Fréttablaðið - 31.10.2014, Blaðsíða 21

FÖSTUDAGUR 31. október 2014 | SKOÐUN | 21
Sagt er að vinnan göfgi manninn.
Er það staðreynd sem alltaf á við?
Vaktavinna er krefjandi vinnu-
fyrirkomulag og tekur sinn toll þó
ekki sé horft til annarra álagsþátta
starfa. Vaktavinna getur falið í sér
vinnu á öllum tímum sólarhrings-
ins á öllum dögum ársins og oft á
þeim tímum sem flestir vilja eyða
með fjölskyldu og vinum.
Hvaða afleiðingar hefur vakta-
vinna fyrir einstakling og hans
nánustu? Ef eingöngu er horft til
heilsufarslegra þátta þá hafa fjöl-
margar rannsóknir sýnt fram á
auknar líkur á streitu, svefnvanda,
hjartasjúkdómum, hækkuðum
blóðþrýstingi, aukinni tíðni sykur-
sýki af týpu tvö, ofþyngd, síþreytu
og minnkaðri virkni ónæmiskerf-
isins. Þetta voru allt líkamleg ein-
kenni en vaktavinna kemur einnig
niður á andlegu hliðinni. Þung-
lyndi, framtaksleysi og efasemdir
um sjálfan sig, ofnotkun svefnlyfja
og áfengis eru algengir fylgifisk-
ar vaktavinnu og einnig kulnun í
starfi og félagsleg einangrun.
Við erum misjöfn að upplagi og
misjafnlega í stakk búin til að tak-
ast á við þá óreglu á líkamsklukk-
unni sem vaktavinnunni fylgir.
Rannsóknir sýna að vaktavinna
hentar verr morgunhönum (týpu
A) heldur en nátthröfnum (týpu
B) og einnig að við ráðum verr við
breytingar á dægursveiflu með
hækkandi aldri.
Eykur líkur á mistökum
Kjarasamningar taka sumir tillit
til þessa með því að undanskilja
fólk 55 ára og eldra frá næturvökt-
um ef það óskar eftir því. Hérlend-
is líta sumir vinnuveitendur svo
á að annaðhvort sé vinnuhæfni
vaktavinnustarfsmanns alger
fram að eftirlaunaaldri eða ekki
og á þá fólk ekki annarra kosta völ
en að breyta um starf eða hætta!
Á Íslandi telst full dagvinna 40
klst. á viku og hámarksvinnutími
skv. kjarasamningum BHM-félaga
er 48 klst. Þó þekkjast dæmi þess
að starfsmenn í vaktavinnu vinni
langt umfram það. Slíkt getur
þegar verst lætur aukið tíðni mis-
taka og skapað hættu fyrir skjól-
stæðinga og vaktavinnumanninn
sjálfan. Í heilbrigðisþjónustu er
afdrifaríkt að gera mistök því að
þar er viðfangsefnið okkar dýr-
mætasta eign, fólkið okkar, nánir
ættingjar einhvers og aðstandend-
ur. Í umræðu um öryggi sjúklinga
og starfsfólks er nauðsynlegt að
skoða starfsumhverfi og öryggis-
mál heilbrigðisstarfólks, sérstak-
lega vaktavinnufólks. Kemur fram
í bandarískri rannsókn frá 2012 að
langar vaktir og mikil vinna eykur
líkur á mistökum og óánægja sjúk-
linga með umönnunaraðila eykst.
Gjörbreytt starfsumhverfi
Svefn og hvíld eru ein af grunn-
þörfum mannsins og öllum nauð-
synleg, sérstaklega þeim sem
vinna krefjandi störf. Vaktavinna
truflar líkamsklukkuna og flestir
sofa illa og óreglulega, sérstaklega
þegar þeir fara að eldast og eiga
að baki 15–30 ára starf í vakta-
vinnu. Þrískipt vaktakerfi gerir
ekki mikið til að bæta ástandið því
að ákvæðið um 11 klst. hvíld milli
vakta næst ekki hjá þeim sem eru
í fullu starfi. Þá þarf að grípa til
ákvæðis um undantekningu frá 11
klst. hvíldinni því að við sérstakar
aðstæður má stytta hvíldina í átta
klst. Í þessu samhengi má spyrja
sig, hvenær eru aðstæður sér-
stakar og hvenær eru undantekn-
ingarnar orðnar svo reglulegar að
þær eru orðnar að venju. Í reynd
reynast sumir vinnustaðir grípa
til þessa undanþáguákvæðis alltof
oft og stundum nokkrum sinnum í
viku sem skerðir hvíld viðkomandi
starfsmanna.
Starfsumhverfi heilbrigðis-
starfsmanna hefur gjörbreyst und-
anfarin ár, sérstaklega með tilliti
til mönnunar. Fleiri áreiti fylgja
venjulegum starfsdegi en fyrr,
nýliðun helst ekki í takt við þá sem
hætta störfum, og vinnumarkaður-
inn er orðinn stærri og teygir sig
út fyrir landsteinana. Nú er meiri
þörf en nokkru sinni á að huga að
starfsumhverfi vaktavinnumanna
og ættu stjórnendur og starfsmenn
að taka saman höndum og huga vel
að fyrirbyggjandi úrræðum þar
sem hvíld að loknum annasömum
starfsdegi er í öndvegi.
Við skrif þessarar greinar var
stuðst við eftirfarandi rannsóknir
á eftirfarandi slóðum:
http://www.plosone.org/article/
info%3Adoi%2F10.1371%2Fjourn-
al.pone.0070882
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/
articles/PMC3822308/
http://www.sjweh.fi/show_abst-
ract.php?abstract_id=410
http://www.sjweh.fi/show_abst-
ract.php?abstract_id=2894
file://kl4msfs02.kl4.local/BH2$/
Users/esther_bhm.is/Down-
loads/150_lowden.pdf
Úthvíldir starfsmenn – gulls ígildi
VINNUMARKAÐUR
Áslaug Valsdóttir
formaður Ljósmæðrafélags Íslands
Bragi Skúlason
formaður Fræðagarðs
Gyða H. Einarsdóttir
formaður Félags lífeindafræðinga
Katrín Sigurðardóttir
formaður Félags geislafræðinga
➜ Á Íslandi telst full
dagvinna 40 klst. á viku
og hámarksvinnutími skv.
kjarasamningum BHM
félaga er 48 klst. Þó þekkjast
dæmi þess að starfsmenn
í vaktavinnu vinni langt
umfram það. Slíkt getur
þegar verst lætur aukið tíðni
mistaka og skapað hættu
fyrir skjólstæðinga og vakta-
vinnumanninn sjálfan.
Ábendingahnappinn má
finna á www.barnaheill.is
Neutral þvottaduft er orðið enn umhverfisvænna en áður. Við erum
búin að þjappa því saman svo að nú þarftu minna magn fyrir sömu
virkni. Áherslur okkar eru á umhverfið og þig og því leitumst við
stöðugt við að búa til betri vöru sem þú getur notað áhyggjulaus.
• minni skammtur í hvern þvott
• minni orkunotkun við framleiðslu
• minni umhverfismengun
• nýr og léttari pakki
GOTT FYRIR UMHVERFIÐ OG ÞIG