Skessuhorn - 19.12.2008, Blaðsíða 44

44 MIÐVIKUDAGUR 17. DESEMBER
Bú skap ur í sveit um lands ins hef­
ur tek ið mikl um breyt ing um und­
an far in ár. Bú hafa stækk að um tals­
vert og þeim hef ur að sama skapi
fækk að. Breyt ing arn ar hafa ef til
vill ver ið hvað sýni leg ast ar á kúa­
bú um sem hafa stækk að marg falt
og þau ver ið tækni vædd. Það heyr­
ir nú til und an tekn inga að á kúa­
búi séu færri en 20­30 kýr og sums
stað ar eru þær allt upp í fjöl marga
tugi ef ekki hund ruði gripa, hey­
verk un hef ur breyst og tækn in rutt
sér til rúms á öll um svið um. Þó
eru enn til bú þar sem menn halda
fast í bú skap ar hætti lið inn ar ald­
ar og skella skolla eyr um við hvatn­
ingu um stækk un, tækni væð ingu
og auk in um svif með til heyr andi
skuld setn ingu. Þar eru fjár fest ing ar
nýtt ar í þaula og ekki barist á und­
ir oki skulda og vaxta greiðslna. Eitt
þess ara búa er hjá Vig fúsi Pét urs­
syni bónda í Hæg indi í Reyk holts­
dal, sem sveit ung arn ir kalla raun ar
aldrei ann að en Fúsa. Þar var lengi
vel rúm lega 400 ær gilda bland að
bú með á gætri af komu, eða þar til
fram leiðslu tak mark an ir tóku gildi.
Fúsi, sem nú er kom inn yfir sjö tugt,
var sótt ur heim einn stillt an eft ir­
mið dag í upp hafi að ventu og hann
beð inn að segja frá líf inu og til ver­
unni. Hann hef ur nú ver ið tengd­
ur bú skap í um 60 ár, fór aldrei í
ann an skóla en far skóla sveit ar inn­
ar, helg aði sig bú skapn um eft ir að
námi lauk á þrett ánda ári og lang­
aði aldrei meira í skóla. Hann hef ur
ver ið nægju sam ur en út sjón ar sam­
ur bóndi, tek ið virk an þátt í fé lags­
lífi sveit ar inn ar og yrk ir sér til gam­
ans. Hann kveðst sjálf ur vera í hópi
þeirra síð ustu af kyn slóð bænda
eins og þeir voru á lið inni öld en er
full kom lega sátt ur við það.
Fyrr um kirkju jörð
„Ég er fædd ur árið 1936 í Hæg­
indi og hef alltaf átt hér heima og
er lík lega víð sýnn eft ir því,“ seg ir
hann í upp hafi. Blaða mað ur, sem er
gam all sveit ungi Fúsa, veit að þetta
er ekki alls kost ar rétt og veit að Fúsi
hef ur alltaf fylgst grannt með þjóð­
mál un um og er vel les inn. Víð sýni
skort ir því tæp ast. „For eldr ar mín­
ir voru þau Pét ur Vig fús son fædd ur
á Gull bera stöð um og Helga Bald­
vins dótt ir fædd í Gröf í Lund ar­
reykja dal.“ Þau Pét ur og Helga
áttu auk Vig fús ar dótt ur ina Auði,
hús freyju í Ausu í Anda kíl. For eldr­
arn ir náðu háum aldri og bjuggu í
Hæg indi alla sína tíð. „ Mömmu var
sem barni kom ið í fóst ur hjá Helga
gamla Þor bergs syni í Hæg indi sem
síð ar gaf henni jörð ina. Hæg indi
var ein af kirkju jörð un um frá Reyk­
holti, líkt og Breiða bóls stað ur og
Hrís ar, en var seld á ár inu 1909 eft ir
að sala kirkju jarða var leyfð. Helgi
var einn af ráðs mönn um prests ins
og keypti jörð ina líkt og þeir gerðu
báð ir Ingólf ur á Breiða og Sig ur­
björn í Hrís um.“
En hvað an kem ur hið sér staka
bæj ar nafn Hæg indi? „Eitt sinn hét
bær inn Hæg inda kot en Helgi kall­
aði jörð ina um tíma „á Hæg ind­
um“. Lík lega er nafn ið þó dreg ið
af orð inu þæg indi, þetta var gras­
gef ið og gott land eft ir að það var
fram ræst og er frjósamt und ir lendi
á bökk un um hérna sunn an ár inn ar
gegnt Reyk holti.“
Í far skóla fram
að ferm ingu
„Skóla gang an var stutt hjá mér,
far skóli sem fyrstu árin var í Nesi
en síð ar eft ir að hrepp ur inn keypti
jörð ina Ás garð var skól inn flutt­
ur þang að það an sem ég út skrif­
að ist 1949 á þrett ánda ári. Í Nesi
var aldrei þröngt. Þar voru samt
hjón með þrjú börn, vinnu mað ur,
nokkr ir krakk ar í heima vist og sum
árin var kenn ar inn líka þar til húsa.
Það var helst þeg ar veð ur var vont
og fleiri þurftu að gista að þá var
sof ið ofan á og und ir borð um, en
samt fór vel um alla. Það voru for­
rétt indi að fá að dvelja stöku sinn­
um á þess um bæj um og fá að koma
í fjár hús á öðr um bæj um en heima
hjá sér. Ég þyk ist til dæm is muna
öllu bet ur eft ir hrútn um sem Guð­
ráð ur keypti á Gils bakka eitt haust­
ið en því sem stóð í náms bók un um.
Hrút ur inn var dá lít ið mannýg ur og
bund inn á bás í fjós inu til að byrja
með og var efl ing s kind.“
Fúsi seg ir að að stæð ur í Ás garði
hafi ver ið allt öðru vísi þar sem hann
lauk far skóla göngu sinni. „Í búð ar­
hús ið í Ás garði var nokk uð stórt en
byggt af van efn um á stríðs ár un um
og ekki vand að. Þetta var T­hús og
hlýjasta her berg ið var í krókn um að
vest an verðu því skjól var þar fyr ir
flest um veðr um. Und ir endi löng­
um glugg an um var reynd ar tveggja
senti metra breið rifa sem sást vel
út um. Vatns bólið fyr ir Ás garð var
dý í Hamrafló an um. Þar fund ust
þenn an vet ur sex dauð ar roll ur, að
mig minn ir, mis göm ul hræ. Rúm­
lega 60 árum síð ar eru lík lega tveir
þeirra látn ir sem þarna voru í skóla
þenn an vet ur, en neyslu vatn ið í Ás­
garði varð þeim á reið an lega ekki að
ald urtila. Ég er ekki frá því að þeir
sem telja gerla í dag og gera kröf­
ur hafi gott af því að vita þetta. Þá
var salt kjötstunn an eitt hvað lé leg
og lak pæk l in um. Lík lega var kjöt­
ið því eitt hvað ekki eins og það átti
að vera á bragð ið. Fríða gamla var
ráðs kona, áður hús freyja í Kletti.
Hún bjó hins veg ar til úr því á gæt ar
kjöt boll ur. Þær kunna ým is legt fyr­
ir sér gömlu kon urn ar.“
Eng ir
stór bænda draum ar
Fúsi seg ist ekki hafa far ið meira
í skóla eft ir þetta og lang aði það
aldrei. „Ég var af skap lega feg inn að
sleppa við það enda fannst mér ég
hafa nóg að gera við bú störf in með
for eldr um mín um. Ég hef því tölu­
vert langa starfs reynslu, ef hægt er
að kalla það því nafni. Þá var hér
lít ið bland að bú með 6­7 kúm og
um 70 kind um. Ég hef alltaf hald ið
mig við þess ar skepn ur, ekki lang­
að að breyta til og aldrei búið stórt,
hef ver ið laus við alla stór bænda­
drauma. Ég hef haft þetta yfir 400
ær gildi sem skipt ust á kýr og kind­
ur til helm inga. Þetta hef ur geng­
ið á gæt lega og ég kvarta ekki. Einu
sinni á æv inni hef ég tek ið lán þeg­
ar ég byggði skemmu. Verð bólg­
an át það reynd ar að mestu upp
og nennti ég ekki að bíða eft ir að
mjatla það nið ur og borg aði það
fljót lega upp. Síð an hef ég eng um
skuld að.“
Hví ætti ég að hætta?
Þrátt fyr ir að í Hæg indi hafi aldrei
ver ið stór bú stofn, þá hef ur Fúsa
alltaf vegn að vel. Hann sagði blaða­
manni eitt sinn að það væri eðli legt
að hann ætti af gang. Hann hefði
ekki átt konu og ekki þurft að koma
börn um til manns og mennta. Slíkt
hafði hann full an skiln ing á að kost­
aði sitt fyr ir barn marg ar fjöl skyld­
ur. Í gamla Reyk holts dals hreppi var
Fúsi oft of ar lega á lista yfir skatt háa
ein stak linga, um ára bil á sess með
þing manni sem þar bjó og öðr um
sem stund aði sjó mennsku sem gaf
vel. Þekkt er til svar Fúsa eitt sinn
á tí unda ára tugn um. Þá var Þór­
unn Gests dótt ir sveit ar stjóri Borg­
ar fjarð ar sveit ar. Hún spurði Vig fús
að því á manna móti af hverju hann
hætti ekki þessu bú skap ar brölti,
væri með lít ið bú og kom inn þetta
á sjö tugs ald ur inn. Fúsi benti henni
vin sam lega á að þótt hann berð ist
ekki mik ið á og hefði aldrei gert,
þá hefði hann und an farna ára tugi
ekki ver ið upp á aðra kom inn, ver­
ið með skatt hærri mönn um í Reyk­
holts dals hreppi og hví ætti hann
þá að hætta? Væri ekki nær að þeir
hættu sem væru eins og þurfaling ar
ef mark væri tak andi á skatt skránni?
Þór unn sneri tal inu að öðru.
Tækni ger ir ekki
mjólk ina góða
En að spurð ur seg ir Vig fús að
það að reka lít ið, bland að bú hafi í
gegn um tíð ina kom ið bæri lega út.
„Það eru ára skipti í þessu eins og
öðru, en það hef ur aldrei geng ið
illa bæði með kind urn ar og kýrn ar
sama árið. Þannig veg ur þetta hvort
ann að upp og stund um geng ur vel
með hvort tveggja.“ Í eld hús inu í
Hæg indi eru verð launa grip ir sem
Vig fús hef ur feng ið á liðn um árum
frá Mjólk ur sam söl unni fyr ir úr vals­
mjólk. Hann sýn ir blaða manni nýj­
ustu út prent un á mjólk ur mæl ingu
og ekk ert lát er á gæð um mjólk ur­
inn ar, frumutal an í al gjöru lág marki
og efna inni hald ið gott. „Ekki er það
tækn in sem ger ir mjólk ina góða, ég
hef af sann að það,“ seg ir Fúsi. Í fjós­
inu hjá hon um eru nú átta mjólk­
andi kýr og tvær í geld stöðu. Kýrn­
ar mjólk ar Fúsi kvölds og morgna
í eina mjalta fötu, hell ir úr föt unni
í lít inn mjólk ur t ank í þröngu, en
snyrti legu mjólk ur hús inu. Það er
öll tækn in. Í lít illi skonsu inni af
mjólk ur hús inu er gömlu mjólk ur­
brús un um hag an lega rað að upp á
rör ofan við vatns þrónna sem þeir
voru þvegn ir í með an nota þurfti
brús ana. „Það að nota enn þá föt ur
við mjalt irn ar fer best með kýrn ar,
en verst með bónd ann,“ seg ir Fúsi
og ekki er laust við að sjá ist á hreyf­
ing un um að mjaðm irn ar eru lít­
ið eitt farn ar að gefa sig eft ir sex tíu
ára bog ur við mjalt irn ar.
Gæð in fyrst og fremst
En hef ur Fúsi góð ráð í poka­
horn inu handa bænd um fram tíð ar­
inn ar? „Ærn ar þurfa að hafa góða
frjó semi og vera þokka lega gerð­
ar. Kýrn ar þurfa að skila þokka legri
nyt og fyrst og fremst þurfa gæð­
in að vera í lagi til að öll mjólk in
skili sér í Sam lag ið og fyr ir hana fá­
ist greitt. Ef mjólk in skil ar sér öll
í sölu, kýrn ar verða ekki sjálf dauð­
ar, hey in eru góð og ekki er bruðl að
með fóð ur bæt inn, þá ætti að vera
hægt að skila við un andi af komu.
Það að hafa ekki fleiri kýr en 8­10
eins og ég hef haft er hins veg ar
mats at riði, en í mínu til felli hef ur
það lengt í mér sem bónda,“ bæt­
ir hann við.
Fjós hlað an er full af ilm andi
þurr heyi í stabba sem Fúsi sker með
raf magns skera og gef ur kún um.
Aldrei hef ur orð ið hey laust í Hæg­
indi í yfir 100 ára bú skap ar sögu þar.
Fúsi er einn af þeim bænd um sem
er býsna góð ur að lesa í veðr ið og
miss ir því töð una sjald an í ó þurrk
og hrakn ing. Hann hirð ir þó ekki
al veg allt hey ið með sjálf hleðslu­
vagni. Fær ná granna sína til að
binda 100­200 rúll ur á ári og gef ur
kún um þær með þurr hey inu.
Minnk aði við sig
Í haust urðu þær breyt ing ar hjá
Fúsa að hann minnk aði við sig og
lét Jón Eyj ólfs son ná granna sinn á
Rætt við Vig fús Pét urs son í Hæg indi
Bóndi af lífi og sál í sex tíu ár
Vig fús Pét urs son bóndi í Hæg indi í stof unni heima.
Ég hef haft þetta yfir 400 ær gildi sem
skipt ust á kýr og kind ur til helm inga. Þetta hef ur
geng ið á gæt lega og ég kvarta ekki. Einu sinni á
æv inni hef ég tek ið lán þeg ar ég byggði skemmu.
Verð bólg an át það reynd ar að mestu upp og
nennti ég ekki að bíða eft ir að mjatla það nið ur
og borg aði það fljót lega upp. Síð an hef ég eng um
skuld að.“
Fjóskött ur inn fagn aði komu hús bónda síns og átti vafa laust von á volg um sopa. „ Þetta er aðal skemmti kraft ur inn á heim il­
inu,“ seg ir Fúsi.
„Það að nota mjalta föt ur fer best með kýrn ar en verst með bónd ann.“