru meira í brennidepli, almanna-
tryggingar og heilsugæsla efld-
ust og menntun var ekki lengur
munaður útvalinna. 68-kynslóðin
fékk því ýmislegt upp í hendurn-
ar, sem foreldrar þeirra púluðu
fyrir í svita síns andlits. Og hafði
að margra mati enga ástæðu til
að gera æskubyltingu eins og upp-
steyt hennar var stundum kölluð.
Reyndar í nafni ástar, friðar og
fagurra hugsjóna. Víetnamstríðið
var í algleymingi og því mótmælti
68-kynslóðin ákaft með kröfu-
spjöld í mótmælagöngum. Eða í
ræðu, riti og tónlist – á stundum
undir áhrifum vímuefna.
Svona var lífið í hnotskurn í þá
daga. Núna standa kurteis börn
upp fyrir 68-kynslóðinni í strætó
og hún verður alveg hissa og
kannski pínulítið móðguð. Þótt ung
sé í anda stendur hún á þeim tíma-
mótum að þurfa að huga að starfs-
lokum sínum. Stundin er komin,
elsti árgangur 68-kynslóðarinnar
þarf að pæla í lífeyrisgreiðslum,
réttindum, skerðingum, sköttum
og sparnaði til að „eiga“ og „vera“.
Friðgerður Elín Bjarnadóttir, aðstoðarkona fatlaðra
Tekur einn dag í einu
„Ég hef unnið ýmis störf, meðal annars í verslun og á skrifstofu.
Árið 1984 hóf ég störf hjá Akraneskaupstað sem aðstoðarkona í
grunnskóla og síðar á sérdeild fyrir fjölfatlaða við Brekkubæjar-
skóla. Þar vann ég í fjórtán ár eða þar til ég gerðist ríkisstarfs-
maður og elti fólkið mitt úr sérdeildinni, sem var að flytja á nýtt
sambýli. Á þessum tíma missti ég manninn minn og aðstæður
breyttust. Ég hef unnið láglaunastörf í tæp þrjátíu ár og hef því
alltaf verið blönk. Í fyrra var ég orðin þreytt en gat þó ekki alveg
slitið tengslin, vinn núna 26,5% starfshlutfall og hóf úttekt úr
lífeyrissjóðnum. Það er ekki nóg að vera vitur eftir á því ég sé
núna að ég fór alltof seint að borga í séreignarsjóð. Ég hafði ekki
kynnt mér nægilega vel áður hversu mikið ég fengi úr lífeyris-
sjóðnum og því um líkt. Tekjurnar eru nokkuð rýrari en áður.
Breytingin er þó ekki stórvægileg, enda hef ég svo lengi haft úr
litlu að spila. Ég fer lítið í ferðalög og afar sjaldan til útlanda.
Þótt ég hafi aldrei verið hippi tek ég einn dag í einu eins og
þeir gerðu. Mín kynslóð gerir samt örugglega meiri kröfur en til
dæmis foreldrar mínir, afar og ömmur, og er sér meðvitaðri um
að láta sér líða sem best í ellinni. Bítlakynslóðin er enn í fullu
fjöri!“
Valgerður Þ.
Jónsdóttir
valgerdur@frettabladid.is 2.712
Íslendingar eru eða verða
68 ára í ár, þar af 1.404 karlar
og 1.308 konur. Hagstofa Íslands.
ER
Kynslóðin sem kennd er við árið 1968
og stóð fyrir æskubyltingu er komin
á eftirlaunaaldur.
Jóhannes Daði Halldórsson, varaformaður Verkalýðs- og
sjómannafélags Keflavíkur
Hefði viljað vinna til sjötugs
„Mér var sagt upp í fyrra hjá Isavia þar sem ég vann á þungavinnu-
vélum eins og ég gerði hjá varnarliðinu í þrjátíu ár áður. Það er
aldrei gaman að missa vinnuna, ég hefði viljað vinna til sjötugs.
Núna er ég í hlutastarfi hjá VSK, sé til dæmis um sumarbústaðina.
Í hruninu varð mér hált á að hafa skrifað upp á fyrir aðra og varð
því að taka lán til að borga annarra manna skuldir, að öðrum kosti
hefði ég þurft að selja húsið. Þótt ég hafi borgað í lífeyrissjóð,
hef ég minna umleikis en áður. Ég segi oft að þeir sem hafa bara
tekjur úr lífeyrissjóði eða frá TR geti hvorki lifað né dáið. Upp-
hæðin nær ekki einu sinni viðmiðunarmörkum. Vissulega hefði ég
átt að vera fyrirhyggjusamari, nurla svolítið til efri áranna. Húsið
er í rauninni minn sparnaður en líklega verð ég að minnka við
mig fljótlega. Ég þarf að spara meira en áður og leyfi mér sjaldan
að fara í bíó, út að borða eða því um líkt. Sjálfur ólst ég ekki upp
í ríkidæmi, en á þeim tíma var samt mikill uppgangur á öllum
sviðum. Mín kynslóð gerir því trúlega meiri kröfur til lífsgæða en
kynslóðirnar á undan. Verst er að núna er allt í niðursveiflu og
ýmislegt sem þótti sjálfsagt þegar ég var ungur, til dæmis læknis-
þjónusta, virðist í æ meiri mæli vera bara fyrir útvalda.“
FR
ÉT
TA
BL
AÐ
IÐ
/V
IL
H
EL
M
FR
ÉT
TA
BL
AÐ
IÐ
/V
AL
LI
FR
ÉT
TA
BL
AÐ
IÐ
/G
VA