Skessuhorn - 19.12.2008, Blaðsíða 64

64 MIÐVIKUDAGUR 17. DESEMBER
Júl í us Sig urðs­
son sem jafn an var
kennd ur við Litla­
nes í Múla hreppi
var fædd ur 15. júlí
1875 á Reyk hól um
og voru for eldr ar hans þau Sig urð­
ur Ver munds son og Ingi björg Ein­
ars dótt ir vinnu hjú þar. Korn ung ur
fór Júl í us í fóst ur að Höllu stöð um
og ólst þar upp.
Eitt sinn á ung lings ár um Júl í us­
ar bar svo við að vor lagi á Höllu­
stöð um að vant aði átta sauði í ull
sem var þá mik ils virði sem inn legg
og var Júl í us send ur að leita þeirra.
Eft ir tveggja sól ar hringa stans lausa
leit fann hann loks sauð ina og kom
með þá heim en varð að orði er
hann gekk í bæ inn:
Skó laus, vot ur, skítug ur,
skal svo ljóð fram bera.
Þreytt ur, svang ur, syfj að ur,
seg ist ég nú vera.
Skal eng an undra að ung ling ur
hafi ver ið orð inn lú inn eft ir tveggja
sól ar hringa stans lausa göngu en
aðr ar kröf ur voru gerð ar til ung­
linga á þeim árum en nú er og veit
ég ó gjörla hvað regl ur Evr ópu sam­
bands ins segðu um það sem ung­
ling um var boð ið á þeim tíma.
Þeg ar Júl í us var ung ling ur og
átti að vera að læra kver ið fór hon­
um svo sem mörg um ung um manni
bæði fyrr og síð ar að ann að glapti
hug ann og var hann bú inn að læra
tölu vert af rím um og kvæð um á
und an kver inu. Ari Jochum son frá
Skóg um var þá far kenn ari í Reyk­
hóla sveit inni og eitt sinn er Júl í us
kunni illa seg ir Ari:
Kver ið er fjand ans kross á þér,
en kvæða vand ast þóf ið.
Júl í us botn aði þá sam stund is:
Þá gef ur and ann Ari mér
að ég stand ist próf ið.
Um tví tugt flutt ist hann út í
Svefn eyj ar og var þar í vinnu­
mennsku í 25 ár hjá Magn úsi Jó­
hanns syni. Í Svefn eyj um kynn ist
Júl í us konu sinni Sal björgu Þor­
varð ar dótt ur frá Deild ará og vor­
ið 1919 flytj ast þau að Litla nesi
sem þótti þá eitt hvert lakasta kot í
Barða strand ar sýslu og kom ast þar
all vel af enda kröf ur til lífs ins væg­
ari en nú tíðkast. Ekki höfðu marg­
ir trú á því þeg ar Júl í us keypti Litla­
nes enda höfðu ýms ir flosn að það­
an upp. Við einn aldr að an bónda,
sem spurði hann að því á hvað hann
treysti á þessu koti þar sem eng um
hafði búnast, seg ir Júl í us:
Mitt ef byrj ast baslið senn,
bú skap ar í vési.
Ég treysti á Guð og góða menn
og garða í Litla nesi.
Við tún ið á Litla nesi geng ur mik­
ill berg gang ur eða trölla hlað fram
úr hlíð inni og skýl ir túni og bæ fyr­
ir norð aust anátt inni og tveir gríð ar­
mikl ir drang ar standa í fjalls brún­
inni ofan við bæ inn og var sú trú
að þeg ar þrenn hjón byggju í Litla­
nesi myndu þeir steyp ast yfir bæ inn
en lík lega verð ur bið á því þar sem
Litla nes hef ur ver ið í eyði síð an Júl­
í us lést 1961.
Þeg ar Júl í us hafði búið all mörg ár
í Litla nesi lýsti hann jörð inni með
þess um hætti:
Litla nes er lé legt kot,
lít ið á því græði.
Eng in fel ast á því not
- utan beit ar gæði.
Hér eru engj ar ó nýt ar,
all ar í grjóti og leirrunn ar,
virð ast illa vél tæk ar,
víða frem ur þurr lend ar.
Það virt ist liggja í landi í Litla­
nesi að þar byggju hag yrð ing ar
því á und an Júl íusi eða frá 1905 til
1919 bjó þar Brynjólf ur Björns son
sem var bæði prýði lega greind ur
og á gæt ur hag yrð ing ur en ekki bú­
mað ur að því skapi. Hafði hann víða
ver ið og kvað um sjálf an sig:
Upp ég runn inn vestra var
við sár þunn an forð ann.
Er nú kunn ur alls stað ar,
aust an, sunn an, norð an.
Eft ir hann er einnig þessi ör lít ið
neyð ar lega þakk ar vísa:
Þó ei léð ir þú mér hest,
það til góðs ég virti,
þú mér reynd ist bragna best
- bara ef einskis þyrfti!
Eitt sum ar ið þeg ar Júl í us var ný­
byrj að ur bú skap í Litla nesi, lík lega
á öðru eða þriðja sumri kom Snæ­
björn í Her gils ey í heim sókn til
hans og sagði: ,,Þú skalt hætta við
þetta kot Júl í us. Þú miss ir allt þitt fé
í sjó inn hérna“. Flæði hætta er mik­
il fyr ir fé í Litla nesi og og þeg ar Júl­
í us hafði búið þar í tutt ugu ár hafði
hann misst 66 kind ur í sjó inn. Þetta
sum ar flæddu á skerj um hjá hon um
tólf kind ur, þar af fjór ir vet ur gaml ir
hrút ar og kvað hann þá:
Mín hér líð ur ævin út,
öll með skepnu tjóni.
Ég á eft ir hálf an hrút
hölt um móti Jóni.
Jón Thor berg Guð munds son var
hús karl Júl í us ar og kom til hans
mjög fljót lega eft ir að hann kom að
Litla nesi.
Hann hafði orð ið fyr ir því að
missa ann an fót inn og gekk við tré­
fót eft ir það. Var hann um ým is legt
sér kenni leg ur per sónu leiki. Taldi
stein ol íu og rjól allra meina bót og
hafði yf ir leitt sín ar skoð an ir á hlut­
un um. Á seinni árum sín um gerði
hann nokk uð af því að rifja upp
og segja frá ýmsu sem á daga hans
hafði drif ið en Júl í us bóndi færði í
ljóð jafn harð an og kem ur hér sýn is­
horn af þeirri fram leiðslu:
„Asíupest in út dauð er,
alls stað ar sem bet ur fer.“
Taut ar þetta Thor berg Jón,
tel ur alla mestu flón
sem ekki bera olíu í nef
- aldrei fá þeir nokk urt kvef.
„Þeg ar ég var hjá Lýð á Læk
(Lýð ur Guð munds son bjó á Brjáns­
læk 1894 ­ 95)
ljót var pest in þar og stæk.
Sóða flensa um sum ar ið,
segg ir höfðu eng an frið.
Marg ir froðu fellandi
fjand ans þá af pest inni.
Tók ég á minni lækn is list:
Lét ég þá alla svelta fyrst,
olíu hellti í allra göt,
einnig líka í þeirra föt.
Karl ar upp þá komu skjótt,
horf in burt var hita sótt.
Olía er bara all óræk,
okk ur gafst hún vel á Læk.
Fjór ir dóu Flat ey á,
fylgdu ei mín um ráð um þá.
Geta vit að garp ar hér,
ég góð ur skottu lækn ir er.
Fim ur í bjargi Fjarð ar var,
fimm tíu drap ég máva þar.
Flesta alla fljúg andi
fugla drap í há lofti.
Var mér þetta vel til hags
vors um tíma, síðla dags.
Fugl ar all ir féllu í rot,
feil að hef ur mér aldrei skot.
Sex tíu og átta tófutrýn
tek ið hef ur byss an mín,
fimmt án kýr og fjórt án naut,
folöld bæði og hesta ég skaut.
Jón Thor berg átti nokkr ar kind­
ur, lík lega oft ast um tutt ugu og hirti
þær sér, í sín um eig in hús um. Átti
gjarn an mis lit ar ær og gerði þær
gaml ar. Eitt sinn er hann lóg aði
gam alli upp á halds kind orti Júl í us:
Nú er Bílda fall in frá
er fjalla rann um slóð ir.
Hún var orð in hæru grá
hund rað lamba móð ir.
Ekki veit ég í hvers orða stað Júl í­
us orti eft ir far andi tófu skytturaun ir,
hvort það var Jón Thor berg eða ein­
hver ann ar, en byssu átti Jón all góða
en aldr aða nokk uð. Taldi hann sjálf­
ur hana vera tvö hund ruð ára en svo
mik ið er víst að hann keypti vopn
þetta af frönsk um skútu sjó mönn um
og bar hún þess glöggt vitni að hafa
lent í ýmsu og voru með al ann ars
greini leg kúlu göt í skeft inu:
Var í mórautt tófutrýn
tíu faðm ar, kall minn.
Byss an heima mæta mín,
- myndi hún ann ars fall in.
Í Litla nesi var ekki mik ið dá læti
á Fram sókn ar flokkn um. Jóni Thor­
berg var vant kinda að hausti og
kvað þá Júlli í orða stað Jóns:
Hér um brokk ar heið arn ar
hjörð frá okk ur dreg ur
einn úr flokki Fram sókn ar
fant ur þokka leg ur.
Allt um fjall ið fór í gær
fram að Skift ár lind um
ég sá að eins eft ir tvær
af öll um mín um kind um.
Það ég tóna um þenn an glóp
þetta er flón og álf ur
versta ljón í lamba hóp
lík lega Jónas sjálf ur.
Sím stöð var í Litla nesi og á
þess um árum fylgd ist fólk gjarn­
an með sam töl um, enda opið milli
margra bæja og mátti þessi sið ur
heita nokk urs kon ar Inter net þeirra
tíma. Þannig stóð á nú að Finn bogi
á Skálm ar nes múla þurfti að byggja
upp kirkju stað ar ins, bænda kirkju
þeirr ar tíð ar. Bróð ir Boga, Þórð ur á
Firði, hringdi í hann en bréf hirð ing
var á Firði. Júl í us sá svo um að færa
sam tal ið í stuðla:
Þú átt bréf frá bisk upi
Bogi minn, á Firði
kannske gagn vart kirkj unni
klungr að upp ef yrði.
Sam tal þeirra bræðra hélt á fram
um inn rétt ing ar og fleira. Um sæti
í kirkj unni, Bisk up Ís lands fylgd ist
með fram kvæmd um:
Hrúga má upp hnaus með pál
hafa þá í bekki
bara þessi Bisk ups sál
brölti hing að ekki.
Þá er úti um all an frið
ef hann þetta lít ur
en ætl´ann sé við alt ar ið
alltaf snjaka hvít ur.
Ekki veitti af á þess um tím um að
nýta allt sem mögu legt var til fram­
færslu heim il is ins og þá ekki síst
rjúpna veið ina eft ir því sem hægt
var. Ein hvern tím ann kvað Júl í us:
Alltaf rjúpna veið in vex
- vel atarna geng ur.
Þarna koma þrjá tíu og sex
- það var góð ur feng ur.
Við þess ar að stæð ur var bát ur ekki
þörf held ur nauð syn enda sótti Júl­
í us slægj ur yfir fjörð í báð ar átt ir og
var þá bát ur inn helsta flutn ings tæk­
ið því oft ast var að eins einn hest ur
á heim il inu og flutn ing ur á hon um
ýms um erf ið leik um bund inn vegna
tor leið is. Þeg ar mót or bát ur kom á
heim il ið reynd ist þó vél in ekki svo
gang viss sem skyldi og varð það til­
efni eft ir far andi:
Það er ekk ert þægð ar skinn
þessi vél ar fjandi.
Hún er al veg út met in
uppi á þurru landi.
Það mun þó hafa ver ið síð ar sem
hann kom til ná granna síns, knú inn
af eig in vél ar afli og lýsti för sinni
svo:
Oft ég má á árar tvær
yfir fjörð inn púla.
Lækn ir inn sagði ljót í gær
lung un í hon um Júla.
En Júl í us mun hafa ver ið all lengi
þjak að ur af brjóst veiki líkt og marg­
ir voru á þeim tím um af heyryki og
lé leg um að stæð um.
Her gils eyj ar bænd ur fluttu sum­
ir fé sitt í sum ar beit að Litla nesi,
a.m.k. Guð mund ur Ein ars son síð­
ar bóndi á Brjáns læk. Hann og Júl­
í us voru alda vin ir og ort ust mik ið á
bæði í lausa vís um en mest í ljóða­
bréf um. Vor eitt kom Guð mund ur
í Litla nes með árs gamla kvígu, svo
og dótt ur sína unga til sum ar dval ar
og kvað til Júlla í lend ing unni:
Kom inn er ég með kvíg ur tvær.
Hvor ug nenn ir vinna.
Júlli svar aði að bragði:
Búið lít ið bæta þær
ef báð um þarf að sinna.
Það hent ar oft illa þeg ar fá lið­
að er að vera við hey skap á tveim ur
stöð um og eitt sinn er Litla nes fólk
var við hey skap inni í Firði lentu
þau í því að fá of aní hálf þurrk aða
töðu heima og varð það til efni eft­
ir far andi:
Ég sé það fyrst núna hvað ein búi á,
- ekki er það glæsi leg staða.
Him in inn dimm ur, heið in stutt frá,
hálf þurrk uð rigna má taða.
Feg urð in er þó alls stað ar ef við
bara náum að skynja hana og ekki er
hún síst við Breiða fjörð inn. Á fögru
haust kvöldi orti Júl í us:
Bregð ur ró á bjarta stund,
bæði á sjó og landi.
Stafa flóa, strönd og sund
stjörn ur ó telj andi.
Öll hljót um við að eld ast og slitna
og ekki fór Júl í us var hluta af þeirri
þró un. Ein hvern tím ann á seinni
árum sín um kvað hann:
All ar taug ar eru slitn ar,
ekk ert gagn í mín um skrokk.
Ó laf ur lækn ir um það vitn ar
- ég er kom inn í sjötta flokk.
Hér er hann vænt an lega að vísa til
kjöt mats ins á þeim tíma en reynd ar
man ég ekki eft ir því að flokk arn­
ir yrðu nokkurn tím ann svo marg ir.
Júl í us and að ist 4. nóv em ber 1961 en
hæfi leik inn til að setja frétt ir í stuðla
var ó bil að ur fram und ir það síð asta
og þeg ar Júl í us frétti um tungl skot
Rússa um 1960 kvað hann:
Þarna sést nú þeirra mennt,
þjóð um varla í hag inn.
Rússa fjand inn tók í tvennt
tunglið hérna um dag inn.
Á vallt finna upp af glöp ný
og út um geim inn flíka.
Seinna fara að seil ast í
sól ina máske líka.
Með þökk fyr ir lest ur inn,
Dag bjart ur Dag bjarts son
Hrís um, 320 Reyk holt
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is
Helstu heim ild ir:
Breið fir skar sagn ir II eft ir Berg svein Skúla­
son.
Ár bók Barða strand ar sýslu 1952 og 1953.
Munn leg ar heim ild ir:
Ragn ar Guð munds son, Brjáns læk og fleiri.
Vísnahorn
Sagn ir af Júl íusi Sig urðs syni bónda og hag yrð ingi