Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Geðheilbrigðisþ j ónusta
fyrir börn og unglinga
Ólafur Ó.
Guðmundsson
Höfundur er yfirlæknir barna-
og unglingageðdeildar
Landspítala Dalbraut.
ÞjÓNUSTA BARNA- OG UNGLINGAGEÐDEILDAR, nÚ
Landspítala Dalbraut (BUGL), hefur breyst mikið á
þeim 30 árum sem deildin hefur starfað. Fyrstu árin
var megináherslan lögð á þjónustu á dag- og legu-
deildum við tiltölulega fá börn með alvarleg geðræn-
og þroskavandamál svo sem einhverfu en í dag fá
hundruð barna og unglinga þjónustu á göngudeild.
Auk göngudeildar eru á þremur innlagnardeildum
BUGL 21 pláss, 15 sólarhringsrými, þar af tvö bráða-
rými og sex dagrými.
Frá 1998 hafa árlega borist um 500 nýjar tilvísanir
til barna- og unglingageðdeildarinnar sem er mikil
aukning frá árunum á undan. Um það bil fjórar af
hverjum fimm tilvísunum verða að klínískum við-
fangsefnum en í öðrum tilvikum hætta foreldrar við
eða hafa fengið einhverja úrlausn á vandanum á
meðan beðið er eftir þjónustu sem getur verið frá
dögum upp í fáeina mánuði eftir eðli vandans. Þó að
tilvísunum hafi fjölgað hefur biðtími eftir þjónustu
ekki lengst heldur frekar styst, en hér ræður mestu
innra skipulag, fjöldi fagfólks og hvers konar þjón-
usta er veitt. Þrátt fyrir mikilvægi teymisvinnu verður
ekki framhjá því litið að hlutur lækna við mat og
meðferð geðraskana verður alltaf sá möndull sem
teymisvinnan snýst um. Hér kemur til þekking lækna
á frávikum í líkamlegri og andlegri starfsemi þeirrar
heildar sem manneskjan er og áralöng þjálfun í mark-
vissum aðferðum til að meta og meðhöndla frávik
sem flokkast sem sjúkleg samkvæmt áreiðanlegum
og gildum greiningaraðferðum. Sérfræðilæknar kosta
meira í launum, bæði í dagvinnu og vegna vaktþjón-
ustu, en þegar upp er staðið er nægur fjöldi sérfræði-
lækna til að tryggja gæði og faglega þjónustu, grund-
völlur allrar sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu. Ef þenn-
an þátt vantar eða hann er ófullnægjandi, er hætt við
að þjónustan verði ómarkvissari, lakari að gæðum og
þegar upp er staðið, mun dýrari fyrir alla aðila. Þetta
á ekki síst við í barna- og unglingageðlækningum en
skortur á sérfræðingum í greininni hefur verið stærsta
vandamálið við uppbyggingu sérfræðiþjónustunnar.
Margt bendir til að breyting sé að verða á og áhugi
unglækna sé að vakna fyrir mikilvægi og möguleikum
þessarar sérgreinar bæði hérlendis og erlendis. Aukin
áhersla á grundvallaratriði læknisfræðinnar um
vinnubrögð sem byggja á faglegri þekkingu og rann-
sóknum, læknislistinni og -fræðinni, eru líklegust til
að vekja áhuga læknanema og unglækna.
Þjónusta stofnana samfélagsins við börn og ung-
linga í vanda, sérstaklega þeim sem tengist hegðun,
líðan og vímuefnaneyslu, hefur töluvert verið til um-
ræðu undanfarin ár. Yfirvöld hafa brugðist við og
kallað saman starfshópa sem skilað hafa niðurstöð-
um og tillögum meðal annars um framkvæmdaáætl-
un um markvissa uppbyggingu þjónustunnar á mis-
munandi stigum en slík áætlun liggur þó enn ekki
fyrir (1-4). Þann 10. október 1998 skilaði starfshópur
um stefnumótun í málefnum geðsjúkra skýrslu til
heilbrigðisráðherra. í kaflanum um börn og unglinga
eru tillögur í 10 liðum til úrbóta og starfshópurinn var
sammála um að gera þessar tillögur að forgangsmáli
allrar skýrslunnar. Tvö atriði eru að koma nú til
framkvæmda, komið hefur verið á fót 25% lektors-
stöðu í barna- og unglingageðækningum við lækna-
deild og með nýlega undirrituðum samningi BUGL,
Barnavgrndarstoíu og SÁÁ er opnað fyrir formlegt
samstarf þessara aðila með hætti sem ekki hefur áður
verið reyndur. Einnig var á síðasta ári gerð breyting á
reglugerð sjúkratrygginga til hagsbóta fyrir fjölskyld-
ur barna með geðraskanir sem leita eftir þjónustu
utan stofnana. Loks hefur skýrsla starfshóps land-
læknis um þjónustu utan stofnana litið dagsins ljós nú
í maí 2000 þar sem fram koma ítarlegar tillögur til úr-
bóta á þeim vettvangi. Má þar nefna tillögu um end-
urvakningu á embætti skólayfirlæknis og leiðir til að
auka þátt heilsugæslunnar í geðheilbrigðisþjónustu
við börn og ungmenni (5).
Foreldrar geta leitað með vandamál tengd geð-
heilsu bama og unglinga til heilsugæslulækna eða
skólinn leitar til þessara sömu lækna í hlutverki
skólalækna. Heilsugæslan væri betur í stakk búin að
sinna þessum vanda ef tengsl við sérfræðiþjónustuna
væru betri og flæði upplýsinga á milli markvissara svo
sem með læknabréfum. Einnig þyrfti að koma til
aukin áhersla á teymisvinnu innan heilsugæslunnar
til dæmis milli læknis, hjúkrunarfræðings og sálfræð-
ings. Sumar stöðvar hafa tekið frumkvæðið í þessum
efnum og má nefna sem dæmi samvinnu heilsugæsl-
unnar og skólaskrifstofunnar á Akranesi með hand-
leiðslu BUGL um þjónustu við ofvirk börn og þróun-
arverkefnið Nýja barnið við Heilsugæslustöðina á
Akureyri fyrir barnshafandi konur.
Geðlæknar sjá tengslin milli geðræns vanda for-
eldris og barns en beita flestir fyrst og fremst einstak-
lingsbundnum meðferðarúrræðum sem einfaldari
eru í framkvæmd en geta auðvitað hjálpað barninu í
fjölskyldunni óbeint en samband milli geðheilsu for-
Læknablaðið 2000/86 409